Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.003802">
                <pb pagenum="441" xlink:href="016/01/090.jpg"/>
              tem hoc in medicis tractationibus, quòd
                <lb/>
              ſolùm
                <expan abbr="viuẽtia">viuentia</expan>
              operationem habent. </s>
              <s id="s.003803">Viuunt
                <lb/>
              etiam elementa quoquo modo ( vt dictum
                <lb/>
              eſt ) cùm ad proprias regiones ſpontè fe­
                <lb/>
              rantur, miſta autem omnia longè meliore
                <lb/>
              vita: nam natura ſemper melius aliquid
                <lb/>
              intendit, quàm id ex quo conſtituit. </s>
              <s id="s.003804">Ob id
                <lb/>
              igitur Simplicio haud crediderim dicenti, vt
                <lb/>
              ab Herculeo lapide ferrum trahitur, ita exi­
                <lb/>
              ſtimari aurum ab oſſe piſcis milui trahi.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003805">Hoc enim quod in Phyſicis expoſitionibus
                <lb/>
              ſcripſit, rationi repugnat, quandoquidem os
                <lb/>
              illud non viuit. </s>
              <s id="s.003806">Oſtenſum eſt autem omnem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg479"/>
                <lb/>
              operationem eſſe viuentis, & vt viuit. </s>
              <s id="s.003807">Nam
                <lb/>
              etſi elementa etiam viuant, hoc opus ele­
                <lb/>
              mentorum haud eſſe poteſt, ſed attractio
                <lb/>
              propriæ cuiuſdam rei. </s>
              <s id="s.003808">Viuentis eſt vita, quæ
                <lb/>
              nutrimento ſaltem vtatur: at os piſcis non
                <lb/>
              viuit, cùm detraxeris ab animali, vitæ eo ge­
                <lb/>
              nere quod nutrimento vtitur. </s>
              <s id="s.003809">Sublata enim
                <lb/>
              anima eſt, ſentiens manifeſtè: at hæc nu­
                <lb/>
              trici eadem eſt. </s>
              <s id="s.003810">Itaque adeò hac in demon­
                <lb/>
              ſtratione confido, vt quamvis non ſim ex­
                <lb/>
              pertus, auſim tamen dicere, impoſſibile eſſe,
                <lb/>
              vt os milui piſcis aurum non ſecus, ac fer­
                <lb/>
              rum Herculeus lapis trahat: à viuente au­
                <lb/>
              tem re alia quapiam, vt lapide, aut animali,
                <lb/>
              vel arbore, quamdiu vixerit, hoc fieri pro­
                <lb/>
              culdubio poteſt. </s>
              <s id="s.003811">Quòd ſi quis obiiciat, quòd
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg480"/>
                <lb/>
              aculeus paſtinaceæ dolorem dentium tollat,
                <lb/>
              ſi ex eo gingiua ſacrificetur. </s>
              <s id="s.003812">Reſpondemus,
                <lb/>
              vim hanc quæ illi potentia, non actu ineſt,
                <lb/>
              non aliter quàm cantharidarum exulceran­
                <lb/>
              tem, ad actum ab animæ humanæ facultate
                <lb/>
              deduci, Deinde dolorem magnum affert hic
                <lb/>
              aculeus: dolor autem dolorem obſcurat, cùm
                <lb/>
              non in eadem parte fuerit, vt inquit Hippo­
                <lb/>
              crates, adeò vt acris dolor gingiuæ, dolorem
                <lb/>
              dentes haberet. </s>
              <s id="s.003813">Auocat & ob propinquita­
                <lb/>
              tem doloris cauſam, quæ plerunque eſt in
                <lb/>
              neruo denti inſito: nec hoc ſemper, neque
                <lb/>
              omnibus contingit. </s>
              <s id="s.003814">Itaque vires viuentibus
                <lb/>
              cùm tantùm actu ſint, lapidibus qui vires
                <lb/>
              habent animam ineſſe neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.003815">Sed dices,
                <lb/>
              Hoc tamen Philoſophus negat. </s>
              <s id="s.003816">Sed qui la­
                <lb/>
              pides, aut generari, aut augeri concedunt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg481"/>
                <lb/>
              fateri etiam oportet illos viuere: facultatis
                <lb/>
              enim vegetatricis hæc communia ſunt, teſte
                <lb/>
              Galeno, generari, nutriri, & augeri. </s>
              <s id="s.003817">Vide­
                <lb/>
              tur etiam natura ſenſim ab extremo ad ex­
                <lb/>
              tremum tranſire, connectereque diſtincta
                <lb/>
              longius mediis ipſis: velut inter id quod non
                <lb/>
              nutritur, nec viuit, quodque viuit & nutri­
                <lb/>
