dicebat; quia minus velociter eo motu concitantur, quae ſphæra inerrantium: huic aut motui vna tan
tùm ſubſtantia mouens ſatis erat, à qua omnes orbes agerentur; hi quidem tardius, illi verò celerius;
prout ab ea magis, minusúe diſtarent, quandò agens naturale efficacius afficit id quod propinquius
eſt: cumque. hoc mouens ſufficeret, ne res in natura ſine neceſsitate multiplicarentur; vnum quoque po
nere voluit, ex quo item motum vnum cęli totius eſſe defendebat. idque. etiam confirmare potuit au
ctoritate Ariſtotelis, qui docet hypeccauma (eius verò motus eſt ab eodem principio à quo cęlum, om
ne voluitur motu diurno) quia longius diſtat ὑστερίζειν .i. relinqui à mobili ſuperiore, & ex hoc fortè
effici, quemadmodum optici docent,a vt in contrarium ferri videantur. Adiiciebant item alij fore, vt
vnus idemque. orbis contrariis motib. ageretur, quippe ab occaſu in ortum, & contrà ab ortu in occa
ſum, quod certè fieri nequit. Nanque ex motib. oppoſitis vnus eſt naturalis, alter contra naturam, & vio
lens, id verò abhorret admodùm à natura cęleſti: neque enim poteſt reddi perpetuus: vterque aut ille mo
tus in planetis perpetuò conſeruatur: cùm enim ſit præter naturam, quò magis abeſt ab initio mouente,
eo quoque magis defetiſcitur, vt in progreſſu denique deleatur. Nunc etiam ſecutus eſt Nolanus b magnus ho
ſtis Auerrois qui poſuit vnam ſubſtantiam quæ foret veluti forma cęli totius, eamque profeſſus eſt in
formare quamlibet materiam, cuicunque mutationi ſubiiceretur: quae ſi multitudo tali ſubſtantiæ tribua
tur; eam certè non eſſe ipſius eſſentiæ, ſed vnius rationis, & habitudinis; quòd ex diuerſis rationib. quas
haberet ad mobilia, multiplicaretur: non ſecus atque Socratis imago, cùm vna reipſa ſit; in diuerſis ſpe
culis multiplicetur; & veluti ſpecula ſecum differentes habent perfectiones, ob eamque. cauſſam imago
in his illuſtris & puta conſpicitur, in aliis atra & exilis, in nonnullis etiam conturbata, vſque adeò, vt
in quibuſdam ægrè diſcernatur; ſic omnium rerum formæ, non eſſentia ſanè, ſed virtute tantummodò
diſtinguantur; vna aut reapſe ſit omnium cęleſtium, atque caducorum forma. Quamobrem ſicut in his
quæ ſine materia communicantur, vna forma multiplicatur ex habitudine, ſic cùm & eſſentia diuina ſi
ne materia participetur, non re, ſed ratione, & habitudine ſola multiplicabitur. Afferuntur & huiuſmo
di rationes in hanc ſententiam, tùm quae illæ ſubſtantiæ mouent, tanquam res mente comprehenſa, & exopta
ta. Finge ergo tu amata prima eſſe plura; non eſſet igitur in illis vtique ordo: id aut fieri non poteſt: nam
ſic deleretur vniuerſum. Ordinem verò ibi non affuturum, vel ex eo demonſtratur, quae vbi eſt ordo, ibi
prius eſt, atque poſterius, & omnino primum. Primum verò eſſe non poteſt, niſi vnum. Tunc etiam quo
niam mouerent tanquam amata. Illa igitur, quæ mouentur ita mouentur, quoniam amant: tum ſiue om
nia alia amant vnum primum, ſiue ſecundum amat primum, & tertium amat ſecundum; ſequitur vt
moueantur: at illud ſubſtantiæ genus in mouendo non mouetur: amare enim eſt moueri. c Potes etiam
addere, quoniam ab his communicatum eſt eſſe quibuſdam clarius, aliis aut obſcurius: ſed enim quòd res
ſit, formæ acceptum refert. Omnium igitur quæ ſunt, illa forma eſt habenda. Nouimus tamen hanc ſen
