1quærat, vnde opacitas Lunæ naſcatur, & quę'nam ſit corporis illius natura, è quo'nam materiæ
genere conſtet, quæ ſit eius forma; vtrum'ne caducum ſit corpus, an mortale? eo contentus erit,
quòd Luna à Sole lumen accipiat, cùm ſit corpus opacum, & eiuſmodi, vt ipſum ad nos reflectat;
atque vbi ex interuentu terræ lumen Solis amittat, tùm fieri eclypſin: itaque veſtigabit quo tem
pore terra ſic inter vtraque lumina interponatur, vt Luna in eius vmbram incurrat, & eclypſin ita
deſignabit. & illa diſcens nihilo plus erit bonus mathematicus. Et medicus vſque ad quendam
terminum materiam nerui noſcere volet; accuratam eius perquiſitionem phyſico relinquet; ni
hilominus Alexandro dignus eſſe poterit. Etiam logicus illa breui inſtructione prædicamentorum
contentus erit, certam doctrinam primo philoſopho delegabit. Ergo fines ſuos aliquando tuebi
tur methodus, dum rem pro ſuo munere explanabit; etiam ſi principia non pro rei dignitate, ſed
pro ſuo ipſius merito tractet. & tamen tanta lux erit principiorum, vt quamuis non abſolutè co
gnoſcantur; ea tamen illuſtrare queant quæ ſunt ex ipſis; & ſi non quatenus ea res pateretur, at
ſaltem quoad ab eius methodi profeſſore deſideratur. Proinde Phyſico ſat eſſe dicemus, ſi pri
mum motorem ſic tractet, vt reſpicit materiam ſenſilem; eiusque. attributa doceat, quatenus erum
punt ex illa habitudine; nec aliter explicatur ab ipſo, quòd eſt indiuiduus & æternus, & extra
omnem materiæ contagionem: quapropter omnibus modis immobilis; niſi quòd eius aliquod
munus redundat in materiam: quod fine illa habitudine concipi poteſt, id alterius officium eſſe
dicimus. & hoc modo 3. Phyſ. pars erit noſtræ methodi; & in illo regreſſus phyſicus; ſi methodum
reſpicias, abſolutus; ſi rem perpendas, aliqua ex parte deficiens. At verò tibi fortè negotium fa
ceſſet, quòd ſi ita nouit phyſicus primum motorem, & eius accurata notitia pertinet ad alterum
philoſophum; videbitur eſſe ſubalternus, quod tamen anteà confutatum eſt: etenim non poterit
explicare quid ſit illud principium, nec afferre propter quid ſimpliciter, ſed oſtendet tantum quòd
ſit; cur ita ſit, ab altero arceſſet, atqui vbi hic gradus intercedebat; ſubalternationis ratio poneba
tur. Ad hoc dicam primum motorem quoque primum, quà primus eſt motor, à phyſico noſci
quid ſit, quantum fert eius ingenium, quod propter ſimplicitatem definitioni non eſt obnoxium:
deinde tum reſpondebo affinitatem eſſe ſubalternationis, vbi in genere conueniant ſubalterna &
ſubalternans: at cùm ſublimior ſpeculatio primi motoris ſit alterius generis; cùm hæc ſpectet ſub
ſtantiam naturalem; illa verò ſubſtantiam ſimpliciter (etenim genus in ſcientiis à ratione formali
ducitur quę omnino diuerſa eſt in phyſica & prima philoſophia) non igitur erit phyſica ſubalter
na. Tertiò defendimus primum motorem ſe habere vt finem; at quę conſiderat finem, non habet
rationem ſubalternantis, ſed architectonicæ. Quapropter eſt gemina facultas, quæ in motoris pri
mi notitia vertitur; & ſingulæ in ſuo genere perfectæ. Tranſeo nunc ad alterum caput, quo de no
titia materiæ diſceptandum eſt, quo phyſicæ conceditur: nam multa contrà ſuccurrunt; ſiquidem
plena cuiuſque rei cognitio tunc habetur; cùm omnes cauſſæ noſcuntur ex quibus res illa pendet.
Sed materia cauſſas omnes infert; ab omnibus pendet. Igitur materia cauſſarum omnium notitiam
flagitat. Atqui non omnes cauſſæ cognoſcuntur à phyſico. Neque igitur phyſicus plenè cogno
ſcet materiam. Nanque materia formæ gratia eſt & finis; eademque. finem: ſine efficientis opera non
conſequitur. Præterea materia, vt nobis placet, eſt poteſtas. ea verò ſine actu cognoſci non poteſt.
