Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003605">
                <pb pagenum="437" xlink:href="016/01/086.jpg"/>
              naturalis generatio promptior eſt. </s>
              <s id="s.003606">Accedit
                <lb/>
              quòd montium vires non exhauriuntur li­
                <lb/>
              gonibus, raſtris, aratro: nec vllo modo ho­
                <lb/>
              minum induſtria perſpirate coguntur. </s>
              <s id="s.003607">Eſt
                <lb/>
              etiam montium ſolidior ſubſtantia, vnde ca­
                <lb/>
              lor ille melius continetur, qui in agris ob
                <lb/>
              terræ mollitiem difflatur. </s>
              <s id="s.003608">Eſſe autem calo­
                <lb/>
              rem illum cœleſtem, iam docuimus, tum
                <lb/>
              quia igneus, ac putridus parum alter, reli­
                <lb/>
              quus nulla ex parte generationi vtilis eſt,
                <lb/>
              tum etiam, quod videmus, in Oriente, & Me­
                <lb/>
              ridie gemmas nobiliores & aurum perfectiſ­
                <lb/>
              ſimum magis generari. </s>
              <s id="s.003609">Quinetiam ſi quis
                <lb/>
              eiuſdem generis gemmas conferat in Orien­
                <lb/>
              te, ac Meridie genitas, vt carbunculos &
                <lb/>
              amethyſtos, cum his quos Germania mittit,
                <lb/>
              mirum in modum differre, & duritie, &
                <lb/>
              ſplendore animaduertet, atque adeò vehe­
                <lb/>
              menter, vt non eiuſdem generis eſſe putet.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg450"/>
                <lb/>
              Cauſa eſt, quòd Oriens calidior ſit, & humi­
                <lb/>
              dior, pinguiórque. </s>
              <s id="s.003610">Ergo ſi ſeminibus hæc
                <lb/>
              generarentur, aut igneus ille calor eſſet, aut
                <lb/>
              putridus, quandoquidem & in Iſlandia inſu­
                <lb/>
              la ſub Septentrione ardeant montes, quòd
                <lb/>
              prohiberet perfectiſſimas gemmas generari,
                <lb/>
              tum etiam auro abundare? </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003611">
                <margin.target id="marg449"/>
              Cur in mon­
                <lb/>
              tibus metal­
                <lb/>
              lica generen­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003612">
                <margin.target id="marg450"/>
              Cauſa cur
                <lb/>
              aurum &
                <lb/>
              gemmæ in
                <lb/>
              oriente, &
                <lb/>
              meridie ma­
                <lb/>
              gis generen­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003613">Sunt etiam in montibus niues, & diutur­
                <lb/>
              na glacies, quæ calorem in imo recundunt,
                <lb/>
              & læta omnia ob id faciunt, cùm in campis
                <lb/>
              calor diſſoluatur ab aëris externo calore:
                <lb/>
              quò fit vt ad montes redeam, vt hi metalli­
                <lb/>
              corum generationi ſint magis parati, Nec
                <lb/>
              etiam illorum vis arboribus, herbiſve exina­
                <lb/>
              nitur: ſteriles enim magis ſunt, montes cam­
                <lb/>
              pis, etiamſi ſint fertiliſſimi. </s>
              <s id="s.003614">Aqua etiam &
                <lb/>
              humidum ob accliuem ſitum magis defluunt
                <lb/>
              ex montibus, quorum copia in ſuperficie
                <lb/>
              agrorum, generatio metallorum impe­
                <lb/>
              ditur. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003615">At dices: modò inter cauſas cur campi
                <lb/>
              metallica non gignant, enumeraſti, quòd
                <lb/>
              humidum abſumitur, modò humidi copiam
                <lb/>
              in eis rurſus metallicorum generationi ob­
                <lb/>
              ſtare cenſes. </s>
              <s id="s.003616">Et hercle vtrunque verum eſt:
                <lb/>
              nam humidum pingue, quò magis abun­
                <lb/>
              dat, eò fertilius redditur ſolum, non ſo­
                <lb/>
