Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="73"/>
                <arrow.to.target n="marg663"/>
                <lb/>
              obtineret; quemadmodum etiam ſi quantitati ſubſtantia rurſus accederet; nihilo plus ſpatij poſ­
                <lb/>
              ſet implere. </s>
              <s>Siquidem hæc omnia conſiderentur in potentia quanto quod eſt materia, ſed
                <expan abbr="">non</expan>
              ex­
                <lb/>
              plorata natura materię. </s>
              <s>
                <expan abbr="docueritq́">docueritque</expan>
              . </s>
              <s>philoſophus
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              diuiſionis ex potentia quanto
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              quod eſt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg664"/>
                <lb/>
              materia, tanquam ex fundamento deriuari, cui terminos, quibus poſitis verè
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              eſt, vt doce­
                <lb/>
              bimus aliàs, qui à forma imponuntur in natura, mens ipſa conſtituit in mathematicis. </s>
              <s>itaque verè
                <lb/>
              poteſtate quantum eſt; actu ſolùm eſt
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              per
                <expan abbr="deſignationẽ">deſignationem</expan>
              . </s>
              <s>Quapropter, non potentia quan­
                <lb/>
              tum eſt mentis opus, ſed naturæ, ac ſiquo pacto mens in
                <expan abbr="quãto">quanto</expan>
              poſsit, illud ſit actu
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              , quod
                <lb/>
              ipſa in potentia quanto deſignauit. </s>
              <s>Neque refert quòd eidem termini ab Ariſtotele ponantur na­
                <lb/>
              turales & mathematici. </s>
              <s>Nanque & ij qui deſignantur, ſunt eorum ſimulachta qui ſunt in natura,
                <lb/>
              vt quadratum quod ego deſigno in charta, præſentat quadratum quod ineſt aut ineſſe poteſt in
                <lb/>
              corpore naturali. </s>
              <s>Quamobrem neque accedam ad eorum
                <expan abbr="ſentẽtiam">ſententiam</expan>
              qui defenſuri
                <expan abbr="mathematicũ">mathematicum</expan>
                <lb/>
              omne ſubſtantię genus prętermittere; ad id quod à nobis opponi ſolet. </s>
              <s>Poſterius à priore
                <expan abbr="">non</expan>
              poſ­
                <lb/>
              ſe diſiungi, reſpondent id
                <expan abbr="verũ">verum</expan>
              eſſe, quandocunque prius in poſterioris definitione ſumatur, &
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              ſine ipſo poſterius intelligi nequit: neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              id ita euenire puto in ſubſtantiam ad accidens; cùm
                <lb/>
              placeat &
                <expan abbr="ſubſtantiã">ſubſtantiam</expan>
              in
                <expan abbr="accidẽtis">accidentis</expan>
              definitione
                <expan abbr="cõprehendi">comprehendi</expan>
              , &
                <expan abbr="accidẽs">accidens</expan>
                <expan abbr="">non</expan>
              poſſe
                <expan abbr="cõcipi">concipi</expan>
              ſine
                <expan abbr="ſubſtãtia">ſubſtantia</expan>
              .
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg665"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg646"/>
              a 1. & 2.
                <lb/>
              Met.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg647"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg648"/>
              b 12. Met.
                <lb/>
              T. c. 5.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg649"/>
              c 2. Met.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg650"/>
              C</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg651"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg652"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg653"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg654"/>
              a 2. Poſt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg655"/>
              G</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg656"/>
              b 12. Met.
                <lb/>
              T. 44.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg657"/>
              c 4. Phyſ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg658"/>
              d 11. Met.
                <lb/>
              T. 3.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg659"/>
              e 7. Met.