Cæterùm neque actus neque poteſtas à phyſico, vel auctore Ariſtotele abſolutè cognoſcuntur.
a Ergo neque materia. Confirmo etiam, quia formæ ſciri debet magis quàm materia. Sed forma
non cognoſcitur à phyſico perfectè; multò minus igitur materia. Vrgebit nos item Auicenna te
ſte Auerroë. b Quando cognitio cuiuſque rei tùm exiſtit, cum eius cauſſæ cognoſcuntur à primis
vſque ad vltimas. At materia prima non poteſt à phyſico noſci. Neque item vltima & proxima.
quia omnes artifices mentionem faciunt de materia proxima, non de remota & prima, vt medi
cus de materia proxima nerui, quæ fortè ſunt elementa. Verùm phyſicus eſt artifex particularis:
neque enim ſpectat ens ſimpliciter, ſed aliqua conditione reſtrictum, vt puta mobilitate. Neque
igitur phyſicus ſpectabit materiam primam. Tùm etiam; quòd ſi eam tractaret phyſicus, & demon
ſtrare poſſet. non demonſtrat autem, quia principium eſt. Nos item in confirmationem adimus.
Prima philoſophia materiam cognoſcit. Sed prima philoſophia eſt maximè ſcientia, quippe quæ
ſciat ex maximè primis. Ergo & ipſa magis ſcit quàm phyſica. Sic materiæ tractatio non erit prę
cipua philoſophi naturalis. Sed quantum ſpectat ad Auicennæ decretum; falſum prorſus exiſti
mo phyſicum materiæ primæ cognitionem detrectare. Tùm quòd artifex, etſi materiam commu
niſsimam non ſpectat; quia certas formas ſibi propoſitas habet, vt ſtatuarum ſtatuarius; at nihilo
minus conſiderat materiam communem omnibus ſuis formis, vt marmor, aut æs. Itaque cùm phi
loſophus naturalis conſideret omnes formas naturales, etiam conſiderare cogetur materiam con
munem omnibus illis formis, hæc verò eſt materia prima; quandoquidem etiam ipſa primas ele
mentorum formas accipiat. Accedit eodem, quòd ſi phyſicus de motu differit, etiam principia
motus omnia veſtigare debet in quibus cum materia prima reponatur, efficit item, vt materia pri
ma ſit à phyſico noſcenda. Quamobrem non id puto nunc in controuerſiam eſſe reuocandum;
genere conſtet, quæ ſit eius forma; vtrum'ne caducum ſit corpus, an mortale? eo contentus erit,
quòd Luna à Sole lumen accipiat, cùm ſit corpus opacum, & eiuſmodi, vt ipſum ad nos reflectat;
atque vbi ex interuentu terræ lumen Solis amittat, tùm fieri eclypſin: itaque veſtigabit quo tem
pore terra ſic inter vtraque lumina interponatur, vt Luna in eius vmbram incurrat, & eclypſin ita
deſignabit. & illa diſcens nihilo plus erit bonus mathematicus. Et medicus vſque ad quendam
terminum materiam nerui noſcere volet; accuratam eius perquiſitionem phyſico relinquet; ni
hilominus Alexandro dignus eſſe poterit. Etiam logicus illa breui inſtructione prædicamentorum
contentus erit, certam doctrinam primo philoſopho delegabit. Ergo fines ſuos aliquando tuebi
tur methodus, dum rem pro ſuo munere explanabit; etiam ſi principia non pro rei dignitate, ſed
pro ſuo ipſius merito tractet. & tamen tanta lux erit principiorum, vt quamuis non abſolutè co
gnoſcantur; ea tamen illuſtrare queant quæ ſunt ex ipſis; & ſi non quatenus ea res pateretur, at
ſaltem quoad ab eius methodi profeſſore deſideratur. Proinde Phyſico ſat eſſe dicemus, ſi pri
mum motorem ſic tractet, vt reſpicit materiam ſenſilem; eiusque. attributa doceat, quatenus erum
punt ex illa habitudine; nec aliter explicatur ab ipſo, quòd eſt indiuiduus & æternus, & extra
omnem materiæ contagionem: quapropter omnibus modis immobilis; niſi quòd eius aliquod
munus redundat in materiam: quod fine illa habitudine concipi poteſt, id alterius officium eſſe
dicimus. & hoc modo 3. Phyſ. pars erit noſtræ methodi; & in illo regreſſus phyſicus; ſi methodum
reſpicias, abſolutus; ſi rem perpendas, aliqua ex parte deficiens. At verò tibi fortè negotium fa
ceſſet, quòd ſi ita nouit phyſicus primum motorem, & eius accurata notitia pertinet ad alterum
