1adhæſerint virgæ, tunc planum illud, &
verè planum eſt, & tale in quod ducta ex
centro terræ linea perpendicularis eſt, &
hoc planum ad altitudinem ſumendam ido
neum eſt. Quòd ſi vel dum hæret circulus pla
no perpendicula non hærent, aut dum hæ
rent perpendicula, circulus ab aliqua parte
planum non tangit, planum illud non eſt
idoneum. Quare ſi velis hac cura carere,
virgam tabulæ planæ & leni magnæ ad per
pendiculum infige, & tunc vbicunque tabu
lam collocaueris, vt perpendicula tangant
virgam, opportunum tibi planum inueniſſe
perſuadeto. Quòd ſi magnitudinem poſtmo
dum ſyderis etiam ſcire libeat, ex vmbræ
fine ( vt dixi ſuperius ) cùm iam altitudinem
noueris potes inuenire. Verum, quia ſcire
hunc vmbræ finem eſt operoſum, & non
omninò leue, tum maximè in aliis ſyderibus à
Sole & Luna, hoc alia via facillimè aſſeque
ris. Sume in planiſpherio dimetientem ſyde
ris, quem duplica & ei decimamnonam par
tem adde, & cum hoc diuide ſemper ſeptem
millia & ducenta, & numerus proueniens
eſt proportio altitudinis ad dimentientem ſy
deris. Cùm igitur altitudinem ſyderis iam
cognitam habeas, & proportionem altitu
dinis ad dimentientem, palàm eſt dimentien
tem cognitam eſſe. Velut ponamus dime
tientem ſyderis minuta nouem cum dimidio,
duplicabo hæc, & fient minuta decem & no
uem: quibus addam ſemper partem deci
mam nonam, ob magnitudinem dimetien
tis in tabula, & fient minuta viginti: diuido
ſeptem millia ducenta. & ſunt minuta dime
tientis, & exeunt trecenta ſexaginta, & ideo
manifeſtum eſt ex hoc, dimetientem eius ſy
deris eſſe ſuæ altitudinis partem trecenteſi
mam ac ſexageſimam. Ergo quantum vtili
tatis præbeat, & quàm ſubtilis ſit contem
platio radiorum, ex his omnibus patet: à
cæteris autem menſuris, vt de quibus tra
ctauerim in lib. 12. perfecti operis, nunc ab
ſtinebo.
verè planum eſt, & tale in quod ducta ex
centro terræ linea perpendicularis eſt, &
hoc planum ad altitudinem ſumendam ido
neum eſt. Quòd ſi vel dum hæret circulus pla
no perpendicula non hærent, aut dum hæ
rent perpendicula, circulus ab aliqua parte
planum non tangit, planum illud non eſt
idoneum. Quare ſi velis hac cura carere,
virgam tabulæ planæ & leni magnæ ad per
pendiculum infige, & tunc vbicunque tabu
lam collocaueris, vt perpendicula tangant
virgam, opportunum tibi planum inueniſſe
perſuadeto. Quòd ſi magnitudinem poſtmo
dum ſyderis etiam ſcire libeat, ex vmbræ
fine ( vt dixi ſuperius ) cùm iam altitudinem
noueris potes inuenire. Verum, quia ſcire
hunc vmbræ finem eſt operoſum, & non
omninò leue, tum maximè in aliis ſyderibus à
Sole & Luna, hoc alia via facillimè aſſeque
ris. Sume in planiſpherio dimetientem ſyde
ris, quem duplica & ei decimamnonam par
tem adde, & cum hoc diuide ſemper ſeptem
millia & ducenta, & numerus proueniens
eſt proportio altitudinis ad dimentientem ſy
deris. Cùm igitur altitudinem ſyderis iam
cognitam habeas, & proportionem altitu
dinis ad dimentientem, palàm eſt dimentien
tem cognitam eſſe. Velut ponamus dime
tientem ſyderis minuta nouem cum dimidio,
duplicabo hæc, & fient minuta decem & no
uem: quibus addam ſemper partem deci
mam nonam, ob magnitudinem dimetien
tis in tabula, & fient minuta viginti: diuido
ſeptem millia ducenta. & ſunt minuta dime
tientis, & exeunt trecenta ſexaginta, & ideo
manifeſtum eſt ex hoc, dimetientem eius ſy
deris eſſe ſuæ altitudinis partem trecenteſi
mam ac ſexageſimam. Ergo quantum vtili
tatis præbeat, & quàm ſubtilis ſit contem
platio radiorum, ex his omnibus patet: à
cæteris autem menſuris, vt de quibus tra
ctauerim in lib. 12. perfecti operis, nunc ab
ſtinebo.
