Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003420">
                <pb pagenum="433" xlink:href="016/01/082.jpg"/>
              niam DBC, eſt rectus, & CBE, obtuſus. </s>
              <s id="s.003421">Ve­
                <lb/>
              rùm de radiis alia eſt ratio: etenim illi motu
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg422"/>
                <lb/>
              ſuo, angulum ſenſilem efficiunt in oculo,
                <lb/>
              ideóque moueri deberent videri. </s>
              <s id="s.003422">Cur autem
                <lb/>
              non videantur, cauſa hæc eſt, quia poſita ter­
                <lb/>
              ra, cuius centrum A, & plano eius
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi)
                <lb/>
              quod refert punctum D, ſed nobis ob ma­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.082.1.jpg" xlink:href="016/01/082/1.jpg" number="61"/>
                <lb/>
              gnitudinem eſt BC, & turris quæ ad perpen­
                <lb/>
              diculum eſt ſuper planum DE, & Sole in F,
                <lb/>
              qui producens radium FEC, producit CD,
                <lb/>
              cum autem Sol proceſſerit in G, producto
                <lb/>
              radio GEK, relinquit vmbram KD, igitur
                <lb/>
              cùm motus indicetur ex vmbra, Sol videbi­
                <lb/>
              tur ſolum pertranſiſſe ex C, in K, dum moue­
                <lb/>
              tur ex F, in G: ſed ſpatium CK, eſt paruum,
                <lb/>
              cùm ſit comparatum ad altitudinem D E,
                <lb/>
              quæ eſt parua: igitur cum ſenſim moueatur,
                <lb/>
              & tranſeat ſolùm ſpatium CK, puta in quar­
                <lb/>
              ta horæ ſingulo momento, nullum ſpatium
                <lb/>
              tranſibit quod angulum ſenſilem efficiat. </s>
              <s id="s.003423">Igi­
                <lb/>
              tur videbitur ex illo ſuppoſito ſæpius repe­
                <lb/>
              tito, radius FC,
                <expan abbr="">dum</expan>
              mouebitur ſemper quieſ­
                <lb/>
              cere. </s>
              <s id="s.003424">Ponamus exemplum, cum Sol eſt in 7.
                <lb/>
              parte Tauri hora circiter 19. cum quarta,
                <lb/>
              vmbra æquatur gnomoni, 21. detracta quar­
                <lb/>
              ta, dupla eſt: conduplicatur ergo vnius & di­
                <lb/>
              midiæ horæ ſpatio. </s>
              <s id="s.003425">Ergo motus eſt iuxta gno­
                <lb/>
              monis longitudinem, non Solis velocitatem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003426">Verum dices, cur non videtur moueri radius?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003427">cauſam intelligo: quomodò verò tantum ſpa­
                <lb/>
              tij ſuperet, nec moueri videatur, cauſam non
                <lb/>
              intelligo. </s>
              <s id="s.003428">Conſtat enim ſub ortu occaſu vm­
                <lb/>
              bras velociſſimè maximiſque incrementis,
                <lb/>
              aut decrementis variati. </s>
              <s id="s.003429">Sit igitur Sol occi­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.082.2.jpg" xlink:href="016/01/082/2.jpg" number="62"/>
                <lb/>
              dens C, planum GE, corpus erectum AB, fi­
                <lb/>
              nis vmbræ
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              qui idem eſt cum initio radio­
                <lb/>
              rum) E, corpus aliud erectum EF: in quo mo­
                <lb/>
              tus vmbræ inſenſilis ſit, quoniam ſolùm dum
                <lb/>
              Sol occidit radij deſinunt illuſtrare. </s>
              <s id="s.003430">Ipſi verò
                <lb/>
              clariſſimi erunt, quando angulus CEF, rectus
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.003431">At ex puncto E, nulli dubium eſſe poteſt,
                <lb/>
              quin in plano GAE, tum radij, tum vmbra
                <lb/>
              prope Solis occaſum incredibili velocitate
                <lb/>
              ferantur,
                <expan abbr="quãtum">quantum</expan>
              enim punctus in ſuperficie
                <lb/>
              terræ è regione centri Solis mouetur, tanto
                <lb/>
              magis neceſſe eſt vmbras promoueri. </s>
              <s id="s.003432">Sed
                <lb/>
              quoniam in priore figura, ſi F, ponatur in oc­
                <lb/>
              caſu anguli FAE, FEA, erunt quaſi recti ob
                <lb/>
              paruitatem AE, & rationem trigonorum cir­
                <lb/>
              culis inſcriptorum iuxta arcum & chordam,
                <lb/>
              vt vocant, erunt ergo anguli FC, lineæ, cum
                <lb/>
              duabus è centro A, exeuntibus ad illam al­
                <lb/>
              teram, quarum eſt AD, altera velut AK, fer­
                <lb/>
              mè recti: ergo vmbra quæ ſubtenditur quæ­
                <lb/>
              que maxima eſt, minima eſt. </s>
              <s id="s.003433">Igitur non fiet
                <lb/>
              ille progreſſus maximus, niſi DE, fuerit lon­
                <lb/>
              giſſima, quod eſſe non poteſt in comparatio­
                <lb/>
              ne ad AD. </s>
              <s id="s.003434">Alia cauſa eſt, quoniam quantò
                <lb/>
              magis creſcit AE, eò radiorum vis minuitur
                <lb/>
              propter paruitatem anguli AEB: igitur nec
                <lb/>
