Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="70"/>
              quærat, vnde opacitas Lunæ naſcatur, & quę'nam ſit corporis illius natura, è quo'nam materiæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg635"/>
                <lb/>
              genere conſtet, quæ ſit eius forma; vtrum'ne caducum ſit corpus, an mortale? </s>
              <s>eo contentus erit,
                <lb/>
              quòd Luna à Sole
                <expan abbr="lumẽ">lumen</expan>
              accipiat, cùm ſit corpus opacum, & eiuſmodi, vt ipſum ad nos reflectat;
                <lb/>
              atque vbi ex interuentu terræ lumen Solis amittat, tùm fieri eclypſin: itaque veſtigabit quo tem­
                <lb/>
              pore terra ſic inter vtraque lumina interponatur, vt Luna in eius vmbram incurrat, & eclypſin ita
                <lb/>
              deſignabit. </s>
              <s>& illa diſcens nihilo plus erit bonus mathematicus. </s>
              <s>Et medicus vſque ad quendam
                <lb/>
              terminum materiam nerui noſcere volet; accuratam eius perquiſitionem phyſico relinquet; ni­
                <lb/>
              hilominus Alexandro dignus eſſe poterit. </s>
              <s>Etiam logicus illa breui inſtructione
                <expan abbr="prædicamentorũ">prædicamentorum</expan>
                <lb/>
              contentus erit, certam doctrinam primo philoſopho delegabit. </s>
              <s>Ergo fines ſuos aliquando tuebi­
                <lb/>
              tur methodus, dum rem pro ſuo munere explanabit; etiam ſi principia non pro rei dignitate, ſed
                <lb/>
              pro ſuo ipſius merito tractet. </s>
              <s>& tamen tanta lux erit principiorum, vt quamuis non abſolutè co­
                <lb/>
              gnoſcantur; ea tamen illuſtrare queant quæ ſunt ex ipſis; & ſi non quatenus ea res pateretur, at
                <lb/>
              ſaltem quoad ab eius methodi profeſſore deſideratur. </s>
              <s>Proinde Phyſico ſat eſſe dicemus, ſi pri­
                <lb/>
              mum motorem ſic tractet, vt reſpicit materiam ſenſilem;
                <expan abbr="eiusq́">eiusque</expan>
              . </s>
              <s>attributa doceat, quatenus erum­
                <lb/>
              punt ex illa habitudine; nec aliter explicatur ab ipſo, quòd eſt indiuiduus & æternus, & extra
                <lb/>
              omnem materiæ contagionem: quapropter omnibus modis immobilis; niſi quòd eius aliquod
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg636"/>
                <lb/>
              munus redundat in materiam: quod fine illa habitudine concipi poteſt, id alterius officium eſſe
                <lb/>
              dicimus. </s>
              <s>& hoc modo 3. Phyſ. pars erit noſtræ methodi; & in illo regreſſus phyſicus; ſi
                <expan abbr="methodũ">methodum</expan>
                <lb/>
              reſpicias, abſolutus; ſi rem perpendas, aliqua ex parte deficiens. </s>
              <s>At verò tibi fortè negotium fa­
                <lb/>
              ceſſet, quòd ſi ita nouit phyſicus primum motorem, & eius accurata notitia pertinet ad alterum
                <lb/>
              philoſophum; videbitur eſſe ſubalternus, quod tamen anteà confutatum eſt: etenim non poterit
                <lb/>
              explicare quid ſit illud principium, nec afferre propter quid ſimpliciter, ſed
                <expan abbr="oſtẽdet">oſtendet</expan>
              tantum quòd
                <lb/>
              ſit; cur ita ſit, ab altero arceſſet, atqui vbi hic gradus intercedebat; ſubalternationis ratio poneba­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s>Ad hoc dicam primum motorem quoque primum, quà primus eſt motor, à phyſico noſci
                <lb/>
              quid ſit, quantum fert eius ingenium, quod propter ſimplicitatem definitioni non eſt obnoxium:
                <lb/>
              deinde tum reſpondebo affinitatem eſſe ſubalternationis, vbi in genere conueniant ſubalterna &
                <lb/>
              ſubalternans: at cùm ſublimior ſpeculatio primi motoris ſit alterius generis; cùm hæc ſpectet ſub­
                <lb/>
              ſtantiam naturalem; illa verò ſubſtantiam ſimpliciter (etenim genus in ſcientiis à ratione formali
                <lb/>
              ducitur quę omnino diuerſa eſt in phyſica & prima philoſophia) non igitur erit phyſica ſubalter­
                <lb/>
              na. </s>
              <s>Tertiò defendimus primum motorem ſe habere vt finem; at quę conſiderat finem, non habet
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg637"/>
                <lb/>
              rationem ſubalternantis, ſed architectonicæ. </s>
              <s>Quapropter eſt gemina facultas, quæ in motoris pri­
                <lb/>
              mi notitia vertitur; & ſingulæ in ſuo genere perfectæ. </s>
              <s>Tranſeo nunc ad alterum caput, quo de no­
                <lb/>