Lib.1. propo
ſitione 23.
ſitione 23.
Syderum
magnitudo
quomodo fa
cilè dignoſ
catur.
magnitudo
quomodo fa
cilè dignoſ
catur.
63[Figure 63]
LIBER QVINTVS,
De Miſtione & Miſtis imperfectè, ſeu
Metallicis.
Metallicis.
HACTENVS igitur quinque
fermè partes totius operis ſunt
abſolutæ, ſcilicet de principiis
occultioribus, materia, forma,
vacuo, corporum vnitione pri
mo. De elementis ſecundo, quoniam prin
cipia eſſent integra, abſoluta & manife
ſta. Tertio de cœlo. Quarto de lumine &
luce. Quintam partem, quæ eſt de his quæ
apparent, non plenè abſoluimus, cùm mul
ta deſint, quæ ad aures & alios ſenſus, tum
mentem & etiam ad oculos pertinent. Nunc
igitur de miſtis agendum erit: nam miſta
primis illis indigent, tum elementis de cœ
lo, & lumine, lucéque, propterea de illis
primùm tractauimus. Indigere autem miſta
ipſa cœlo, & quantum cœli conſtitutio in
hæc poſſit inferiora, manifeſtis argumentis
depræhendere licet. Nam farina quæ Augu
ſto menſe è frumento in mola confecta eſt,
toto anno apud nos ſeruari ſolet incorrupta.
Et zethum quod Martij luna fit, ferunt du
rare toto anno cum æſtate diebus 20. hyeme
duobus menſibus maneat incorruptum. Re
ferunt Gedanenſe zethum in decem annos,
nonnunquam in viginti perdurare, nec aceſ
cere, nec muceſcere, quod aqua Martia con
ficiatur: alia cauſa eſſe poteſt, quòd Martio
menſe ſemina adhuc viuunt lupi ſalictarij,
humidum autem tunc planè conſumptum
eſt: maximè enim diſtat à tempore, quo
collectum fuit ſemen illud, ob id efficacem
& minimè humidum biriam ſeu ceruiſiam
( ſic enim vocant Germani zethum ) effi
cere poteſt. Efficax eſt tunc ſemen, quo
niam ſoleat eo tempore pullulare. Infini
ta ſunt huius rei experimenta: nam Ver
giliæ herbæ cum ſtellis eiuſdem nomi
nis oriuntur & occidunt. Sed illud ſo
lum repetere cogor, miſta hæc omnia,
ſolo duntaxat homine excepto, terra &
aqua, & cœleſti calore conſtare. Ho
rum pars ſub terra latitat, alia in vndis,
alia verò ſupra terram: nunc autem de
his quæ natura latitant, dicere propoſitum
eſt.
fermè partes totius operis ſunt
abſolutæ, ſcilicet de principiis
occultioribus, materia, forma,
vacuo, corporum vnitione pri
mo. De elementis ſecundo, quoniam prin
cipia eſſent integra, abſoluta & manife
ſta. Tertio de cœlo. Quarto de lumine &
luce. Quintam partem, quæ eſt de his quæ
apparent, non plenè abſoluimus, cùm mul
ta deſint, quæ ad aures & alios ſenſus, tum
mentem & etiam ad oculos pertinent. Nunc
igitur de miſtis agendum erit: nam miſta
primis illis indigent, tum elementis de cœ
lo, & lumine, lucéque, propterea de illis
primùm tractauimus. Indigere autem miſta
ipſa cœlo, & quantum cœli conſtitutio in
hæc poſſit inferiora, manifeſtis argumentis
depræhendere licet. Nam farina quæ Augu
ſto menſe è frumento in mola confecta eſt,
toto anno apud nos ſeruari ſolet incorrupta.
