Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="66"/>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              Quo cauſſarum genere, & quatenus vtatur Philoſophus naturalis. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XIIII
                <emph.end type="italics"/>
              .
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg608"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg608"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>METHODVS naturalis ad contemplationem dirigitur, & numeratur in ſcientiis. </s>
              <s>Scire
                <lb/>
              autem eſt noſce quid, & quale ſit genus ſubiectum per proprias cauſſas, principia & ele­
                <lb/>
              menta quæ ſcilicet in ſubiecto, per ſe & quatenus ipſum inſint, quod cùm certum genus
                <expan abbr="præfini-tumq́ue">præfini­
                  <lb/>
                tumque</expan>
              ſit, accerta ratione informatum, certas quoque proprietates
                <expan abbr="certasq́">certasque</expan>
              . </s>
              <s>cauſſas admittit.
                <lb/>
              </s>
              <s>Porrò cauſſarum genera multa ſunt,
                <expan abbr="multæq́">multæque</expan>
              . </s>
              <s>eiuſdem generis cauſſæ
                <expan abbr="quarũ">quarum</expan>
              varietate contingit,
                <lb/>
              vt variis modis afficiantur ad ſcientias: neque omnes pariter, aut omnia cauſſarum genera per­
                <lb/>
              quirant, aut eiuſdem generis omnibus vtantur. </s>
              <s>Itaque ad conſtituenda phyſiologiæ fundamen­
                <lb/>
              ta de hac re nobis item in hac methodo tractandum eſt. </s>
              <s>Quia verò ab eiuſdem generis ſubiecti
                <lb/>
              principiis cùm demonſtratio, tùm definitio ducuntur, ad omnem quoque notitiam quouis inſtru­
                <lb/>
              mento comparetur, inſtituta quæſtio pertinebit, & principia non cognitionis, vt aliquibus place­
                <lb/>
              re video; ſed rei ipſius attinget quæ idem valent àc cauſſæ quarum quatuor ſpecies ſunt omni­
                <lb/>
              bus conſpicuæ, ex quo vt materia, per quod vt forma, à quo vt efficiens, cuius gratia vt finis, ta­
                <lb/>
              metſi veteres, cùm materiam ſolam, vt cauſſam agnoſcerent, aut ſi prætereà cauſſam mouentem
                <lb/>
              obſeruarent, velut Empedocles & Anaxagoras; quia tamen vel eam non vſurparent in reddenda
                <arrow.to.target n="marg609"/>
                <lb/>
              ratione problematum naturalium, niſi fortè cur ita fieret à materia non ſuppeteret,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              vel vt fieri
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg610"/>
                <lb/>
              ſolet in iis quæ ſunt ad vnum, vt res à notiore nuncupetur; quia materia quam elementum pro­
                <lb/>
              priè vocant, notior eſſet, eodem quoque nomine reliquas cauſſas ſignificari voluerint. </s>
              <s>Itaque
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              diſcordia illa Empedoclea quam ſine controuerſia cauſſam efficientem ponimus ab Ariſtotele
                <lb/>
              ipſo elementi nomine vocata eſt; de elemento, quòd primo ſignificat materiam, non principio,
                <lb/>
              aut cauſſa mentionem facerent. </s>
              <s>Quicquid igitur ſit & quomodocunque vocetur, ſeu
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              ,
                <lb/>
              ſiue cauſſa, ſiue elementum, cùm ſcientia quæque ex notitia principiorum, ſeu cauſſarum, ſiue ele­
                <lb/>
              mentorum oriatur; à nobis diſſerendum eſt, an omnia cauſſarum genera phyſicus aſſumat, &
                <lb/>
              omnes cauſſas ex omni genere accipiat à prima vſque ad vltimam. </s>
              <s>Neque enim ſolùm cauſſæ
                <lb/>
              genere diſcrepant, ſed in eodem genere aliqua propinquior eſt, alia remotior, vt animalis mate­
                <lb/>
              ria proxima ſunt partes difformes, remotior vniformes, remotiſsima quatuor elementa, & ratio
                <lb/>
              forma hominis proxima, remotior anima: per omnes verò reſpondere liceat interrogatis cur &
                <lb/>
              quid aliquid ſit, vt ſigillatim vnaquæque cauſſa docet, cur & quid ſit: ita dubitari poteſt, an ad
                <lb/>
              abſolutam rei cuiuſque ſcientiam omnes ſimul aſſumere oporteat, ſiue genere, ſiue etiam ordine
