Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003420">
                <pb pagenum="433" xlink:href="016/01/082.jpg"/>
              niam DBC, eſt rectus, & CBE, obtuſus. </s>
              <s id="s.003421">Ve­
                <lb/>
              rùm de radiis alia eſt ratio: etenim illi motu
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg422"/>
                <lb/>
              ſuo, angulum ſenſilem efficiunt in oculo,
                <lb/>
              ideóque moueri deberent videri. </s>
              <s id="s.003422">Cur autem
                <lb/>
              non videantur, cauſa hæc eſt, quia poſita ter­
                <lb/>
              ra, cuius centrum A, & plano eius
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi)
                <lb/>
              quod refert punctum D, ſed nobis ob ma­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.082.1.jpg" xlink:href="016/01/082/1.jpg" number="61"/>
                <lb/>
              gnitudinem eſt BC, & turris quæ ad perpen­
                <lb/>
              diculum eſt ſuper planum DE, & Sole in F,
                <lb/>
              qui producens radium FEC, producit CD,
                <lb/>
              cum autem Sol proceſſerit in G, producto
                <lb/>
              radio GEK, relinquit vmbram KD, igitur
                <lb/>
              cùm motus indicetur ex vmbra, Sol videbi­
                <lb/>
              tur ſolum pertranſiſſe ex C, in K, dum moue­
                <lb/>
              tur ex F, in G: ſed ſpatium CK, eſt paruum,
                <lb/>
              cùm ſit comparatum ad altitudinem D E,
                <lb/>
              quæ eſt parua: igitur cum ſenſim moueatur,
                <lb/>
              & tranſeat ſolùm ſpatium CK, puta in quar­
                <lb/>
              ta horæ ſingulo momento, nullum ſpatium
                <lb/>
              tranſibit quod angulum ſenſilem efficiat. </s>
              <s id="s.003423">Igi­
                <lb/>
              tur videbitur ex illo ſuppoſito ſæpius repe­
                <lb/>
              tito, radius FC,
                <expan abbr="">dum</expan>
              mouebitur ſemper quieſ­
                <lb/>
              cere. </s>
              <s id="s.003424">Ponamus exemplum, cum Sol eſt in 7.
                <lb/>
              parte Tauri hora circiter 19. cum quarta,
                <lb/>
              vmbra æquatur gnomoni, 21. detracta quar­
                <lb/>
              ta, dupla eſt: conduplicatur ergo vnius & di­
                <lb/>
              midiæ horæ ſpatio. </s>
              <s id="s.003425">Ergo motus eſt iuxta gno­
                <lb/>
              monis longitudinem, non Solis velocitatem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003426">Verum dices, cur non videtur moueri radius?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003427">cauſam intelligo: quomodò verò tantum ſpa­
                <lb/>
              tij ſuperet, nec moueri videatur, cauſam non
                <lb/>
              intelligo. </s>
              <s id="s.003428">Conſtat enim ſub ortu occaſu vm­
                <lb/>
              bras velociſſimè maximiſque incrementis,
                <lb/>
              aut decrementis variati. </s>
              <s id="s.003429">Sit igitur Sol occi­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.082.2.jpg" xlink:href="016/01/082/2.jpg" number="62"/>
                <lb/>
              dens C, planum GE, corpus erectum AB, fi­
                <lb/>
              nis vmbræ
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              qui idem eſt cum initio radio­
                <lb/>
              rum) E, corpus aliud erectum EF: in quo mo­
                <lb/>
              tus vmbræ inſenſilis ſit, quoniam ſolùm dum
                <lb/>
              Sol occidit radij deſinunt illuſtrare. </s>
              <s id="s.003430">Ipſi verò
                <lb/>
              clariſſimi erunt, quando angulus CEF, rectus
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.003431">At ex puncto E, nulli dubium eſſe poteſt,
                <lb/>
              quin in plano GAE, tum radij, tum vmbra
                <lb/>
              prope Solis occaſum incredibili velocitate
                <lb/>
              ferantur,
                <expan abbr="quãtum">quantum</expan>
              enim punctus in ſuperficie
                <lb/>
              terræ è regione centri Solis mouetur, tanto
                <lb/>
              magis neceſſe eſt vmbras promoueri. </s>
              <s id="s.003432">Sed
                <lb/>
              quoniam in priore figura, ſi F, ponatur in oc­
                <lb/>
              caſu anguli FAE, FEA, erunt quaſi recti ob
                <lb/>
              paruitatem AE, & rationem trigonorum cir­
                <lb/>
              culis inſcriptorum iuxta arcum & chordam,
                <lb/>
              vt vocant, erunt ergo anguli FC, lineæ, cum
                <lb/>
              duabus è centro A, exeuntibus ad illam al­
                <lb/>
              teram, quarum eſt AD, altera velut AK, fer­
                <lb/>
              mè recti: ergo vmbra quæ ſubtenditur quæ­
                <lb/>
              que maxima eſt, minima eſt. </s>
              <s id="s.003433">Igitur non fiet
                <lb/>
              ille progreſſus maximus, niſi DE, fuerit lon­
                <lb/>
              giſſima, quod eſſe non poteſt in comparatio­
                <lb/>
              ne ad AD. </s>
              <s id="s.003434">Alia cauſa eſt, quoniam quantò
                <lb/>
              magis creſcit AE, eò radiorum vis minuitur
                <lb/>
              propter paruitatem anguli AEB: igitur nec
                <lb/>