philoſophum; videbitur eſſe ſubalternus, quod tamen anteà confutatum eſt: etenim non poterit
explicare quid ſit illud principium, nec afferre propter quid ſimpliciter, ſed oſtendet tantum quòd
ſit; cur ita ſit, ab altero arceſſet, atqui vbi hic gradus intercedebat; ſubalternationis ratio poneba
tur. Ad hoc dicam primum motorem quoque primum, quà primus eſt motor, à phyſico noſci
quid ſit, quantum fert eius ingenium, quod propter ſimplicitatem definitioni non eſt obnoxium:
deinde tum reſpondebo affinitatem eſſe ſubalternationis, vbi in genere conueniant ſubalterna &
ſubalternans: at cùm ſublimior ſpeculatio primi motoris ſit alterius generis; cùm hæc ſpectet ſub
ſtantiam naturalem; illa verò ſubſtantiam ſimpliciter (etenim genus in ſcientiis à ratione formali
ducitur quę omnino diuerſa eſt in phyſica & prima philoſophia) non igitur erit phyſica ſubalter
na. Tertiò defendimus primum motorem ſe habere vt finem; at quę conſiderat finem, non habet
rationem ſubalternantis, ſed architectonicæ. Quapropter eſt gemina facultas, quæ in motoris pri
mi notitia vertitur; & ſingulæ in ſuo genere perfectæ. Tranſeo nunc ad alterum caput, quo de no
titia materiæ diſceptandum eſt, quo phyſicæ conceditur: nam multa contrà ſuccurrunt; ſiquidem
plena cuiuſque rei cognitio tunc habetur; cùm omnes cauſſæ noſcuntur ex quibus res illa pendet.
Sed materia cauſſas omnes infert; ab omnibus pendet. Igitur materia cauſſarum omnium notitiam
flagitat. Atqui non omnes cauſſæ cognoſcuntur à phyſico. Neque igitur phyſicus plenè cogno
ſcet materiam. Nanque materia formæ gratia eſt & finis; eademque. finem: ſine efficientis opera non
conſequitur. Præterea materia, vt nobis placet, eſt poteſtas. ea verò ſine actu cognoſci non poteſt.
Cæterùm neque actus neque poteſtas à phyſico, vel auctore Ariſtotele abſolutè cognoſcuntur.
a Ergo neque materia. Confirmo etiam, quia formæ ſciri debet magis quàm materia. Sed forma
non cognoſcitur à phyſico perfectè; multò minus igitur materia. Vrgebit nos item Auicenna te
ſte Auerroë. b Quando cognitio cuiuſque rei tùm exiſtit, cum eius cauſſæ cognoſcuntur à primis
vſque ad vltimas. At materia prima non poteſt à phyſico noſci. Neque item vltima & proxima.
quia omnes artifices mentionem faciunt de materia proxima, non de remota & prima, vt medi
cus de materia proxima nerui, quæ fortè ſunt elementa. Verùm phyſicus eſt artifex particularis:
neque enim ſpectat ens ſimpliciter, ſed aliqua conditione reſtrictum, vt puta mobilitate. Neque
igitur phyſicus ſpectabit materiam primam. Tùm etiam; quòd ſi eam tractaret phyſicus, & demon
ſtrare poſſet. non demonſtrat autem, quia principium eſt. Nos item in confirmationem adimus.
Prima philoſophia materiam cognoſcit. Sed prima philoſophia eſt maximè ſcientia, quippe quæ
ſciat ex maximè primis. Ergo & ipſa magis ſcit quàm phyſica. Sic materiæ tractatio non erit prę
cipua philoſophi naturalis. Sed quantum ſpectat ad Auicennæ decretum; falſum prorſus exiſti
mo phyſicum materiæ primæ cognitionem detrectare. Tùm quòd artifex, etſi materiam commu
niſsimam non ſpectat; quia certas formas ſibi propoſitas habet, vt ſtatuarum ſtatuarius; at nihilo
minus conſiderat materiam communem omnibus ſuis formis, vt marmor, aut æs. Itaque cùm phi
loſophus naturalis conſideret omnes formas naturales, etiam conſiderare cogetur materiam con
munem omnibus illis formis, hæc verò eſt materia prima; quandoquidem etiam ipſa primas ele
mentorum formas accipiat. Accedit eodem, quòd ſi phyſicus de motu differit, etiam principia
motus omnia veſtigare debet in quibus cum materia prima reponatur, efficit item, vt materia pri
ma ſit à phyſico noſcenda. Quamobrem non id puto nunc in controuerſiam eſſe reuocandum;