              tur, medium conſtitui poterat quod viueret
                <lb/>
              & non nutriretur, quoque nutriretur, &
                <lb/>
              non viueret. </s>
              <s id="s.003818">At non viuere, & nutriri quic­
                <lb/>
              quam non poterat, cùm facultas eſſet abſ­
                <lb/>
              que ſubiecto principioque. </s>
              <s id="s.003819">Oportebat igitur
                <lb/>
              medium potius eſſe quod non nutriretur &
                <lb/>
              viueret. </s>
              <s id="s.003820">Nam principium eſſe abſque facul­
                <lb/>
              tate in his quæ natura læſa ſunt, contingit:
                <lb/>
              tales igitur lapides erunt. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003821">
                <margin.target id="marg479"/>
              Ratio de­
                <lb/>
              monſtrans
                <lb/>
              contra Sim­
                <lb/>
              plicium
                <lb/>
              quod os piſ­
                <lb/>
              cis milui au­
                <lb/>
              rum non tra­
                <lb/>
              hit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003822">
                <margin.target id="marg480"/>
              Paſtinacæ
                <lb/>
              aculus dolo­
                <lb/>
              rem dentium
                <lb/>
              tollit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003823">
                <margin.target id="marg481"/>
              1.Mag.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003824">Mor. </s>
              <s id="s.003825">cap.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003826">Ergo metallica in montibus non ſecus ar­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg482"/>
                <lb/>
              bores iacent, cùm radicibus ſuis trunco, ra­
                <lb/>
              mis, pluribus foliis: & ſunt tenues quæ­
                <lb/>
              dam partes nonnunquam floribus ac fructi­
                <lb/>
              bus: carent enim pleræque fructibus & flo­
                <lb/>
              ribus, cùm videamus, & hoc etiam plan­
                <lb/>
              tis contingere, quæ in puteis naſcuntur, &
                <lb/>
              in vmbra, vel arido nimis loco, vt adianto,
                <lb/>
              ſcolopendro, licheni, & non paucis capri­
                <lb/>
              ficis, cùm in muris naſcuntur: palàm enim
                <lb/>
              eſt fructus & flores luxuriantis arboris ac
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg483"/>
                <lb/>
              fœcundæ eſſe ſigna. </s>
              <s id="s.003827">Fœcunditatis tum ab
                <lb/>
              humore, tum à calore Solis fit. </s>
              <s id="s.003828">Ob id igitur
                <lb/>
              nil mirum metallicis flores & fructus ſæ­
                <lb/>
              pius deeſſe, cùm Sol ſemper, humor etiam
                <lb/>
              copioſus plerunque deſit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003829">
                <margin.target id="marg482"/>
              Metallica
                <lb/>
              quomodo in
                <lb/>
              montibus ia­
                <lb/>
              ceant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003830">
                <margin.target id="marg483"/>
              Cur metal­
                <lb/>
              lica plerum­
                <lb/>
              que careant
                <lb/>
              floribus &
                <lb/>
              fructu.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003831">Vbi verò abundent metallica, ſi velis de­
                <lb/>
              præhendere, certis & non paucis opus eſt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg484"/>
                <lb/>
              coniecturis. </s>
              <s id="s.003832">Oſtendit primò ferax prouincia,
                <lb/>
              vt nunc argenti Germania. </s>
              <s id="s.003833">Sic in Italia ar­
                <lb/>
              gentum vix, aurum nullo modo effodere li­
                <lb/>
              cet. </s>
              <s id="s.003834">Vt igitur in fœcunda regione plures
                <lb/>
              fœcundi agri, ita in feracis metallorum
                <lb/>
              prouincia plerique montes etiam præter
                <lb/>
              ſpem metalla ferunt. </s>
              <s id="s.003835">Montes etiam altiſſi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg485"/>
                <lb/>
              mi vt ad eruendum ſunt difficiliores, ita
                <lb/>
              ad largiendum ſunt liberaliores: rarò enim
                <lb/>
              in humilioribus collibus materia hæc co­
                <lb/>
              pioſa inuenitur. </s>
