1
Sunt igitur mentes beatæ plures. Num'ne infinitę? abſit à reb. perfectiſsimis infinitas. ea enim eſt con
ditio rerum natura conſtantium, vt quantum fieri poteſt, vitet multitudinem, & adſpiret ad vnum. Num
fortè mille vel decem millia? Neque fortè plures Ariſtotele auctore, quàm appareant motus cęleſtes;
otioſa enim videbitur illa ſubſtantia quæ non præſtet motum, a ſaltem vt à philoſopho naturali non ſit
accipienda, ſiquidem conſulat ſenſum; & ad tale ſubſtantiæ genus per motum erigatur. Ergo non plu
res ipſi licebit afferre, quàm tot quot ſunt motus in ſphæris cęleſtib. Itaque mens illa decimi orbis, quæ
ponitur ab Auicenna cholcodea nuncupata, vtpote non neceſſaria vacabit. fortè etiam illa, licèt ex Ari
ſtotelis ipſius fontib. hauſta (talem enim Græci antiquiores in libro περὶ εὐχῆς, ſeu de prece profeſſum fuiſ
ſe teſtatur) quae ſupra primum mouens ſit etiam alius Deus. Atqui in corpore illo diuino conſtat ineſſe
vnum motum totius, atque alterum, & illum quidem multiplicem, partium, de motu illius ſphæræ, quam
vocant octauam ſuper Zodiaci polis, nihil erat Ariſtotelis ętate cognitum, ſed ſiquid certi de illo motu
fuiſſet obſeruatum, non negaſſet obſeruationes Ariſtoteles, & cum ſuis principiis concordaſſet: ſic nos
eius veſtigiis inhærentes eo motu dato de ſingulis decernamus. Ergo quidam aſtronomi illuſtres reſol
uentes vſque in eam ſphæram vniuerſum globum cęleſtem opinati ſunt vnam eſſe mentem primam, quæ
communiter agitaret omnes orbes, nec vni primo communicaret, vnde transferretur ad cæteros, mox ſin
gulis orbib. adeſſe ſuam cuique mentem, à qua motu proprio conuerterentur. Cæterùm optimè Cla
uius ad hæc. Primò cùm moueatur totum ſecundùm materiam fieri nequit, vt totum quoque eodem
modo ſumptum in diuerſas parteis agatur. eſſent enim contradicentia ſimul. Deinde non poſſet vnus or
bis plures habere quae duos motus, alterum communem cum reliquis, & alterum ſibi proprium. oppoſi
tum tamen apparet, cùm Luna quoque moueatur quodam motu ab ortu in occaſum ſuper Zodiaci po
lis, qui motus nec eſt totius, neque ſuus ipſius proprius, & ſi vera ſunt illa, quę obſeruata fuerant tempo
re Ariſtotelis, plures alij ſunt motus pręter hos duos in planetis. Itaque exiſtimo vnum eſſe motum com
munem toti cęlo, ſed ita communem, quia ſit primò vnius corporis, ſiue ſit octaua ſphæra, ſiue alia ſupe
rior (nam ſi octaua ſphæra mouetur, vt aiunt, in ortum, profectò etiam ſuperior ſit neceſſe eſt, quę mo
tu diurno voluatur) deinde reliquorum, demum quot ſunt motus in cęlo per ſe, tot eſſe mobilia quibus
primo ſinguli conueniant, & per conſecutionem tot ſubſtantias ſeparatas. ſic ex motuum numero ve
nabimur numerum mobilium, atque mouentium. nec erit otioſum quicquam in natura, quia ſingulæ ſub
ſtantiæ ſeparatæ mouebunt. Neque motib. contrariis agitabitur vllus orbis inferior, quippe quae cùm diur
nus motus inſit ſecundo etiam locum relinquit, motui proprio, & multi varijque. motus in quoque orbe
non repugnabunt, cùm præter vnum, nullus alius ſit eorum proprius, ſed aliunde communicatus: erunt
planè diuerſi, & altero ſuperante, qui eſt diurnus, adhuc veſtigium proprij, aut etiam, ſi opus fuerit, al
