Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003375">
                <pb pagenum="431" xlink:href="016/01/080.jpg"/>
              venit, neutro modo etiam ad perpendicu­
                <lb/>
              lum ad nos venient: igitur æſtas non vbi­
                <lb/>
              que erit.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg414"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003376">
                <margin.target id="marg412"/>
              Cur non vbi­
                <lb/>
              que ſemper
                <lb/>
              æſtas.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003377">
                <margin.target id="marg413"/>
              Quomodo
                <lb/>
              plana ſpecu­
                <lb/>
              la vt
                <expan abbr="reddãt">reddant</expan>
                <lb/>
              radium
                <expan abbr="per-pendicularẽ">per­
                  <lb/>
                pendicularem</expan>
              ,
                <lb/>
              debeant col­
                <lb/>
              locari in ſole.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003378">
                <margin.target id="marg414"/>
              Ædificia
                <lb/>
              quæ multum
                <lb/>
              excalefacere
                <lb/>
                <expan abbr="aërẽ">aërem</expan>
              poſſunt.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003379">Liquet autem ex his, ædificia poſſe fieri,
                <lb/>
              quæ etiam hyeme non parum aërem exca­
                <lb/>
              lefacient. </s>
              <s id="s.003380">Hæc verò non ad terræ centrum
                <lb/>
              erecta rectè eſſe oportet, ſed vt Solem hye­
                <lb/>
              malem ad perpendiculum excipiant. </s>
              <s id="s.003381">Itaque
                <lb/>
              vt exemplum rei præbeam, ſit habitatio no­
                <lb/>
              ſtra in A, ſuper plano AF, quæ ad perpendi­
                <lb/>
              culum è noſtro vertice ad centrum terræ AB
                <lb/>
              quam conſtat diſtare ab æquinoctij circu­
                <lb/>
              lo partibus 44. & media: ab hyemali igitur
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.080.1.jpg" xlink:href="016/01/080/1.jpg" number="53"/>
                <lb/>
              diſtabit partibus 68. fiat igitur circuli pars
                <lb/>
              quarta BCF, & fiat BC partium 22. ex his
                <lb/>
              quibus BF ex nonaginta, diſtabit igitur pun­
                <lb/>
              ctus C partibus nonaginta ab hyemali tro­
                <lb/>
              pico: quare cùm Sol ibi erit, erecta plana
                <lb/>
              aut caua cylindrica ſuperficie A C, in meri­
                <lb/>
              die radios ad perpendiculum excipiet. </s>
              <s id="s.003382">Fiat
                <lb/>
              etiam arcus CE partium 47. & iuxta decli­
                <lb/>
              nationem cuiuſque diei Solis deſcribantur
                <lb/>
              partes, & moles AC retrò agatur: ſicque to­
                <lb/>
              to anno radios ad perpendiculum ſtantes
                <lb/>
              excipiet, vt ante tempus olera & fructus
                <lb/>
              habere poſſis, reddatúrque iucunda manſio. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003383">Iam his de cauſis intelligis non ſolùm
                <lb/>
              duplicem eorum, qui ad perpendiculum
                <lb/>
              ſtant radiorum rationem, ſed etiam vmbra­
                <lb/>
              rum diſcrimina, quæ qui­
                <lb/>
              dem in omnibus mutantur
                <lb/>
              corporibus ob ſitum cor­
                <arrow.to.target n="marg415"/>
                <lb/>
              poris, ſola ſphæra exce­
                <lb/>
              pta: nam illa eodem lo­
                <lb/>
              co manens, luce etiam qui­
                <lb/>
              eſcente eandem vmbram
                <lb/>
              facit. </s>
              <s id="s.003384">At non ſic reliqua
                <lb/>
              corpora, ſed virgæ ſi ſe­
                <lb/>
              cundum radiorum Solis
                <lb/>
              longitudinem extendantur,
                <lb/>
                <expan abbr="nullã">nullam</expan>
              propemodum faciunt
                <lb/>
              vmbram, niſi quantam
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.080.2.jpg" xlink:href="016/01/080/2.jpg" number="54"/>
                <lb/>
              ipſa virga habuerit craſſitudinis. </s>
              <s id="s.003385">Si verò
                <lb/>
              virga ſic ſtatuatur, vt vmbra eius ad per­
                <lb/>
              pendiculum ſit ſuper vmbram erectæ al­
                <lb/>
              terius virgæ in plano, tunc erit hæc vm­
                <lb/>
              bra media, æqualíſque ad vnguem ipſi vir­
                <lb/>
              gæ, niſi quantum ex elongatione à plano
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg416"/>
                <lb/>
              terræ propter Solis magnitudinem illi de­
                <lb/>
              ceſſerit: quod perexiguum tamen eſt: ita
                <lb/>
              tamen perexiguum, quod omne corpus So­
                <lb/>
              li expoſitum hac ratione vmbram finit in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg417"/>
                <lb/>
              tanta diſtantia, quanta eſt magnitudo di­
                <lb/>
              metientis illius corporis centies ac nouies
                <lb/>
              ſumpta: talis enim proportio diſtantiæ So­
                <lb/>
              lis à terra ad ſuam, ſcilicet Solis diametrum
                <lb/>
              fermè. </s>
              <s id="s.003386">Ex quo patet, non obſcura ratio co­
                <lb/>
              gnoſcendi proportionem altitudinis, cuiuſ­
                <lb/>
              cunque ſyderis ad ſuam magnitudinem. </s>
              <s id="s.003387">Nam
                <lb/>
              collocata ſphæra notæ diametri in ſummo
                <lb/>
              montis, videbis qua in diſtantia finiatur vm­
                <lb/>
              bra, inde colliges eam eſſe proportionem al­
