Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003288">
                <pb pagenum="430" xlink:href="016/01/079.jpg"/>
              tate: perſpicuum autem actu nullo colore
                <lb/>
              conſtat. </s>
              <s id="s.003289">Si obſcuritas quædam aqueo adiun­
                <lb/>
              gatur, fit cœleſtis, vel cœruleus color: vt
                <lb/>
              in cœlo. </s>
              <s id="s.003290">Quidam colores luminis videntur
                <lb/>
              eſſe experteas, quia in rebus ſunt nitore ca­
                <lb/>
              rentibus: vt liuidus, ater, & ferrugineus. </s>
              <s id="s.003291">Ater
                <lb/>
              eſt niger, omni ſplendore carens, vt atra­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg405"/>
                <lb/>
              mentum & carbo. </s>
              <s id="s.003292">Pramnius (vt dixi) cùm
                <lb/>
              ſplendet, niger communis eſt illis. </s>
              <s id="s.003293">Eſt colos
                <lb/>
              nomine carens, qualis in lacca rubeus ob­
                <lb/>
              ſcurus, hunc lacceum vocabis. </s>
              <s id="s.003294">Quidam co­
                <lb/>
              lores lucem modò admittunt, modò non ha­
                <lb/>
              bent, vt cœruleus & praſſius. </s>
              <s id="s.003295">Albus fit, cùm
                <lb/>
              humida exareſcunt, vt folia: vel ſi ſitum
                <lb/>
              contrahant, vt panes, & pili in ſenibus, &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg406"/>
                <lb/>
              in morbis, & generaliter in debilibus. </s>
              <s id="s.003296">Nam
                <lb/>
              & capræ, & boues hoc colore habentur vi­
                <lb/>
              liores atque imbecilliores nigris aut ferru­
                <lb/>
              gineis. </s>
              <s id="s.003297">Canities enim fit, cùm humidum
                <lb/>
              putreſcit, & ob putredinem rareſcit, & ob
                <lb/>
              raritatem aër ingreditur. </s>
              <s id="s.003298">Declarauimus au­
                <lb/>
              tem ſuprà, putredinem non fieri in ſitu per­
                <lb/>
              fectam, ſed quòd à frigido moderetur. </s>
              <s id="s.003299">Fiunt
                <lb/>
              & alba à ſicco nimio, vt in calce, oſſibúſque
                <lb/>
              combuſtis. </s>
              <s id="s.003300">Quædam etiam alba fiunt humi­
                <lb/>
              do non concocto, vt oſſa & radices. </s>
              <s id="s.003301">Item
                <lb/>
              medullæ quædam, vt ſpinæ, & cerebrum, &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg407"/>
                <lb/>
              oſſa. </s>
              <s id="s.003302">Niger fit aduſtione aërei, vel terrei hu­
                <lb/>
              midi: aërei quidem, vt atramentum pro
                <lb/>
              typis, quod fiat fumo olei ſeminis lini: tum
                <lb/>
              verò carbones & fuligo, terrei. </s>
              <s id="s.003303">Fit & nigrum
                <lb/>
              excluſo omni aëre ob terram & aquam mi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg408"/>
                <lb/>
              ſtam, vt ſub impluuiis vmbroſis. </s>
              <s id="s.003304">Hæ igitur
                <lb/>
              ſunt colorum cauſæ, quibus facilè eſt intel­
                <lb/>
              ligere, cur animalibus non paucis color pi­
                <lb/>
              lorum nigrior ſit ab ortu, quàm ætate pro­
                <lb/>
              cedente: quoniam calor in vtero magis ef­
                <lb/>
              ficax fuerat, & humidum pinguius, quod
                <lb/>
              temporis ſucceſſu dilutum eſt aqueo. </s>
              <s id="s.003305">Indi­
                <lb/>
              cio eſt quòd ab ortu, nulli animali fiunt pili
                <lb/>
              nigri, inde tempore procedente, rufi aut fla­
                <lb/>
              ui. </s>
              <s id="s.003306">Nos quidem, vt mater retulit, cum capil­
                <lb/>
              lis craſſis ac nigris prælongis nati ſumus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003307">Sed cur nullis animalibus pili virides, neque
                <lb/>
              capilli non etiam purpurei, aut vinoſi? </s>
              <s id="s.003308">Quo­
                <lb/>
              niam pilus cùm ſit denſa & craſſa ſubſtan­
                <lb/>
              tia minimè lucis eſt capax: hi autem colo­
                <lb/>
              res multa luce indigent, vt demonſtratum
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.003309">Fiunt tamen aurei capilli, quia rari &
                <lb/>
              flaui ſunt, concipiúntque lumen, præſertim
                <lb/>
              ſi ſæpius lauentur. </s>
              <s id="s.003310">At aureus colos fit flauo
                <lb/>
              illuminato. </s>
              <s id="s.003311">Sunt autem colores principales,
                <lb/>
              albus, croceus, purpureus, puniceus, viridis,
                <lb/>
              cœruleus, niger. </s>
              <s id="s.003312">Fiunt autem diuerſis ex ma­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg409"/>
                <lb/>
              teriis, ſed metallica diuturniora, ſæpius
                <lb/>
              etiam viuaciora: albus ceruſſa, rubeus cin­
                <lb/>
              nabari, cœruleus cyaneo lapide
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              lazuli vo­
                <lb/>
              cant vulgares) flauus auripigmento, niger
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg410"/>
                <lb/>
              terra eius coloris, viridis ærugine. </s>
              <s id="s.003313">Olim
                <lb/>
              purpureus fiebat è ſanguine muricis piſ­
                <lb/>
              pis. </s>
              <s id="s.003314">Erat hoc purpuræ genus ſplendidum
                <lb/>
              valde, & regibus familiare, longéque aliud à
                <lb/>
              noſtro, quod cum cocco fit. </s>
              <s id="s.003315">Virgil.