              vmbra, nec radius dignoſcitur: quamobrem
                <lb/>
              in dubia luce, neque lux ipſa percipitur, ne­
                <lb/>
              que multo minus vmbra quæ propter lucem
                <lb/>
              dignoſcitur, nec vmbræ magnitudo etiam
                <lb/>
              minus, nec tandem adhúcque minus vmbræ,
                <lb/>
              vel radiorum motus. </s>
              <s id="s.003435">Dices rurſus, quomodo
                <lb/>
              vmbra fiet infinita ſtatim ſi maxima parua
                <lb/>
              eſt? </s>
              <s id="s.003436">coniungitur illa vmbræ rotunditatis terrę
                <lb/>
              quæ maxima eſt, & ſic è parua fit infinita in
                <lb/>
              momento. </s>
              <s id="s.003437">Cùm verò nullum fuerit corpus in
                <lb/>
              plano, velociſſima fit & lucis & vmbrarum
                <lb/>
              diffuſio, ſed quia lux in vtroque crepuſculo
                <lb/>
              (vt ita dicam) dubia eſt, & ſpatium quod ab
                <lb/>
              oculo illuminatum videtur exiguum, ſtatim
                <lb/>
              vtraque facta mutatione latet motus, vt in
                <lb/>
              ſecunda cauſa demonſtratum eſt. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003438">
                <margin.target id="marg421"/>
              Propoſit. 13.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003439">
                <margin.target id="marg422"/>
              Cur ſolis ra­
                <lb/>
              dij cum in
                <lb/>
              23. ſerie ter­
                <lb/>
              ram circum­
                <lb/>
              eant immo­
                <lb/>
              biles vi­
                <lb/>
              deantur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003440">Dubium quoque eſt, cur hæc illuſtratio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg423"/>
                <lb/>
              in terra ſemper tremere videatur? </s>
              <s id="s.003441">& an ab
                <lb/>
              eorum quæ dicta ſunt aliquid? </s>
              <s id="s.003442">Cauſa igi­
                <lb/>
              tur eſt, quòd mouetur, nec moueri videtur,
                <lb/>
              vt dictum eſt: medium igitur quippiam per­
                <lb/>
              cipitur. </s>
              <s id="s.003443">Idem
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              & ex ambigua viſione, ter­
                <lb/>
              minus enim vmbræ & luminis, neque vmbra
                <lb/>
              eſt neque lux, tremere autem exiſtimantur
                <lb/>
              quæcunque, an moueantur incertum eſt, hoc
                <lb/>
              autem ob cauſas dictas. </s>
              <s id="s.003444">Sed cur non in horo­
                <lb/>
              logio index? </s>
              <s id="s.003445">Quoniam non eſt is motus ob
                <lb/>
              tarditatem vllo modo ſenſilis: quæ autem
                <lb/>
              tremere videntur, non adeò tardè moueri
                <lb/>
              oportet, vt omninò quieſcere videantur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003446">
                <margin.target id="marg423"/>
              Cur ſolis il­
                <lb/>
              luſtratio tre­
                <lb/>
              mula videa­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003447">His cognitis maius quippiam ſuccedit,
                <lb/>
              quo humana ſubtilitas altitudinem omnium
                <lb/>
              ſyderum tam facilè metiri docuit, vt nemo
                <lb/>
              tam in promptu domus ſuæ partes habeat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003448">Cum enim in figura motus Solis altitudo F,
                <lb/>
              nota fuerit, ſeu planiſphærio, ſeu armillis,
                <lb/>
              alióve inſtrumento, aut tabulis, ea detracta
                <lb/>
              ex 90. partibus habebimus angulum FAD,
                <lb/>
              ſed angulus CED, ratione & menſura notus
                <lb/>
              eſt, ſeu C, terminus ſit vmbræ, ſeu oculus: igi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg424"/>
                <lb/>
              tur angulus FEA, notus, quare ex traditis ab
                <lb/>
              Euclide in elementis, angulus F, & ratio FE,
                <lb/>
              altitudinis ad AE, dimidium dimetientis ter­
                <lb/>
              ræ, quoſt ſuperius quantum eſſet, demonſtra­
                <lb/>
              uimus. </s>
              <s id="s.003449">Eſt enim quinquies M. paſſ millia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003450">Virga autem DE, habere debet circulum in
                <lb/>
              imo chalybèum, cui inſiſtat orthogonia: tum
                <lb/>
              & planum ad vnguem inferna parte
                <expan abbr="circulũ">circulum</expan>
                <lb/>
              eſſe, vt cùm applicetur plano, intelligas an
                <lb/>
              illud verè planum ſit, habeat & ſuperius à
                <lb/>
              quatuor lateribus plumbea perpendicula: &
                <lb/>
              notæ ſit magnitudinis à ſummo verticis
                <expan abbr="vſq;">vſque</expan>
                <lb/>
              ad imam chalybei circuli ſuperficiem. </s>
              <s id="s.003451">Cùm
                <lb/>
              igitur virga fixa circulo tenus illóque hæren.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003452">te vndequaque plano etiam perpendicula </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>