tentiam in eo peccare, quae ponit rationem formarum materiæ beneficio diſtingui: at nos contrà accepi
mus materiam .ſ. ex forma variari, & id quod deterius eſt, ad per fectius inſtitui. Atque ita legimus apud
Ariſtotelem, animas prout nobilitate, vel ignobilitate inter ſe differunt; etiam conſtitutionis materiam
differentem fuiſſe conſecutas. Quòd ſi materia reputetur cauſſa diſtinctionis, & multitudinis in formis;
memento primùm longè aliam rationem eſſe formarum quæ pendent ex materia quoquo modo, atque
eius entis, quod nullo modo pendet ex ipſa; immo ſi rem diligenter expendas, materia contra pendet
ex ipſo: illę enim formæ aliquid accipiunt à materia, dum ſibi certam materiam ſupponunt. itaque pro eius
ratione diſtinguuntur. Verùm neque etiam id primo contingit: ſunt .n: per ſe ipſę primò diſtinctę, ſed vt
dictum eſt, ex hypotheſi. Atque Ariſtotelemd ſic decernere videmus aduerſus eos qui vnum eſſe om
nia ponebant, quippe qui id concedat ſolùm, ſi materia ſpectetur, quoad verò pertinet ad formam,
obiiciat neceſſariò contradicentia fore ſimul, ſi vna ſit omnium forma, quod certè cadebat in Heracli
tum. Proptereà ſicuti contradicentia non ratione tantùm, ſed reipſa ſeparantur, ſic etiam formas opor
tere diſtingui. Non igitur formæ ſunt ex ſubiecto diſtinguendæ; multò minus à ſola ratione diſtinctio
nis eſſentialis principium eſt arceſſendum, atque omnium minime in iis quæ ſeparantur à materia ſim
pliciter. eſto enim quae ea quæ poſita ſunt in habitudine, ex varia partici patione materiæ ſpeciem commutare
videantur, vt in iride & collo columbæ; at per ſe ſubſiſtentium principia talia eſſe non auſim affirma
re. Tametſi ſemper aliquod rei diſcrimen ſupponitur his quæ ratione ſegregantur; ſic aër & aqua per
ſeipſa primum diſtinguuntur, mox accipiunt lumen vario modo. & quaſi accidentia per ſubiectum ſuas
differentias conſequuntur. ſubiectum ſubſtantiæ in diſtinctum eſt, & à forma debet diſtingui. Ita clarius
obſcuriuſúe participant res eſſe ex Deo, veruntamen accedit interna diſtinctio, quæ ſua ipſarum pro
pria eſt, & mente ab ea pendentia ſeparati poteſt; quæ ſi eius eſſentia foret: certè quodcunque ab eſſentia
ſua ſegregate ſine incommodo liceret. rationis iſta multitudo foret, nec idonea præſtare munera tam
diuerſa, quæ non modò elatione & ſubmiſsione ſegregantur, verùm etiam natura atque ſubiecto, atqui
in motu cęleſti, diuerſi ſunt omnino motus ſuper aliis polis, & ad alios terminos longè diuerſos: atque
vt iam audiſti, nonnulli ex his oppoſiti, qui cùm fiant in tempore determinato & perpetuò, neceſſe item
eſt fiant à motore ſeparato. Prætereà ſic Deus eſſet cauſſa cuiuſque rei interna; Nam cùm copuletur ſine
dimenſionib. & per eſſentiam, ex eo multò magis vnum fieret, quae ex forma quę à cæteris philoſophis ap
probatur, & materia; id autem fieri nequit. Nam, cùm forma ſit principium motus in compoſito mo
uet ſe per accidens. At quod ita mouet, vt ſupra dictum eſt, corrumpitur. Eſſet etiam pars, & in potentia
in toto. & in eo quiditas idem non eſſet, atque eſſe. Eſſet item finis generationis. Quę omnia cùm ſint
abſurda, te diſſuadere debent, quominus credas, Deum eſſe cauſſam diſtinctionis rerum medio vacantem,