                <lb/>
              T. 35. 39.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg660"/>
              f 7. Elen.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg661"/>
              H</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg662"/>
              g 1. de cę­
                <lb/>
              lo T. c. 2.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg663"/>
              A</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg664"/>
              a 3. Phyſ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg665"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              Auicennæ rationes diluuntur quibus probat materiæ primæ conſiderationem eſſe ſolius
                <lb/>
              primi philoſophi. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XVI
                <emph.end type="italics"/>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>REDEO nunc ad rationes illas quibus probari videbatur materiam primam nihil attinere
                <lb/>
              ad philoſophiam naturalem, ſed materiam
                <expan abbr="proximã">proximam</expan>
                <expan abbr="primæq́">primæque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="cõtemplationem">contemplationem</expan>
              eſſe ſolius
                <lb/>
              primi philoſophi. </s>
              <s>Rationes autem
                <expan abbr="cõplures">complures</expan>
              ad idem allatæ fuerunt quibus ſigillatim reſpondere
                <lb/>
              oportet: ſed prius aliqua veluti fundamenta ſubiicienda ſunt. </s>
              <s>
                <expan abbr="Horũ">Horum</expan>
              primo ſtatuetur quot modis
                <lb/>
              aliquid magis ſcire contingat, altero verò quid ſibi velit id quo plurimum nititur Auicenna, nimi­
                <lb/>
              rum primum
                <expan abbr="philoſophũ">philoſophum</expan>
              eſſe artificem
                <expan abbr="cõem">conem</expan>
              , phyſicum verò particularem. </s>
              <s>In primis igitur ſcire
                <lb/>
              magis eſt tum, cùm ſcitur per cauſſas id quod per effectum, & ſigna noſcebatur, ſiue id in eadem
                <lb/>
              ſcientia contingat, ſiue ſciatur per ſigna in ſubalterna, & in ſubalternante per cauſſas. </s>
              <s>Prętereà ſi­
                <lb/>
              quid per priores cauſſas ſciatur, magis ſcitur. </s>
              <s>priores
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              cauſſæ ſunt, vel ex eodem genere à qui­
                <lb/>
              bus ſcilicet effectus pendet principalius. </s>
              <s>vel è generibus diuerſis: quę ſeries ab Ariſtotele ſignifica­
                <lb/>
              tur 2. Poſt. vbi materies omnium infima, finis autem
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
              primus eſſe perhibetur. </s>
              <s>quod item &
                <lb/>
              ad eandem
                <expan abbr="ſcientiã">ſcientiam</expan>
              & ad diuerſas pertinere poteſt. </s>
              <s>Et ſcire magis ille dicitur qui nobiliore modo
                <lb/>
              nouit quàm qui modo ignobiliore, vt Rex magis ſcit, quàm
                <expan abbr="cẽturio">centurio</expan>
              , quia quod centurio ſigillatim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg666"/>
                <lb/>
              nouit, ipſe rex vniuersè cognoſcit. </s>
              <s>Necnon magis ille ſcit, qui plura de aliqua re nouit, quàm qui
                <lb/>
              pauciora. </s>
              <s>Et ille quoque magis ſcit qui rei ipſius eſſentia & quid eſt, maximè nouit. </s>
              <s>
                <expan abbr="">Cum</expan>
              verò quid
                <lb/>
              eſt & eſſentia logicè ſumi poſsit & phyſicè: ac logicè quidem omne cauſſę genus ſit quid eſt: phy­
                <lb/>
              ſicè vero ſola forma aut ad ſummum quod definitione ſignificatur, nos hic eſſentiam non logicè,
                <lb/>
              ſed phyſicè accipimus, & magis illum ſcire dicimus qui per formam nouit, & denique per intrin­
                <lb/>
              ſeca principia. </s>
              <s>Et ille planè optimè ſcire videtur qui per formam nouit. </s>
              <s>Signo illud eſt. </s>
              <s>quòd de­
                <lb/>
              finitio potiſsimè nobis euoluit illa principia quæ rem
                <expan abbr="cõſtituunt">conſtituunt</expan>