              lùm metallorum, ſed & plantarum: aqueum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg451"/>
                <lb/>
              autem impedit. </s>
              <s id="s.003617">Cauſa huius eſt, quòd
                <lb/>
              humidum generationi aptum, calidum
                <lb/>
              etiam eſſe oportet. </s>
              <s id="s.003618">Aqueum autem humi­
                <lb/>
              dum, frigidum eſt, & concoctioni con­
                <lb/>
              tumax. </s>
              <s id="s.003619">Ideò calidæ regiones, vbi abunda­
                <lb/>
              uerint aquis, omnes fertiliſſimæ: quoniam
                <lb/>
              aqueum humidum calore Solis celeriter in
                <lb/>
              pingue tranſint: in frigidis verò locis
                <lb/>
              aqua multa ſterilitatem parit, & agros re­
                <lb/>
              frigerat. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003620">
                <margin.target id="marg451"/>
              Humidum
                <lb/>
              pingue gene­
                <lb/>
              rationi ido­
                <lb/>
              neum, a­
                <lb/>
              queum in­
                <lb/>
              utile.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003621">Eadémque ratio fermè eſt in temporibus,
                <lb/>
              Nam Prata æſtate gaudent aquis: hyeme
                <lb/>
              autem tardiùs pullulare herbas, facit irri­
                <lb/>
              gatio aſſidua: itaque conſtat campos, ſi ad
                <lb/>
              montes comparentur, aquei humidi plus ha­
                <lb/>
              bere, & minùs pinguis. </s>
              <s id="s.003622">Itaque & montes
                <lb/>
              arborum, & vitium feraces, vix metallicis
                <lb/>
              abundare videbis, niſi in profundo, quòd
                <lb/>
              pingue humidum à plantis abſumatur: vbi
                <lb/>
              verò lapides maximi & ſolidi, humidum diu
                <lb/>
              ſaxis contentum, ac tenuiſſimum diſtillans,
                <lb/>
              concreſcit in nobiles gemmas. </s>
              <s id="s.003623">Et ob id
                <lb/>
              ſplendidiores gemmæ
                <expan abbr="plerũque">plerunque</expan>
              inter duriſſi­
                <lb/>
              ma, & maxima ſaxa inueniuntur. </s>
              <s id="s.003624">Illud etiam
                <lb/>
              tot montium commodis ad metallicorum ge­
                <lb/>
              nerationem adiicitur, quòd montes vbi du­
                <lb/>
              centis, aut trecentis paſſibus effoderis, ad­
                <lb/>
              huc ſuper terra eſſe dicere te poſſis: atque
                <lb/>
              inde aquas à latere, & terram iam effoſſam
                <lb/>
              faciliùs deriuare ac transferre, In plano
                <lb/>
              rurſus hic labor duplicatus eſt: nec vt in
                <lb/>
              montibus ruinis locum licet patefacere, nec
                <lb/>
              facilè diuinare potes vbi metallica ia­
                <lb/>
              ceant, nec inuenta perſequi, vt in edito lo­
                <lb/>
              co, quoniam nullis ſignis à lateribus iuuari
                <lb/>
              potes. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003625">His tot tantiſque cauſis planis pauci ope­
                <lb/>
              ram dant, etſi vbique ſint metallica: mon­
                <lb/>
              tibus plurimi excauandis incumbunt. </s>
              <s id="s.003626">Nam
                <lb/>
              labor vnus eſt, inueniſſe locum & genus me­
                <lb/>
              talli: alter longè maior, truncum fodinæ
                <lb/>
              ſcire. </s>
              <s id="s.003627">Hoc autem ex editiore loco cognouiſ­
                <lb/>
              ſe ſolùm, laborioſiſſimum eſt. </s>
              <s id="s.003628">Etenim vt al­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg452"/>
                <lb/>
              tius rem ipſam repetam, quum ſub terra (vt
                <lb/>
              dixi
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              paſſim aquæ riuuli fluant, ac rurſus
                <lb/>
              ſub aqua terra, in qua plerunque metallica
                <lb/>
              in planis iacent, rurſus etiam ſub terra il­