terius extabit. Atque ita ſenſiſſe Ariſtotelem, nulli dubium eſſe debet, quanuis aliqua varietas appareat
in eius ſcriptis; tum quae in ſubſtantiis mouentib. ſphæras quoque numerarit, poſuit enim reuoluentes, & defe
rentes, & planè videtur ſignificaſſe omnes ſphæras mouere ſtellæ ipſius cauſſa. & aſtra voluit habere
vim mouendi vt finem, vſque adeo, vt facilè ſuſpicari quiſque poſsit aſtrorum gratia motus in cælo fieri,
tamen ipſe paullò antè ſignificauerat, b nob. etiam planetarum motus à per ſe immobili & æterna ſub
ſtantia præſtari quæ foret incorporea; & quantum pertinet ad aſtra, cùm moueantur & illa, habere mo
torem, qui prior ſit; atque item ſubſtantia, quae ſubſtantia prior debet eſſe ſubſtantia: quare quot ſunt ea
rum motus; tot neceſſe eſt eſſe ſubſtantias perpetuas, & per ſe immobiles, & abſque magnitudine; ne ti
bi ſuſpicio fortè exoriretur, eum ſtatuere ſtellas eiuſmodi principium motus. Itaque quòd corporib. aut
ſtellis principium mouendi tribuerit, id non eſt habendum abſolutè principium, ſed in genere ſenſilium,
& quæ plurib. verbis adſcripta ſunt, quae ſtellæ ſint eiuſmodi principia, dictum eſt ex hypotheſi, & ex eo
rum opinione qui præter corpora nullum aliud ſubſtantiæ genus agnoſcebant, quos plurimos extitiſſe
non ignoras; id autem facilè erat perſpicere, ſi Græca lectio conſeruata fuiſſet, quæ habet οἵονται i. pu
tant; quod poſtea verſum eſt poſsibile ab iis, qui pro eo legerunt οἷοντε. & ita fortaſſe ab Ariſtotele
enunciatum in lib. de prece vltra primum mouens eſſe alium Deum mouentem. Satis illud ſit, ea ex
hypotheſi fuiſſe pronunciata.
Sunt igitur mentes beatæ plures. Num'ne infinitę? abſit à reb. perfectiſsimis infinitas. ea enim eſt con
ditio rerum natura conſtantium, vt quantum fieri poteſt, vitet multitudinem, & adſpiret ad vnum. Num
fortè mille vel decem millia? Neque fortè plures Ariſtotele auctore, quàm appareant motus cęleſtes;
otioſa enim videbitur illa ſubſtantia quæ non præſtet motum, a ſaltem vt à philoſopho naturali non ſit
accipienda, ſiquidem conſulat ſenſum; & ad tale ſubſtantiæ genus per motum erigatur. Ergo non plu
res ipſi licebit afferre, quàm tot quot ſunt motus in ſphæris cęleſtib. Itaque mens illa decimi orbis, quæ
ponitur ab Auicenna cholcodea nuncupata, vtpote non neceſſaria vacabit. fortè etiam illa, licèt ex Ari
ſtotelis ipſius fontib. hauſta (talem enim Græci antiquiores in libro περὶ εὐχῆς, ſeu de prece profeſſum fuiſ
ſe teſtatur) quae ſupra primum mouens ſit etiam alius Deus. Atqui in corpore illo diuino conſtat ineſſe
vnum motum totius, atque alterum, & illum quidem multiplicem, partium, de motu illius ſphæræ, quam
vocant octauam ſuper Zodiaci polis, nihil erat Ariſtotelis ętate cognitum, ſed ſiquid certi de illo motu
fuiſſet obſeruatum, non negaſſet obſeruationes Ariſtoteles, & cum ſuis principiis concordaſſet: ſic nos
eius veſtigiis inhærentes eo motu dato de ſingulis decernamus. Ergo quidam aſtronomi illuſtres reſol
uentes vſque in eam ſphæram vniuerſum globum cęleſtem opinati ſunt vnam eſſe mentem primam, quæ
communiter agitaret omnes orbes, nec vni primo communicaret, vnde transferretur ad cæteros, mox ſin