              , vt patet in iis de finitionibus quę
                <lb/>
              omnium perfectiſsimę ſunt; ſunt verò ſpeciei ſpecialiſsimę de prædicamento ſubſtantiæ, nam
                <expan abbr="cõ-ſtant">con­
                  <lb/>
                ſtant</expan>
              è genere & differentiis quibus primum forma exprimitur, deinde materia, ex quibus res ipſa
                <lb/>
              conſtituta eſt: aliæ cauſſæ omittuntur, niſi fortè cùm forma
                <expan abbr="cõueniant">conueniant</expan>
              , vt in pleriſque rebus natu­
                <lb/>
              ralibus euenit. </s>
              <s>ſed prorſus attenditur forma
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              ſicuti res obtinendo perfectionem conſecuta eſt,
                <lb/>
              ita mens contemplando fine ſuo potitur: materia vt formę pars eſt,
                <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan>
              in forma contineatur.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sed de his aliàs. </s>
              <s>Vltimò ſcire dicitur hic magis, quàm alter, quòd alterius cognitio illi ſuppona­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s>vt ſubalternans ſcit magis, quàm ſubalterna, quia pręter id quod rem eſſe nouit vt ſubalterna,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg667"/>
                <lb/>
              nouit prętereà cur ita ſit. </s>
              <s>Quantum verò eſt de ſecundo fundamento; multis item modis aliquis
                <lb/>
              ſciens vniuerſalis eſſe fertur. </s>
              <s>Etenim ille vniuerſalis qui ſpectat genus, ſi
                <expan abbr="">cum</expan>
              altero conferatur qui
                <lb/>
              ſolam ſpeciem tractat; veluti phyſicus vniuerſalis eſt, medicus particularis, quòd ille
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
                <lb/>
              naturalium vires explorat. </s>
              <s>hic in homine conſiderando ſuam operam impendit. </s>
              <s>Proinde vniuer­
                <lb/>
              ſales artifices appellare ſolet Ariſt. </s>
              <s>primum
                <expan abbr="philoſophũ">philoſophum</expan>
              , dialecticum, & ſophiſten, addere quoque
                <lb/>
              licet oratorem. </s>
              <s>Nanque orator de
                <expan abbr="eiſdẽ">eiſdem</expan>
              rebus diſſerere poteſt, de quibus dialecticus, & ſophiſtes;
                <lb/>
              Niſi quod hi vniuersè tractant, vt quid hominem deceat; ille quid deceat Socratem & ſigillatim
                <lb/>
              conſiderat. </s>
              <s>qui omnes ſic appellati fuiſſe videntur, quòd ens vniuersè
                <expan abbr="propoſitũ">propoſitum</expan>
              habeant,
                <expan abbr="">non</expan>
              hanc
                <lb/>
              aut illam portionem entis. </s>
              <s>vt mathematicus habet quantum. </s>
              <s>Secundo loco vniuerſalis artifex ille
                <lb/>
              dici poteſt qui efficit id quod vult ex
                <expan abbr="cõmunibus">communibus</expan>
              & per accidens nec accipit propria, & per fo ſic
                <lb/>
              dialecticus, ſophiſtes, & orator vniuerſales ſunt: primus philoſophus non eſt vniuerſalis,
                <expan abbr="quoniã">quoniam</expan>
              ,
                <lb/>
              etſi de omni ente diſſerit, at illa quæ ſunt entis propria veſtigat, & quę per ſe inſunt,
                <expan abbr="cõmunia">communia</expan>
                <expan abbr="for-tuitaq́">for­
                  <lb/>
                tuitaque</expan>
              . </s>
              <s>reijcit. </s>
              <s>Tertiò vniuerſalis ille dici poteſt qui rem vniuersè conſiderat:
                <expan abbr="idq́">idque</expan>
              . </s>
              <s>tribus modis,
                <lb/>
              (niſi fallor) intelligi poteſt, vel quia nullis legibus obligetur, ſed euagetur quà velit, & talem vi­
                <lb/>
              detur poſuiſſe Philoponus
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
                <expan abbr="dialecticũ">dialecticum</expan>
                <expan abbr="eiusq́">eiusque</expan>
              . </s>
              <s>affines, quippe qui de rebus naturalibus mathema­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg668"/>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>