Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003759">
                <pb pagenum="440" xlink:href="016/01/089.jpg"/>
              ſtellarum. </s>
              <s id="s.003760">Nam ſeu calor ſit anima, ſeu il­
                <lb/>
              lius primum inſtrumentum, vbi calor hic
                <lb/>
              erit palàm eſt oportere adeſſe etiam ipſam
                <lb/>
              animam, quare & vitam: eſt enim vita nihil
                <lb/>
              aliud, quàm opus animæ. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003761">
                <margin.target id="marg470"/>
              2. degener
                <lb/>
              animalis
                <lb/>
              cap.3.
                <lb/>
              Vita quid ſit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003762">Plumbum
                <lb/>
              dum in ce­
                <lb/>
              ruſſam ver­
                <lb/>
              titur, auge­
                <lb/>
              tur pondere.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003763">Clarius idem fit experimento: nam plum­
                <lb/>
              bum cùm in ceruſſam vertitur, ac vritur, ter­
                <lb/>
              tiadecima parte ſui ponderis augetur. </s>
              <s id="s.003764">Hoc
                <lb/>
              fit, quia calor ille cœleſtis euaneſcit: nam
                <lb/>
              certum eſt adiici nihil, & tamen creſcit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003765">Cùm igitur par ratio
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              in animalibus vi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg471"/>
                <lb/>
              deatur, quæ grauiora morte fiunt, quoniam
                <lb/>
              exhalante anima ſecum calor etiam, ac quic­
                <lb/>
              quid ab illo eſt laboratum, euaneſcit, ma­
                <lb/>
              nifeſtum eſt corpora metallica, & lapides
                <lb/>
              ipſos etiam viuere. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003766">
                <margin.target id="marg471"/>
              Corpora
                <lb/>
              mortuorum
                <lb/>
              cur viuen­
                <lb/>
              tium corpo­
                <lb/>
              ribus gra­
                <lb/>
              uiora.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003767">Ad dices: Quomodo ablata leuiore par­
                <lb/>
              te, ſcilicet calore, ab animalibus, au metalli­
                <lb/>
              cis, quòd relinquitur, grauius fit? </s>
              <s id="s.003768">Palàm eſt
                <lb/>
              hoc contingere, velut in ouis, vitreis, quæ
                <lb/>
              ſupernatant aquæ: imò chalybeis & plum­
                <lb/>
              beis, aëre illa ſuſtinente, qui intus contine­
                <lb/>
              tur, fracta autem hæc protinus deſcendunt:
                <lb/>
              at non in nobis aër, ſed quemadmodum in
                <lb/>
              aqua aër in illis, ita in animalibus & me­
                <lb/>
              tallis in aëre pars ignea
                <expan abbr="põdus">pondus</expan>
              detrahit. </s>
              <s id="s.003769">
                <expan abbr="Sũt">Sunt</expan>
                <lb/>
              etenim ſubſtantiæ elementorum aliquæ ( vt
                <lb/>
              dixi ) in miſtis, ſed fractæ: & qualitates alio­
                <lb/>
              rum, vt in lacte ſubſtantia quidem aquea,
                <lb/>
              aër autem ac terra, & æthereum, ſeu igneum
                <lb/>
              elementum à calore concoctum ſecundum
                <lb/>
              qualitatem. </s>
              <s id="s.003770">Duobus enim modis elementa
                <lb/>
              in miſtis ſunt: vno quidem, vt à generatio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg472"/>
                <lb/>
              ne, atque ita ſola terra & aqua: verùm vnius
                <lb/>
              eorum ſecundum ſubſtantiam, alterius ſub­
                <lb/>
              ſtantia non apparet: vt autem cœleſtis ca­
                <lb/>
              lor in illa egit, plura tam ſubſtantia, quàm
                <lb/>
              natura eſſe videntur. </s>
              <s id="s.003771">Eò fit vt denſa quæ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg473"/>
                <lb/>
              dam leuia, & rara quædam grauia eſſe poſ­
                <lb/>
              ſent: nam cùm parua quantitas terræ ca­
                <lb/>
              leſcit, vt in aëris ſubſtantiam tranſmutetur,
                <lb/>
              nec tamen aër ingreditur, leue id eſt & den­
                <lb/>
              ſum, vt pingue omne, & lignum aloës: at
                <lb/>
              contrà ſi terra parum elaboretur, magna au­
                <lb/>
              tem fit aëris pars intus, ac vbique conſpi­
                <lb/>
              cua, minutiſſimis tamen partibus, rarum di­
                <lb/>
              cetur, & tamen graue non parum erit. </s>
              <s id="s.003772">Gra­
                <lb/>
              ue autem denſum, & rarum lene, facilè in­