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Tyrióque ardebat murice læna.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003316">
                <margin.target id="marg383"/>
              Niueus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003317">
                <margin.target id="marg384"/>
              Candidus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003318">
                <margin.target id="marg385"/>
              Lacteus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003319">
                <margin.target id="marg386"/>
              Albus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003320">Niger.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003321">
                <margin.target id="marg387"/>
              Prannius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003322">Argenteus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003323">Plumbeus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003324">
                <margin.target id="marg388"/>
              Aqueus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003325">
                <margin.target id="marg389"/>
              Cinereus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003326">
                <margin.target id="marg390"/>
              Liuidus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003327">
                <margin.target id="marg391"/>
              Palearis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003328">
                <margin.target id="marg392"/>
              Flauus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003329">Aureus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003330">Luteus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003331">
                <margin.target id="marg393"/>
              Croceus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003332">Flammeus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003333">Purpureus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003334">Subrubens.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003335">
                <margin.target id="marg394"/>
              Rubeus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003336">Roſeus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003337">Vinoſus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003338">
                <margin.target id="marg395"/>
              Puniceus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003339">Viridis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003340">
                <margin.target id="marg396"/>
              Citreus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003341">
                <margin.target id="marg397"/>
              Praſſius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003342">Æruginoſus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003343">
                <margin.target id="marg398"/>
              Luridus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003344">
                <margin.target id="marg399"/>
              Ceruleus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003345">
                <margin.target id="marg400"/>
              Cœruleus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003346">
                <margin.target id="marg401"/>
              Ferrugineus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003347">Pullus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003348">
                <margin.target id="marg402"/>
              Melonge­
                <lb/>
              neus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003349">
                <margin.target id="marg403"/>
              Colores om­
                <lb/>
              nes ex tribus
                <lb/>
              conſtant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003350">
                <margin.target id="marg404"/>
              Colores mul­
                <lb/>
              tum lucis
                <expan abbr="ſe-cũ">ſe­
                  <lb/>
                cum</expan>
              habentes.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003351">
                <margin.target id="marg405"/>
              Laceus co­
                <lb/>
              lor.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003352">
                <margin.target id="marg406"/>
              Caniciei
                <lb/>
              cauſa.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003353">
                <margin.target id="marg407"/>
              Atramentum
                <lb/>
              pro typis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003354">
                <margin.target id="marg408"/>
              Cur aliqua
                <lb/>
              animalia
                <lb/>
              naſcuntur
                <lb/>
              cum pilis ni­
                <lb/>
              gris quæ æta­
                <lb/>
              tis ſucceſſu
                <lb/>
              deſinunt eſſe
                <lb/>
              nigra.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003355">Cur nulli
                <lb/>
              animali pili
                <lb/>
              virides.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003356">
                <margin.target id="marg409"/>
              Colorum
                <lb/>
              materia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003357">
                <margin.target id="marg410"/>
              Purpura
                <lb/>
              quæ ſit &
                <lb/>
              qualis fue­
                <lb/>
              rit.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003358">Non totus ſanguis huius conchæ ap­
                <lb/>
              tior, ſed qui in faucibus tantùm colligeba­
                <lb/>
              tur, & à viuente animali: cum vita enim
                <lb/>
              ſplendor, & gratia ſucco peribat. </s>
              <s id="s.003359">Concha
                <lb/>
              turbinata, intus rubens, exterius quaſi ſpi­
                <lb/>
              culis ſparſim munita, in mucronem deſinit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003360">Africa cœruleam olim mittebat, Tyrus ru­
                <lb/>
              bentem: nunc periit vſus, nec ſatis ſcio
                <lb/>
              cur. </s>