              titia materiæ diſceptandum eſt, quo phyſicæ conceditur: nam multa contrà ſuccurrunt; ſiquidem
                <lb/>
              plena cuiuſque rei cognitio tunc habetur; cùm omnes cauſſæ noſcuntur ex quibus res illa pendet.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sed materia cauſſas omnes infert; ab omnibus pendet. </s>
              <s>Igitur materia cauſſarum omnium
                <expan abbr="notitiã">notitiam</expan>
                <lb/>
              flagitat. </s>
              <s>Atqui non omnes cauſſæ cognoſcuntur à phyſico. </s>
              <s>Neque igitur phyſicus plenè cogno­
                <lb/>
              ſcet materiam. </s>
              <s>Nanque materia formæ gratia eſt & finis;
                <expan abbr="eademq́">eademque</expan>
              . </s>
              <s>finem: ſine efficientis opera
                <expan abbr="">non</expan>
                <lb/>
              conſequitur. </s>
              <s>Præterea materia, vt nobis placet, eſt poteſtas. </s>
              <s>ea verò ſine actu cognoſci
                <expan abbr="">non</expan>
              poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg638"/>
                <lb/>
              Cæterùm neque actus neque poteſtas à phyſico, vel auctore Ariſtotele abſolutè cognoſcuntur.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg639"/>
                <lb/>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Ergo neque materia. </s>
              <s>Confirmo etiam, quia formæ ſciri debet magis quàm materia. </s>
              <s>Sed forma
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg640"/>
                <lb/>
              non cognoſcitur à phyſico perfectè; multò minus igitur materia. </s>
              <s>Vrgebit nos item Auicenna te­
                <lb/>
              ſte Auerroë. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              Quando cognitio cuiuſque rei tùm exiſtit, cum eius cauſſæ cognoſcuntur à primis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg641"/>
                <lb/>
              vſque ad vltimas. </s>
              <s>At materia prima non poteſt à phyſico noſci. </s>
              <s>Neque item vltima & proxima.
                <lb/>
              </s>
              <s>quia omnes artifices mentionem faciunt de materia proxima, non de remota & prima, vt medi­
                <lb/>
              cus de materia proxima nerui, quæ fortè ſunt elementa. </s>
              <s>Verùm phyſicus eſt artifex particularis:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg642"/>
                <lb/>
              neque enim ſpectat ens ſimpliciter, ſed aliqua conditione reſtrictum, vt puta mobilitate. </s>
              <s>Neque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg643"/>
                <lb/>
              igitur phyſicus ſpectabit materiam primam. </s>
              <s>Tùm etiam; quòd ſi eam tractaret phyſicus, &
                <expan abbr="demõ-ſtrare">demon­
                  <lb/>
                ſtrare</expan>
              poſſet. </s>
              <s>non demonſtrat autem, quia principium eſt. </s>
              <s>Nos item in confirmationem adimus.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg644"/>
                <lb/>
              Prima philoſophia materiam cognoſcit. </s>
              <s>Sed prima philoſophia eſt maximè ſcientia, quippe quæ
                <lb/>
              ſciat ex maximè primis. </s>
              <s>Ergo & ipſa magis ſcit quàm phyſica. </s>
              <s>Sic materiæ tractatio non erit prę­
                <lb/>
              cipua philoſophi naturalis. </s>
              <s>Sed quantum ſpectat ad Auicennæ decretum; falſum prorſus exiſti­
                <lb/>
              mo phyſicum materiæ primæ cognitionem detrectare. </s>
              <s>Tùm quòd artifex, etſi materiam
                <expan abbr="cõmu-niſsimam">commu­
                  <lb/>
                niſsimam</expan>
              non ſpectat; quia certas formas ſibi propoſitas habet, vt ſtatuarum ſtatuarius; at nihilo­
                <lb/>
              minus
                <expan abbr="cõſiderat">conſiderat</expan>
              materiam communem omnibus ſuis formis, vt marmor, aut æs. </s>
              <s>Itaque cùm phi­
                <lb/>
              loſophus naturalis conſideret omnes formas naturales, etiam conſiderare cogetur materiam
                <expan abbr="cõ-munem">con­
                  <lb/>
                munem</expan>
              omnibus illis formis, hæc verò eſt materia prima; quandoquidem etiam ipſa primas ele­
                <lb/>
              mentorum formas accipiat. </s>
              <s>Accedit eodem, quòd ſi phyſicus de motu differit, etiam principia
                <lb/>
              motus omnia veſtigare debet in quibus cum materia prima reponatur, efficit item, vt materia pri­
                <lb/>
              ma ſit à phyſico noſcenda. </s>
              <s>Quamobrem non id puto nunc in controuerſiam eſſe reuocandum; </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>