                <lb/>
              telligimus. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003773">
                <margin.target id="marg472"/>
              Elementa
                <lb/>
              quomodo in
                <lb/>
              miſto duobus
                <lb/>
              modis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003774">
                <margin.target id="marg473"/>
              Cur quædam
                <lb/>
              denſa leuia,
                <lb/>
              & rara gra­
                <lb/>
              uia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003775">Ex hoc patet ſolutio non leuis quæſtio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg474"/>
                <lb/>
              nis, cur plumbum grauius ſit terra: nam in
                <lb/>
              plumbo nulla fermè eſt raritas, terra autem
                <lb/>
              cùm non cohæreat, admittit aërem, & ob id
                <lb/>
              plumbo videtur leuior, quòd aquam habet
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg475"/>
                <lb/>
              aëris loco. </s>
              <s id="s.003776">Terra etiam hæc ( vt dixi) non
                <lb/>
              pura eſt terra, ſed habet metallicam ſub­
                <lb/>
              ſtantiam admiſtam. </s>
              <s id="s.003777">Eò fit quod etiam de
                <lb/>
              cineribus teſtantur, vt vas illis plenum tan­
                <lb/>
              tundem hauriat aquæ, cinere, non eiecto: pa­
                <lb/>
              làm enim quòd aëris non paruam partem
                <lb/>
              adeſſe oportet, inde partis tenuioris etiam
                <lb/>
              cineris fit exhalatio: reliquum verò cineris
                <lb/>
              concreſcit ac cogitur, & aquæ pars calore
                <lb/>
              reſoluitur. </s>
              <s id="s.003778">Cùm enim aër aquâ calidior ſit,
                <lb/>
              quoniam ob raritatem plus excipit liminis,
                <lb/>
              ſicca, quæ aër continet liquidis calidiora
                <lb/>
              erunt. </s>
              <s id="s.003779">Ergo his miſtis tenuiorem humidi
                <lb/>
              partem in vaporem verti neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.003780">Vnde ſi
                <lb/>
              aqueum ſit humidum exhalat, ſi pingue in­
                <lb/>
              tumeſcit. </s>
              <s id="s.003781">Ob id ſæpe melli, vel ſaccharo mi­
                <lb/>
              ſta cogunt è pyxidibus effundi admirantibus
                <lb/>
              pharmacopolis: nam vapor exire nequit, &
                <lb/>
              humidum ipſum diſtendit. </s>
              <s id="s.003782">Itaque ob hæc
                <lb/>
              pulueribus miſta aqua minuitur, oleum au­
                <lb/>
              tem creſcere videtur. </s>
              <s id="s.003783">Itaque vt ad rem pro­
                <lb/>
              ſitam reuertar, metallica viuere etiam hoc
                <lb/>
              argumento deprehenditur, quòd in monti­
                <lb/>
              bus non ſecus ac plantæ naſcuntur, patulis
                <lb/>
              ſiquidem ramis, radicibus, truncis, ac veluti
                <lb/>
              floribus, ac fructibus, vt non aliud ſit me­
                <lb/>
              tallum, aut metallica ſubſtantia, quàm plan­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg476"/>
                <lb/>
              ta ſepulta, ac tota ſub terra naſcens: nec po­
                <lb/>
              terat ſuper terram creſcere, quia aut fria­
                <lb/>
              bilis erat, vt calchantum: vel nimis grauis,
                <lb/>
              vt plumbum. </s>
              <s id="s.003784">Ita & talpam inter animalia,
                <lb/>
              & vermes, & bufones ſub terra naſci cerni­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.003785">Sed non fuit commodum animalia ſub
                <lb/>
              terra gignere tot, quot plantas: quia vita
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg477"/>
                <lb/>
              & nutritio, quibus ſolis metalla indigent,
                <lb/>
              ſub terra fieri & perfici poſſunt, reſpiratio
                <lb/>
              verò qua perfecta animalia, difficulter ſatis;
                <lb/>
              ea de cauſa metallicorum genera etiam
                <lb/>
              longè plura quàm quis exiſtimet natura ſub
                <lb/>
              terra progenuit, vt auſim dicere ea nume­
                <lb/>
              rari haud poſſe. </s>
              <s id="s.003786">Nam ſi plus quàm quin­
                <lb/>
              gentis herbarum ſpeciebus natura orbem
                <lb/>
              exornat, animaliaque ſuper hæc induxit, ve­
                <lb/>
              riſimile eſt, ſub terra non paucioribus luſiſ­
                <lb/>
              ſe modis, imò longè pluribus, ſed multa la­
                <lb/>
              tent in imo
                <emph type="italics"/>
              :
                <emph.end type="italics"/>
              alia autem ad proxima gene­