              vmbra, nec radius dignoſcitur: quamobrem
                <lb/>
              in dubia luce, neque lux ipſa percipitur, ne­
                <lb/>
              que multo minus vmbra quæ propter lucem
                <lb/>
              dignoſcitur, nec vmbræ magnitudo etiam
                <lb/>
              minus, nec tandem adhúcque minus vmbræ,
                <lb/>
              vel radiorum motus. </s>
              <s id="s.003435">Dices rurſus, quomodo
                <lb/>
              vmbra fiet infinita ſtatim ſi maxima parua
                <lb/>
              eſt? </s>
              <s id="s.003436">coniungitur illa vmbræ rotunditatis terrę
                <lb/>
              quæ maxima eſt, & ſic è parua fit infinita in
                <lb/>
              momento. </s>
              <s id="s.003437">Cùm verò nullum fuerit corpus in
                <lb/>
              plano, velociſſima fit & lucis & vmbrarum
                <lb/>
              diffuſio, ſed quia lux in vtroque crepuſculo
                <lb/>
              (vt ita dicam) dubia eſt, & ſpatium quod ab
                <lb/>
              oculo illuminatum videtur exiguum, ſtatim
                <lb/>
              vtraque facta mutatione latet motus, vt in
                <lb/>
              ſecunda cauſa demonſtratum eſt. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003438">
                <margin.target id="marg421"/>
              Propoſit. 13.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003439">
                <margin.target id="marg422"/>
              Cur ſolis ra­
                <lb/>
              dij cum in
                <lb/>
              23. ſerie ter­
                <lb/>
              ram circum­
                <lb/>
              eant immo­
                <lb/>
              biles vi­
                <lb/>
              deantur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003440">Dubium quoque eſt, cur hæc illuſtratio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg423"/>
                <lb/>
              in terra ſemper tremere videatur? </s>
              <s id="s.003441">& an ab
                <lb/>
              eorum quæ dicta ſunt aliquid? </s>
              <s id="s.003442">Cauſa igi­
                <lb/>
              tur eſt, quòd mouetur, nec moueri videtur,
                <lb/>
              vt dictum eſt: medium igitur quippiam per­
                <lb/>
              cipitur. </s>
              <s id="s.003443">Idem
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              & ex ambigua viſione, ter­
                <lb/>
              minus enim vmbræ & luminis, neque vmbra
                <lb/>
              eſt neque lux, tremere autem exiſtimantur
                <lb/>
              quæcunque, an moueantur incertum eſt, hoc
                <lb/>
              autem ob cauſas dictas. </s>
              <s id="s.003444">Sed cur non in horo­
                <lb/>
              logio index? </s>
              <s id="s.003445">Quoniam non eſt is motus ob
                <lb/>
              tarditatem vllo modo ſenſilis: quæ autem
                <lb/>
              tremere videntur, non adeò tardè moueri
                <lb/>
              oportet, vt omninò quieſcere videantur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003446">
                <margin.target id="marg423"/>
              Cur ſolis il­
                <lb/>
              luſtratio tre­
                <lb/>
              mula videa­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003447">His cognitis maius quippiam ſuccedit,
                <lb/>
              quo humana ſubtilitas altitudinem omnium
                <lb/>
              ſyderum tam facilè metiri docuit, vt nemo
                <lb/>
              tam in promptu domus ſuæ partes habeat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003448">Cum enim in figura motus Solis altitudo F,
                <lb/>
              nota fuerit, ſeu planiſphærio, ſeu armillis,
                <lb/>
              alióve inſtrumento, aut tabulis, ea detracta
                <lb/>
              ex 90. partibus habebimus angulum FAD,
                <lb/>
              ſed angulus CED, ratione & menſura notus
                <lb/>
              eſt, ſeu C, terminus ſit vmbræ, ſeu oculus: igi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg424"/>
                <lb/>
              tur angulus FEA, notus, quare ex traditis ab
                <lb/>
              Euclide in elementis, angulus F, & ratio FE,
                <lb/>
              altitudinis ad AE, dimidium dimetientis ter­
                <lb/>
              ræ, quoſt ſuperius quantum eſſet, demonſtra­
                <lb/>
              uimus. </s>
              <s id="s.003449">Eſt enim quinquies M. paſſ millia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003450">Virga autem DE, habere debet circulum in
                <lb/>
              imo chalybèum, cui inſiſtat orthogonia: tum
                <lb/>
              & planum ad vnguem inferna parte
                <expan abbr="circulũ">circulum</expan>
                <lb/>
              eſſe, vt cùm applicetur plano, intelligas an
                <lb/>
              illud verè planum ſit, habeat & ſuperius à
                <lb/>
              quatuor lateribus plumbea perpendicula: &
                <lb/>
              notæ ſit magnitudinis à ſummo verticis
                <expan abbr="vſq;">vſque</expan>
                <lb/>
              ad imam chalybei circuli ſuperficiem. </s>
              <s id="s.003451">Cùm
                <lb/>
              igitur virga fixa circulo tenus illóque hæren.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003452">te vndequaque plano etiam perpendicula </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>