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg611"/>
                <lb/>
              diſtinguantur. </s>
              <s>Et omnes ſimul accipiendas eſſe monet Ariſtoteles, dum inuehitur in
                <expan abbr="Anaxagorã">Anaxagoram</expan>
              ,
                <lb/>
              & Democritum, qui principia rerum naturalium infinita poſuerunt; quòd ex omnibus cauſsis
                <lb/>
              ſcientia conſtat, ex quibus res ſcienda conſtituta eſt, quæ ſi infinitæ forent, nullo modo concipi
                <lb/>
              poſſent. </s>
              <s>Si igitur non ex omnibus cauſsis ex quibus res ſcienda conflatur, ſcientia fieret; etiam ſi
                <lb/>
              principia forent infinita, contingeret vt haberemus ſcientiam; nanque aliqua ſolùm ex infinitis
                <lb/>
              ſufficerent ex quibus efficeretur ſcientia. </s>
              <s>Prætereà docuit Ariſtoteles ab exemplo finis à prima
                <lb/>
              vſque ad ſupremam cauſſam eſſe procedendum; eſt verò illa ſuprema qua allata nihil amplius
                <lb/>
              inquiritur, vt cur indutus eſt pallio? </s>
              <s>vt prodeat in forum. </s>
              <s>cur hoc? </s>
              <s>vt offendat amicum. </s>
              <s>cur item
                <lb/>
              iſtud? </s>
              <s>vt ſoluat debitum. </s>
              <s>Contrà verò neque omnia quæ ſciri poſſunt, omnia cauſſarum genera
                <lb/>
              flagitant: neque item omnes à prima vſque ad vltimam accipi queunt. </s>
              <s>etenim ſi ex eodem gene­
                <lb/>
              re omnes aſſumendæ ſint, in infinitum progredi cogemur, quod plurimum abhorret à ſcientia:
                <lb/>
              ſiquidem vt ſit Franciſcus infinita præcedant indiuidua quæ niſi extitiſſent, neque hoc exiſtere
                <lb/>
              poſſet. </s>
              <s>Et cùm res quæ ſub ſcientiam cadunt, ſint æternæ, vel mortales, & ex his quædam ſubſtan­
                <lb/>
              tiæ, nonnullæ accidentia: planum ſit æterna carere efficiente naturali, quia non eſt ibi principium
                <lb/>
              motus quo definitur efficiens: accidentia verò forma: quandò nulla eſt qualitatis qualitas,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg612"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg613"/>
                <lb/>
              ex accidentibus complura fine vacare, quippe quæ ex materiæ neceſsitate ſuboriantur. </s>
              <s>
                <expan abbr="eaq́">eaque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="libẽ-ter">liben­
                  <lb/>
                ter</expan>
              , ſi poſſet, natura reſpueret; ex hoc genere mors eſt in brutis, & ærugo in ære; ſed tantum bo­
                <lb/>
              num non ſine iſto paruo malo habendum eſt. </s>
              <s>Itaque cùm varia rerum genera ſint, nec omnia
                <lb/>
              cauſſas omnes admittant,
                <expan abbr="ſuarumq́">ſuarumque</expan>
              . </s>
              <s>rerum ex propriis ipſarum principiis ſingulæ ſcientiæ ſint
                <lb/>
              ſpectatrices; profectò neque omnes ſcientiæ per omnes cauſſas vnamquanque rem edocebunt,
                <lb/>
              neque poterunt, etiam ſi contendant:
                <expan abbr="multoq́ue">multoque</expan>
              minus id præſtabunt ſingulæ demonſtrationes,
                <lb/>
              aut definitiones. </s>
              <s>Verumenimuerò cùm id in non omnes cauſſas accipientibus, nullam habeat
                <expan abbr="cõ-trouerſiam">con­
                  <lb/>
                trouerſiam</expan>
              , neque in ſcientiis illis quæ non omnes cauſſas obſeruant, quales mathematicas eſſe
                <lb/>
              poſuimus in quibus nulla neque efficientis, neque boni ratio ſolet haberi. </s>
              <s>At ſtatuatur aliquid
                <lb/>
              omnes cauſſas habens ex omni ſcilicet genere ab imis vſque ad ſummas, an'ne demonſtrationes
                <lb/>
              eiuſmodi conſtrui poterunt quę omnes illas cauſſas complectantur, & erit'ne aliqua ſcientia quę
                <lb/>
              tale demonſtrationum genus vſurpare queat? </s>
              <s>Hìc dici conſueuit. </s>
              <s>Scire ſimpliciter accipi tribus
                <lb/>
              modis. </s>
              <s>etenim dicitur vbi quæque res per omnem rationem noteſcit, & ſub omni notione expli­
                <lb/>
              catur, qua concipi poteſt, vt homo quà ens, quà ſubſtantia naturalis, quà magnitudine preditus, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>