Et zethum quod Martij luna fit, ferunt du
rare toto anno cum æſtate diebus 20. hyeme
duobus menſibus maneat incorruptum. Re
ferunt Gedanenſe zethum in decem annos,
nonnunquam in viginti perdurare, nec aceſ
cere, nec muceſcere, quod aqua Martia con
ficiatur: alia cauſa eſſe poteſt, quòd Martio
menſe ſemina adhuc viuunt lupi ſalictarij,
humidum autem tunc planè conſumptum
eſt: maximè enim diſtat à tempore, quo
collectum fuit ſemen illud, ob id efficacem
& minimè humidum biriam ſeu ceruiſiam
( ſic enim vocant Germani zethum ) effi
cere poteſt. Efficax eſt tunc ſemen, quo
niam ſoleat eo tempore pullulare. Infini
ta ſunt huius rei experimenta: nam Ver
giliæ herbæ cum ſtellis eiuſdem nomi
nis oriuntur & occidunt. Sed illud ſo
lum repetere cogor, miſta hæc omnia,
ſolo duntaxat homine excepto, terra &
aqua, & cœleſti calore conſtare. Ho
rum pars ſub terra latitat, alia in vndis,
alia verò ſupra terram: nunc autem de
his quæ natura latitant, dicere propoſitum
eſt.
Lunæ pro ze
tho conficien
do, & farina
conſeruanda
obſeruatio.
tho conficien
do, & farina
conſeruanda
obſeruatio.
Vergiliarum
herbarum
mirum.
Plin. lib.18
cap.27.
herbarum
mirum.
Plin. lib.18
cap.27.
Quæcunque igitur miſta ſub terra, aquiſ
ve ſunt motus expertia, in quatuor genera
diuidunt, terras, ſuccos, lapides, metalla.
Non poſſe autem plura eſſe, hoc oſtendi
tur argumento: nam vel liqueſcunt, & re
deuntia in propriam formam dura manent,
& hæc metalla vocantur. Nihil enim aliud
eſt metallum, quàm quod liqueſcere poteſt,
& cum redit, durum manet. Durum autem
duobus modis intelligo, quod non facilè ce
dat, nec facilè frangitur: tale autem omne
manifeſtum eſt quod duci poteſt: vnde bitu
men ducitur, & non reſiſtit: cryſtallus reſiſtit,
& melius ſtibium, ſed non ducuntur, ideo
percuſſa facilè fraguntur. Quod verò liqueſ
cit, & dum redit, durum non eſt, ſuccus voca
tur. Quod omninò non liqueſcit, vel du
rum eſt, & vocatur lapis: vel molle, &
facillimè in minima tranſiens, & vocatur
terra.
ve ſunt motus expertia, in quatuor genera
diuidunt, terras, ſuccos, lapides, metalla.
Non poſſe autem plura eſſe, hoc oſtendi
tur argumento: nam vel liqueſcunt, & re
deuntia in propriam formam dura manent,
& hæc metalla vocantur. Nihil enim aliud
eſt metallum, quàm quod liqueſcere poteſt,
& cum redit, durum manet. Durum autem
duobus modis intelligo, quod non facilè ce
dat, nec facilè frangitur: tale autem omne
manifeſtum eſt quod duci poteſt: vnde bitu
men ducitur, & non reſiſtit: cryſtallus reſiſtit,
& melius ſtibium, ſed non ducuntur, ideo
percuſſa facilè fraguntur. Quod verò liqueſ
cit, & dum redit, durum non eſt, ſuccus voca
tur. Quod omninò non liqueſcit, vel du
rum eſt, & vocatur lapis: vel molle, &
facillimè in minima tranſiens, & vocatur
terra.
Genera om
nia eorum
quæ ſub ter
ra latent qua
tuor eſſe de
monſtratur.
nia eorum
quæ ſub ter
ra latent qua
tuor eſſe de
monſtratur.
Præter hæc tamen quatuor, permiſta ex
his ſunt alia plura genera corporum. Quòd
ſi rectè qui numerare ſciat, vndecim, nec
plura eſſe comperiet. Simplicium exempla
his ſunt alia plura genera corporum. Quòd
ſi rectè qui numerare ſciat, vndecim, nec
plura eſſe comperiet. Simplicium exempla