                <lb/>
              ra ſimilitudine colorum, aut ſubſtantiæ tra­
                <lb/>
              ducimus. </s>
              <s id="s.003787">Quædam rara ſunt, vt etiamſi ſupra
                <lb/>
              terram eſſent, vix inuenire liceret: velut &
                <lb/>
              noſtris temporibus ſtirpium non pauca
                <lb/>
              genera, quorum tamet Dioſcorides memi­
                <lb/>
              nit. </s>
              <s id="s.003788">Alia etiam contemni cœperunt poſt
                <lb/>
              quàm inuenta eſſent, ignoto illorum vſu: ita
                <lb/>
              fit vt ex maximo metallicorum numero pau­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg478"/>
                <lb/>
              ciſſima cognoſcamus. </s>
              <s id="s.003789">Eorum etiam quæ co­
                <lb/>
              gnoſcimus genera, pauciora ſunt, quàm exi­
                <lb/>
              ſtimemus, cùm alia aliorum ſint fructus, fo­
                <lb/>
              lia, exhalationes, radices, atque ea ſunt quæ
                <lb/>
              nunquam diſiunguntur: dicemus autem ea
                <lb/>
              quæ ſint, & quorum, locis ſuis, nunc propo­
                <lb/>
              ſitam quæſtionem proſequamur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003790">
                <margin.target id="marg474"/>
              An aliquod
                <lb/>
              miſtum ter­
                <lb/>
              ra grauius.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003791">
                <margin.target id="marg475"/>
              Quatuor
                <lb/>
              cauſæ quibus
                <lb/>
              fit, vt vas
                <lb/>
              cinere ple­
                <lb/>
              num tantun­
                <lb/>
              dem aquæ
                <lb/>
              excipiat
                <lb/>
              quantum
                <lb/>
              vacuum
                <lb/>
              poſſet conti­
                <lb/>
              nere.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003792">
                <margin.target id="marg476"/>
              Cur metal­
                <lb/>
              lica multa
                <lb/>
              ſub terra, &
                <lb/>
              pauca ani­
                <lb/>
              malia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003793">
                <margin.target id="marg477"/>
              Metallica
                <lb/>
              penè eſſe ſpe­
                <lb/>
              cie innume­
                <lb/>
              rabilia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003794">
                <margin.target id="marg478"/>
              Metallica
                <lb/>
              metallico­
                <lb/>
              rum eſſe fru­
                <lb/>
              ctus, folia,
                <lb/>
              radices, &
                <lb/>
              exhalatio­
                <lb/>
              nes.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003795">Dixeramus metallica, ac metalla, tum la­
                <lb/>
              pides viuere. </s>
              <s id="s.003796">Quorum enim eſt maturitas,
                <lb/>
              & acerbitas, ac ſenium, eorum etiam eſt vi­
                <lb/>
              ta. </s>
              <s id="s.003797">Nam lapides quidam immaturi, & colore
                <lb/>
              diluto, & ſubſtantia haud concocta inue­
                <lb/>
              niuntur, pars quoque velut & in eiuſdem
                <lb/>
              arboris fructibus purior, alia impurior cerni­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.003798">Adſunt præterea venæ & inſtrumenta
                <lb/>
              nutritionis, & meatus non laxiores, ſed mol­
                <lb/>
              liores, vt in lapidibus cernere licet, quibus
                <lb/>
              facilè poſſumus perſuaderi, non aliter quàm
                <lb/>
              plantas & oſſa in animalibus nutriri: nam
                <lb/>
              ſi per acceſſum & additionem augerentur,
                <lb/>
              his haud quaquam indigerent. </s>
              <s id="s.003799">Lapides
                <lb/>
              enim qui calore ſolùm concreſcunt, quos
                <lb/>
              tophos nominamus, & qui ſolo frigore,
                <lb/>
              haud venas habent ſubſtantiamque ordi­
                <lb/>
              natam, velut in veris lapidibus, quique vi­
                <lb/>
              tam habent: nam tophi vita carent. </s>
              <s id="s.003800">Eſt
                <lb/>
              etiam mors in eis, quare & vita, Herculeus
                <lb/>
              enim lapis apud me ſæpius in paucis annis
                <lb/>
              extinctus eſt: cùm enim traheret ferrum
                <lb/>
              alacriter, poſtmodum temporis ſucceſſu
                <lb/>
              trahere deſiit. </s>
              <s id="s.003801">Quid enim aliud eſt vita,
                <lb/>
              quàm operatio animæ? </s>
              <s id="s.003802">Oſtenſum eſt au-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>