                <lb/>
              titudinis ad diametrum ſy­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.080.3.jpg" xlink:href="016/01/080/3.jpg" number="55"/>
                <lb/>
              deris, quæ eſt rectæ diſtantiæ
                <lb/>
              inter locum finis vmbræ, &
                <lb/>
              diametrum ſphæræ. </s>
              <s id="s.003388">Cum
                <lb/>
              igitur ſuper virgam plano
                <lb/>
              æquidiſtantem, quæ vmbram
                <lb/>
              ſibi æqualem faciat, virgam
                <lb/>
              aliam ſuper, ad perpendicu­
                <lb/>
              lum conſtitues, ita quòd So­
                <lb/>
              lis radius ſuper eam rectè
                <lb/>
              cadat, tunc maxima vmbra
                <lb/>
              fiet, quæ à tali magnitudi­
                <lb/>
              ne, & Solis tali ſitu poſſit
                <lb/>
              prouenire. </s>
              <s id="s.003389">Hæc autem non
                <lb/>
              paulò maior erit ipſa virgæ
                <lb/>
              longitudine. </s>
              <s id="s.003390">Contingítque
                <lb/>
              hoc ob plani terræ inclina­
                <lb/>
              tionem à ſitu ſuperficiei, in quam ex cen­
                <lb/>
              tro Solis ad perpendiculum ductus radius
                <lb/>
              cadit: reliquæ omnes intra hos terminos
                <lb/>
              conſtituuntur, permiſcentúrque magnitudi­
                <lb/>
              nis & paruitatis cauſæ, vt ad hos ſimpli­
                <lb/>
              ces ſitus magis aut minus acceſſerint. </s>
              <s id="s.003391">Cæ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg418"/>
                <lb/>
              terum ſeu ex centro ſolo Solis, ſeu ex toto
                <lb/>
              ambitu radij dirigantur quodlibet opacum
                <lb/>
              quantumcunque magnum, æqualem facit
                <lb/>
              vmbram, ſi iuxta ſitum ad perpendiculum
                <lb/>
              ſteterit ſuper ſuperficiem,
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.080.4.jpg" xlink:href="016/01/080/4.jpg" number="56"/>
                <lb/>
              quæ ex centro Solis ad per­
                <lb/>
              pendiculum ſtat ſuper pla­
                <lb/>
              num, illud diuidens iuxta
                <lb/>
              totam inclinationem, nam
                <lb/>
              radij ob diſtantiam opacum
                <lb/>
              amplectentes æquidiſtantes,
                <lb/>
              vtroque modo procedunt ex­
                <lb/>
              quiſitè, ſi ex centro ob in­
                <lb/>
              finitam proportionem A D
                <lb/>
              & A E ad D E, vel ſi ex to­
                <lb/>
              to ſole ob maximam pro­
                <lb/>
              portionem C E & B D ad
                <lb/>
              BC, aliquanto breuior fit in
                <lb/>
              longa diſtantia vmbra opa­
                <lb/>
              co: quoniam radij C E H
                <lb/>
              & BDK minimùm ab æqui­
                <lb/>
              diſtantibus differunt. </s>
              <s id="s.003392">Ita ſeu
                <lb/>
              ſtatuas hoc ſeu illud in illo
                <lb/>
              ſitu, vmbra ſemper opaco
                <lb/>
              æqualis eſſe videtur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003393">
                <margin.target id="marg415"/>
              Sola ſphæra
                <lb/>
              ſita
                <expan abbr="vmbrã">vmbram</expan>
                <lb/>
              non mutat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003394">
                <margin.target id="marg416"/>
              Omnis cor­
                <lb/>
              poris vmbra
                <lb/>
              finitur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003395">
                <margin.target id="marg417"/>
              Ratio cogno­
                <lb/>
              ſcendi pro­
                <lb/>
              portionem
                <lb/>
              cuiuſcunque
                <lb/>
              ſyderis ad
                <lb/>
              ſuam altitu­
                <lb/>
              dinem.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003396">
                <margin.target id="marg418"/>
              Seu radij ex
                <lb/>
              centro ſolis,
                <lb/>
              ſeu terminis
                <lb/>
              eius etiam
                <lb/>
              prodeant,
                <lb/>
              vmbræ erunt
                <lb/>
              eædem.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003397">Verùm, vt ad Solis altitu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg419"/>
                <lb/>
              dinem, cæterorumque aſtro­
                <lb/>
              rum reuertar, illud demirari
                <lb/>
              contingit, cur aſtra omnia
                <lb/>
              nos iter agentes ſequi videantur, ripæ au­
                <lb/>
              tem recedere à nobis ac retrò agi dum præ­
                <lb/>
              teruehimur naui? </s>
              <s id="s.003398">Cauſa non obſcura eſt,
                <lb/>
              quoniam cùm aſtrorum diſtantia ad to­
                <lb/>
              tam terræ magnitudinem maximam ha­
                <lb/>
              beat proportionem, locum ſyderis progreſ­
                <lb/>
              ſus noſter mutare non poteſt: quod enim
                <lb/>
              oculus non percipit eſſe, ac ſi non foret,
                <lb/>
              iam docuimus. </s>
              <s id="s.003399">Cum igitur ſydus, gratia
                <lb/>
              exempli, nos præcedit cubiti magnitudine,
                <lb/>
              cum per terna millia paſſ. </s>
              <s id="s.003400">proceſſerimus,
                <lb/>
              cubiti magnitudine ſydus etiam præcede­
                <lb/>
              re nos oportet videri: quoniam terna
                <lb/>
              millia paſſ. </s>
              <s id="s.003401">cum ſyderis altitudine an-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>