              <s id="s.003361">Bonum eſſet, ſi reuocaretur: precio­
                <lb/>
              ſior enim & pulchrior tinctura quam coc­
                <lb/>
              cus. </s>
              <s id="s.003362">At de cocco dicemus in plantarum hi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg411"/>
                <lb/>
              ſtoria, nunc ad ſermonem de lumine redea­
                <lb/>
              mus: illud in dubium vertentes, cur ſcili­
                <lb/>
              cet cùm ex toto Sole iam radios procedere
                <lb/>
              dixerimus, Solémque ipſum terra longè
                <lb/>
              maiorem, non vmbræ omnibus rectæ ſint,
                <lb/>
              & vndique etiam æſtas ſemper? </s>
              <s id="s.003363">At cauſa
                <lb/>
              huius eſt, quòd quanquam radij ad perpen­
                <lb/>
              diculum in terram deferantur, vt plana eſt
                <lb/>
              (hoc enim confiteri neceſſarium eſt) haud
                <lb/>
              tamen in centrum hi radij terræ diriguntur:
                <lb/>
              vnde cùm rotunda ſit non plana terra, ra­
                <lb/>
              dij qui ad nos veniunt ex ſitu rerum, quæ
                <lb/>
              terræ incumbunt, ad perpendiculum non
                <lb/>
              ſunt conſtituti: vnde ſolùm verticem, quaſi
                <lb/>
              ex puncto Sol à parte Boreali tangit, vm­
                <lb/>
              bras igitur auſtrales efficere non poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003364">Facilè iſtud figura effinges, ſi duos circu­
                <lb/>
              los, alterum minorem, maiorem alterum,
                <lb/>
              deſcribas. </s>
              <s id="s.003365">In minore autem à centro ductis
                <lb/>
              lineis, paululum extra circulum ipſum pro­
                <lb/>
              feras, quicquid extra fuerit, homines, plan­
                <lb/>
              tas, turres & montes exiſtima, videbis quàm
                <lb/>
              minimo ſpatio comprehendatur, quod ex
                <lb/>
              vtraque parte radios à maiore circulo exci­
                <lb/>
              pere poteſt: ergo ſolùm hi, qui per dimi­
                <lb/>
              diam partem, id eſt, per ſtadia trecenta quin­
                <lb/>
              quaginta, quæ Soli è directo ſubiicitur, vm­
                <lb/>
              bras habebunt rectas. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003366">
                <margin.target id="marg411"/>
              Cur cum ſol
                <lb/>
              ſit maior ter
                <lb/>
              ra, non
                <expan abbr="tamẽ">tamen</expan>
                <lb/>
              radios &
                <lb/>
              vmbras re­
                <lb/>
              ctas vbique
                <lb/>
              mittat.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003367">Dubitabit autem aliquis quoniam par­
                <lb/>
              tem Ptolemæus 500. ſtadiis definit, alij 700.
                <lb/>
              Hoc autem contigit, quoniam Ptolemæus
                <lb/>
              iter rectà definiuit, Eratoſthenes autem,
                <lb/>
              commune. </s>
              <s id="s.003368">Sed vt ad propoſitum redeam,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg412"/>
                <lb/>
              quæri etiam ſolet, cur non vbique æſtas
                <lb/>
              ſit, cùm vbique ſuper planum terris radij ad
                <lb/>
              perpendiculum incidant. </s>
              <s id="s.003369">At dices, non ad
                <lb/>
              perpendiculum ſunt: non enim ad cen­
                <lb/>
              trum terræ tendunt. </s>
              <s id="s.003370">At id non ſufficere vi­
                <lb/>
              detur, cùm ratio reflexionis ex hoc robur
                <lb/>
              (vt oſtendimus) accipiat, quòd radius in ſe
                <lb/>
              redeat: at magnitudo terræ hoc facit: nam
                <lb/>
              & plana ſpecula ad perpendiculum refle­
                <lb/>
              ctunt, ſi ſupina in terram ponantur. </s>
              <s id="s.003371">Verùm
                <lb/>
              hoc non eſt, imò aliò radij reflexi tendunt
                <lb/>
              ad aduerſam Solis partem. </s>
              <s id="s.003372">Quomodo igi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg413"/>
                <lb/>
              tur à planis ſpeculis ad perpendiculum fiet
                <lb/>
              reflexio? </s>
              <s id="s.003373">Cùm ſic Soli fuerit expoſitum, vt
                <lb/>
              illius ſuperficies ſi protracta quantum ve­
                <lb/>
              lim intelligatur, ſemper æquidiſtet ſuper­
                <lb/>
              ficiei planæ Solem contingenti in puncto,
                <lb/>
              per quam producta ex centro Solis ad ſuper­
                <lb/>
              ficiem ſpeculi rectà tranſit. </s>
              <s id="s.003374">Finge igitur
                <lb/>
              ex terræ centro lineas ad illius ſuperficiem
                <lb/>
              venientes planis orthogonias incumbere,
                <lb/>
              intelliges ea plana nihil facere, vt radij
                <lb/>
              ex Sole, quamuis maior ſit longè terra, in
                <lb/>
              ipſa plana ſint orthogonij. </s>
              <s id="s.003375">Cùm igitur ad
                <lb/>
              nus Solis radij, noſtrámque planitiem ve­
                <lb/>
              niant, nec ad perpendiculum centri ratione
                <lb/>
              terræ, cùm in terræ centrum non tendant:
                <lb/>
              nec velut ſuper erectam ſpeculi ſuperficiem,
                <lb/>
              cùm planum terræ ſit in quod quæ ad per­
                <lb/>
              pendiculum ex centro terræ cadat: nec pla­
                <lb/>
              num hoc plano Solis æquidiſtare illi poſſit,
                <lb/>
              in quod rectà è centro Solis ad
                <expan abbr="perpendiculũ">perpendiculum</expan>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>