gulis orbib. adeſſe ſuam cuique mentem, à qua motu proprio conuerterentur. Cæterùm optimè Cla
uius ad hæc. Primò cùm moueatur totum ſecundùm materiam fieri nequit, vt totum quoque eodem
modo ſumptum in diuerſas parteis agatur. eſſent enim contradicentia ſimul. Deinde non poſſet vnus or
bis plures habere quae duos motus, alterum communem cum reliquis, & alterum ſibi proprium. oppoſi
tum tamen apparet, cùm Luna quoque moueatur quodam motu ab ortu in occaſum ſuper Zodiaci po
lis, qui motus nec eſt totius, neque ſuus ipſius proprius, & ſi vera ſunt illa, quę obſeruata fuerant tempo
re Ariſtotelis, plures alij ſunt motus pręter hos duos in planetis. Itaque exiſtimo vnum eſſe motum com
munem toti cęlo, ſed ita communem, quia ſit primò vnius corporis, ſiue ſit octaua ſphæra, ſiue alia ſupe
rior (nam ſi octaua ſphæra mouetur, vt aiunt, in ortum, profectò etiam ſuperior ſit neceſſe eſt, quę mo
tu diurno voluatur) deinde reliquorum, demum quot ſunt motus in cęlo per ſe, tot eſſe mobilia quibus
primo ſinguli conueniant, & per conſecutionem tot ſubſtantias ſeparatas. ſic ex motuum numero ve
nabimur numerum mobilium, atque mouentium. nec erit otioſum quicquam in natura, quia ſingulæ ſub
ſtantiæ ſeparatæ mouebunt. Neque motib. contrariis agitabitur vllus orbis inferior, quippe quae cùm diur
nus motus inſit ſecundo etiam locum relinquit, motui proprio, & multi varijque. motus in quoque orbe
non repugnabunt, cùm præter vnum, nullus alius ſit eorum proprius, ſed aliunde communicatus: erunt
planè diuerſi, & altero ſuperante, qui eſt diurnus, adhuc veſtigium proprij, aut etiam, ſi opus fuerit, al
terius extabit. Atque ita ſenſiſſe Ariſtotelem, nulli dubium eſſe debet, quanuis aliqua varietas appareat
in eius ſcriptis; tum quae in ſubſtantiis mouentib. ſphæras quoque numerarit, poſuit enim reuoluentes, & defe
rentes, & planè videtur ſignificaſſe omnes ſphæras mouere ſtellæ ipſius cauſſa. & aſtra voluit habere
vim mouendi vt finem, vſque adeo, vt facilè ſuſpicari quiſque poſsit aſtrorum gratia motus in cælo fieri,
tamen ipſe paullò antè ſignificauerat, b nob. etiam planetarum motus à per ſe immobili & æterna ſub
ſtantia præſtari quæ foret incorporea; & quantum pertinet ad aſtra, cùm moueantur & illa, habere mo
torem, qui prior ſit; atque item ſubſtantia, quae ſubſtantia prior debet eſſe ſubſtantia: quare quot ſunt ea
rum motus; tot neceſſe eſt eſſe ſubſtantias perpetuas, & per ſe immobiles, & abſque magnitudine; ne ti
bi ſuſpicio fortè exoriretur, eum ſtatuere ſtellas eiuſmodi principium motus. Itaque quòd corporib. aut
ſtellis principium mouendi tribuerit, id non eſt habendum abſolutè principium, ſed in genere ſenſilium,
& quæ plurib. verbis adſcripta ſunt, quae ſtellæ ſint eiuſmodi principia, dictum eſt ex hypotheſi, & ex eo
rum opinione qui præter corpora nullum aliud ſubſtantiæ genus agnoſcebant, quos plurimos extitiſſe
non ignoras; id autem facilè erat perſpicere, ſi Græca lectio conſeruata fuiſſet, quæ habet οἵονται i. pu
tant; quod poſtea verſum eſt poſsibile ab iis, qui pro eo legerunt οἷοντε. & ita fortaſſe ab Ariſtotele
enunciatum in lib. de prece vltra primum mouens eſſe alium Deum mouentem. Satis illud ſit, ea ex
hypotheſi fuiſſe pronunciata.