                <lb/>
              la aquam plerique eſſe exiſtimant, vt etiam
                <lb/>
              ſub imo maris aquas dulces aliqui eſſe
                <lb/>
              crediderint, quamvis difficili experimen­
                <lb/>
              to: aliáſque vt audio fruſtra tentatum Ve­
                <lb/>
              netiis, nondum conſtante quæſito, an ſub
                <lb/>
              priore aqua alia ſit. </s>
              <s id="s.003629">Cuius rei argumentum
                <lb/>
              mihi eſſe videtur, quòd homini etiam in
                <lb/>
              imo corporis venæ ſint. </s>
              <s id="s.003630">Et Arethuſam flu­
                <lb/>
              uium referunt ab Elide ſub Alphei nomine
                <lb/>
              venientem emergere in Sicilia iuxta Syracu­
                <lb/>
              ſas mari præteruectum. </s>
              <s id="s.003631">Sunt qui fontem A­
                <lb/>
              rethuſam vocent potius quam fluuium. </s>
              <s id="s.003632">Aquę
                <lb/>
              etiam inſulis dulces id perſuadere poſſunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003633">Denique cùm in montium iugis aquam,
                <lb/>
              tum in imo etiam emergere videamus, quid
                <lb/>
              aliud de terra poſſumus coniectari? </s>
              <s id="s.003634">cùm
                <lb/>
              mons, ſeu terrâ ſit ſepultus, ſeu emineat,
                <lb/>
              eandem habeat rationem, in eóque indicio
                <lb/>
              hoc argumentum demonſtrat. </s>
              <s id="s.003635">Quid autem
                <lb/>
              prohibuerit, ne Venetiis aquam inuenerint
                <lb/>
              dulcem, non ſat ſcio. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003636">
                <margin.target id="marg452"/>
              An ſub aqua
                <lb/>
              prima quæ
                <lb/>
              ſub terra eſt,
                <lb/>
              alia ſit
                <lb/>
              aqua.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003637">Sed ſunt qui etiam modicum aquæ dulcis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg453"/>
                <lb/>
              hauriant è mari, auctore Ariſtotele, nec fal­
                <lb/>
              ſo experimento. </s>
              <s id="s.003638">Demittitur enim vaſculum
                <lb/>
              cereum ſatis craſſum, & vndique occluſum,
                <lb/>
              quòd vbi diu in mari manſerit, aquam ad­
                <lb/>
              mittit, ſal non admittit, inde dulcis aqua,
                <lb/>
              & potui commoda extrahitur: nam aqua
                <lb/>
              dum tenuis eſt, ingreditur: ſal quòd terre­
                <lb/>
              ſtre ſit, prohibetur à cera. </s>
              <s id="s.003639">Inuentum refe­
                <lb/>
              runt quod ſalem trahat velut lactis pinguius
                <lb/>
              à coagulo, magno nauium commodo, ſi ve­
                <lb/>
              rum ſit, cùm ex ſalſa vbique dulcem aquam
                <lb/>
              efficere liceat. </s>
              <s id="s.003640">Neque valde mirum, ſalem
                <lb/>
              trahi ac cogi, cùm attractio in lacte (vt do­
                <lb/>
              cebimus)
                <expan abbr="">non</expan>
              proprietate, ſed calore fiat. </s>
              <s id="s.003641">Dul­
                <lb/>
              cis igitur aqua tot modis ex ſalſa conficitur,
                <lb/>
              quot modis à ſale aqua purgari poteſt. </s>
              <s id="s.003642">Poteſt
                <lb/>
              autem tribus modis: ſi deſcendat, ſi cogatur,
                <lb/>
              ſi percoletur. </s>
              <s id="s.003643">Forſan & quartum quendam
                <lb/>
              modum licebit inuenire, ſcilicet, ſi actis
                <lb/>
              vis ſalis obtundatur. </s>
              <s id="s.003644">Sed in pauco forſan
                <lb/>
              poſſibile eſt, in multo fieri non poteſt. </s>
              <s id="s.003645">Di­
                <lb/>
              ximus nunc, tum aliàs, quomodo percole­
                <lb/>
              tur: vt verò imum petat, longa quies facit,
                <lb/>
              ſed antea putreſcit: reliquum eſt igitur, vt </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>