              <s id="s.003836">Plerumque verò montium
                <lb/>
              cacumina, quæ ad meridiem tendunt, radi­
                <lb/>
              cibus ad Boream ſpectantibus, argumentum
                <lb/>
              metalli præbent; & maximè argenti, cuius
                <lb/>
              fodinæ feraciores rectà ex Oriente in Occi­
                <lb/>
              dentem tendere ſolent. </s>
              <s id="s.003837">Qui etiam montes
                <lb/>
              ſunt in calidis regionibus, gemmarum ſunt
                <lb/>
              feraciores: quòd in meridie, humor magis
                <lb/>
              ſiccetur & attenuetur: & ob id ſiccitate la­
                <lb/>
              pides, at tenuitate gemmæ generantur, mul­
                <lb/>
              tò autem humore & craſſo metalla fiunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.003838">Hic autem iuxta Septentriones viget. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003839">
                <margin.target id="marg484"/>
              Quomodo
                <lb/>
              metallica
                <lb/>
              abundare in
                <lb/>
              montibus de
                <lb/>
              præhenda­
                <lb/>
              mus 15. in­
                <lb/>
              diciis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.003840">
                <margin.target id="marg485"/>
              Curmeridies
                <lb/>
              gemmis Bo­
                <lb/>
              reas metal­
                <lb/>
              lis, abundent
                <lb/>
              magis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003841">Montes etiam ſteriles omnes metallici
                <lb/>
              ſunt, duabus ex cauſis: nam humor abſumi­
                <lb/>
              tur intus vnde plantæ generari nequeunt, &
                <lb/>
              mali halitus iam natas etiam plantas occi­
                <lb/>
              dunt. </s>
              <s id="s.003842">Color etiam montium, & lapidum, ac
                <lb/>
              terræ, non ſolùm metallica eſſe docet, ſed &
                <lb/>
              qualia ſint: viridis fit ære, niger ab argen­
                <lb/>
              to, & auro, purpureus à pyritide, liuidus à
                <lb/>
              plumbo & ferro, luridus à calchanto &
                <lb/>
              eiuſmodi ſiccis, cinereus & obſcurus à ſul­
                <lb/>
              phure. </s>
              <s id="s.003843">Oſtendit & odor: cùm enim duos
                <lb/>
              montis eiuſdem lapides ſimul attriueris, ſi
                <lb/>
              metallum monti ſubeſt, olent ſulphuris non
                <lb/>
              parum. </s>
              <s id="s.003844">Ob quod falsò creditum eſt, metalla
                <lb/>
              ſulphure conſtare, cùm ſit hic odor excre­
                <lb/>
              menti metallici, & ſuperfluæ coctionis in­
                <lb/>
              dicium. </s>
              <s id="s.003845">Grauiores etiam lapides, aut terra
                <lb/>
              quàm ratio poſtulet, certum eſt metallicæ
                <lb/>
              materiæ argumentum. </s>
              <s id="s.003846">Si etiam aliqua par­
                <lb/>
              te nimis ſplendeant, vel ſi ſolidi careant
                <lb/>
              omni ſplendore, ſubeſſe metalli materiam
                <lb/>
              certò ſcias: demum ſi igni liquefeceris, de­
                <lb/>
              præhendes ſimul & metallum eſſe, & genus
                <lb/>
              illius, & quantitatem. </s>
              <s id="s.003847">Aquæ etiam effluen­
                <lb/>
              tes leuem quandam huius coniecturam af­
                <lb/>
              ferunt: quæ ſi odorem, aut colorem, aut præ­
                <lb/>
              ſe ferant alienum, haud dubiè metallum in
                <lb/>
              monte eſſe pronunciabis. </s>
              <s id="s.003848">Fundum etiam al­
                <lb/>
              uei diligenter explorabis, nam partem me­
                <lb/>
              talli inuenies: vix enim fieri poteſt, vt lon­
                <lb/>
              go temporis ſucceſſu aliquid ſemper adden­
                <lb/>
              te die, ex deſcenſu grauioris partis, veſtium
                <lb/>
              metalli non appareat. </s>
              <s id="s.003849">Mons etiam rimo­
                <lb/>
              ſus, propter halitus acres metallicorum
                <lb/>
              fit. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.003850">Sunt etiam plantæ quæ metallorum ſo­
                <lb/>
              cietate gaudent: & vt rariores ſunt, quæ
                <lb/>
              metallis gaudent, eò ſi adſint
                <expan abbr="euidẽtius">euidentius</expan>
              teſti-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>