a Prop. 43.
b In com
pendio de
Anima.
pendio de
Anima.
SVNT itaque multa principia quæ cęlum mouent, à materia ſeparata, licet omnia ex vno pendeant
quod ſit omnium primum, à quo contributum illis eſt, quòd ſint. Sed vtrum'ne hęc alicuius primi
participatio vnde formarum latitudo exiſtit, plurib. modis eueniat. eſt enim vel vniformiter vniformis,
vel vniformiter difformis, vel etiam difformiter vniformis, vel difformiter difformis in dubium reuoca
tum eſt à philoſophis quocunque diuiſionis huiuſce membro ſecum afferente difficultatem. Nam ſi pri
mus modus approbetur; iam vides omnia futura perfectionis æqualis; id verò ita non eſſe monſtrant
ſingulorum motus qui non ſunt æquè veloces, velocitas autem arguit efficacitatem principij mouen
tis, ſiue moueat propter deſiderium primi, quae ipſum magis ex petat, magis autem expetitur, quia magis
intelligit, & quia idoneum eſt accipere plus boni, ſiue etiam quòd propter ſui perfectionem magis ex
petatur ab alio; id autem abſolutè, cùm fieri poſsit, quòd maiorem virtutem obtinuerit vel habita ra
tione corporis quod maioris, minoriſúe boni ſit capax, in cęlo exiſtimandum eſt à mouentis conditio
ne proficiſci: cùm ſi qua eſt natura in qua congruant agens, & patiens, videatur eſſe cęleſtis, quae in æter
nis minus eſſe debeat id quod fruſtra, caſuúe eſt, quàm in caducis; c quia nimirum careant potentia
quod ſit omnium primum, à quo contributum illis eſt, quòd ſint. Sed vtrum'ne hęc alicuius primi
participatio vnde formarum latitudo exiſtit, plurib. modis eueniat. eſt enim vel vniformiter vniformis,
vel vniformiter difformis, vel etiam difformiter vniformis, vel difformiter difformis in dubium reuoca
tum eſt à philoſophis quocunque diuiſionis huiuſce membro ſecum afferente difficultatem. Nam ſi pri
mus modus approbetur; iam vides omnia futura perfectionis æqualis; id verò ita non eſſe monſtrant
ſingulorum motus qui non ſunt æquè veloces, velocitas autem arguit efficacitatem principij mouen
tis, ſiue moueat propter deſiderium primi, quae ipſum magis ex petat, magis autem expetitur, quia magis
intelligit, & quia idoneum eſt accipere plus boni, ſiue etiam quòd propter ſui perfectionem magis ex
petatur ab alio; id autem abſolutè, cùm fieri poſsit, quòd maiorem virtutem obtinuerit vel habita ra
tione corporis quod maioris, minoriſúe boni ſit capax, in cęlo exiſtimandum eſt à mouentis conditio
ne proficiſci: cùm ſi qua eſt natura in qua congruant agens, & patiens, videatur eſſe cęleſtis, quae in æter
nis minus eſſe debeat id quod fruſtra, caſuúe eſt, quàm in caducis; c quia nimirum careant potentia