Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
91
91
92
92
93
93
94
94
95
95
96
96
97
97
98
98
99
99
100
100
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="73"/>
                <arrow.to.target n="marg663"/>
                <lb/>
              obtineret; quemadmodum etiam ſi quantitati ſubſtantia rurſus accederet; nihilo plus ſpatij poſ­
                <lb/>
              ſet implere. </s>
              <s>Siquidem hæc omnia conſiderentur in potentia quanto quod eſt materia, ſed
                <expan abbr="">non</expan>
              ex­
                <lb/>
              plorata natura materię. </s>
              <s>
                <expan abbr="docueritq́">docueritque</expan>
              . </s>
              <s>philoſophus
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              diuiſionis ex potentia quanto
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              quod eſt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg664"/>
                <lb/>
              materia, tanquam ex fundamento deriuari, cui terminos, quibus poſitis verè
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              eſt, vt doce­
                <lb/>
              bimus aliàs, qui à forma imponuntur in natura, mens ipſa conſtituit in mathematicis. </s>
              <s>itaque verè
                <lb/>
              poteſtate quantum eſt; actu ſolùm eſt
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              per
                <expan abbr="deſignationẽ">deſignationem</expan>
              . </s>
              <s>Quapropter, non potentia quan­
                <lb/>
              tum eſt mentis opus, ſed naturæ, ac ſiquo pacto mens in
                <expan abbr="quãto">quanto</expan>
              poſsit, illud ſit actu
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              , quod
                <lb/>
              ipſa in potentia quanto deſignauit. </s>
              <s>Neque refert quòd eidem termini ab Ariſtotele ponantur na­
                <lb/>
              turales & mathematici. </s>
              <s>Nanque & ij qui deſignantur, ſunt eorum ſimulachta qui ſunt in natura,
                <lb/>
              vt quadratum quod ego deſigno in charta, præſentat quadratum quod ineſt aut ineſſe poteſt in
                <lb/>
              corpore naturali. </s>
              <s>Quamobrem neque accedam ad eorum
                <expan abbr="ſentẽtiam">ſententiam</expan>
              qui defenſuri
                <expan abbr="mathematicũ">mathematicum</expan>
                <lb/>
              omne ſubſtantię genus prętermittere; ad id quod à nobis opponi ſolet. </s>
              <s>Poſterius à priore
                <expan abbr="">non</expan>
              poſ­
                <lb/>
              ſe diſiungi, reſpondent id
                <expan abbr="verũ">verum</expan>
              eſſe, quandocunque prius in poſterioris definitione ſumatur, &
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              ſine ipſo poſterius intelligi nequit: neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              id ita euenire puto in ſubſtantiam ad accidens; cùm
                <lb/>
              placeat &
                <expan abbr="ſubſtantiã">ſubſtantiam</expan>
              in
                <expan abbr="accidẽtis">accidentis</expan>
              definitione
                <expan abbr="cõprehendi">comprehendi</expan>
              , &
                <expan abbr="accidẽs">accidens</expan>
                <expan abbr="">non</expan>
              poſſe
                <expan abbr="cõcipi">concipi</expan>
              ſine
                <expan abbr="ſubſtãtia">ſubſtantia</expan>
              .
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg665"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg646"/>
              a 1. & 2.
                <lb/>
              Met.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg647"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg648"/>
              b 12. Met.
                <lb/>
              T. c. 5.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg649"/>
              c 2. Met.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg650"/>
              C</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg651"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg652"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg653"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg654"/>
              a 2. Poſt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg655"/>
              G</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg656"/>
              b 12. Met.
                <lb/>
              T. 44.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg657"/>
              c 4. Phyſ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg658"/>
              d 11. Met.
                <lb/>
              T. 3.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg659"/>
              e 7. Met.
                <lb/>
              T. 35. 39.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg660"/>
              f 7. Elen.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg661"/>
              H</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg662"/>
              g 1. de cę­
                <lb/>
              lo T. c. 2.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg663"/>
              A</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg664"/>
              a 3. Phyſ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg665"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              Auicennæ rationes diluuntur quibus probat materiæ primæ conſiderationem eſſe ſolius
                <lb/>
              primi philoſophi. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XVI
                <emph.end type="italics"/>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>REDEO nunc ad rationes illas quibus probari videbatur materiam primam nihil attinere
                <lb/>
              ad philoſophiam naturalem, ſed materiam
                <expan abbr="proximã">proximam</expan>
                <expan abbr="primæq́">primæque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="cõtemplationem">contemplationem</expan>
              eſſe ſolius
                <lb/>
              primi philoſophi. </s>
              <s>Rationes autem
                <expan abbr="cõplures">complures</expan>
              ad idem allatæ fuerunt quibus ſigillatim reſpondere
                <lb/>
              oportet: ſed prius aliqua veluti fundamenta ſubiicienda ſunt. </s>
              <s>
                <expan abbr="Horũ">Horum</expan>
              primo ſtatuetur quot modis
                <lb/>
              aliquid magis ſcire contingat, altero verò quid ſibi velit id quo plurimum nititur Auicenna, nimi­
                <lb/>
              rum primum
                <expan abbr="philoſophũ">philoſophum</expan>
              eſſe artificem
                <expan abbr="cõem">conem</expan>
              , phyſicum verò particularem. </s>
              <s>In primis igitur ſcire
                <lb/>
              magis eſt tum, cùm ſcitur per cauſſas id quod per effectum, & ſigna noſcebatur, ſiue id in eadem
                <lb/>
              ſcientia contingat, ſiue ſciatur per ſigna in ſubalterna, & in ſubalternante per cauſſas. </s>
              <s>Prętereà ſi­
                <lb/>
              quid per priores cauſſas ſciatur, magis ſcitur. </s>
              <s>priores
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              cauſſæ ſunt, vel ex eodem genere à qui­
                <lb/>
              bus ſcilicet effectus pendet principalius. </s>
              <s>vel è generibus diuerſis: quę ſeries ab Ariſtotele ſignifica­
                <lb/>
              tur 2. Poſt. vbi materies omnium infima, finis autem
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
              primus eſſe perhibetur. </s>
              <s>quod item &
                <lb/>
              ad eandem
                <expan abbr="ſcientiã">ſcientiam</expan>
              & ad diuerſas pertinere poteſt. </s>
              <s>Et ſcire magis ille dicitur qui nobiliore modo
                <lb/>
              nouit quàm qui modo ignobiliore, vt Rex magis ſcit, quàm
                <expan abbr="cẽturio">centurio</expan>
              , quia quod centurio ſigillatim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg666"/>
                <lb/>
              nouit, ipſe rex vniuersè cognoſcit. </s>
              <s>Necnon magis ille ſcit, qui plura de aliqua re nouit, quàm qui
                <lb/>
              pauciora. </s>
              <s>Et ille quoque magis ſcit qui rei ipſius eſſentia & quid eſt, maximè nouit. </s>
              <s>
                <expan abbr="">Cum</expan>
              verò quid
                <lb/>
              eſt & eſſentia logicè ſumi poſsit & phyſicè: ac logicè quidem omne cauſſę genus ſit quid eſt: phy­
                <lb/>
              ſicè vero ſola forma aut ad ſummum quod definitione ſignificatur, nos hic eſſentiam non logicè,
                <lb/>
              ſed phyſicè accipimus, & magis illum ſcire dicimus qui per formam nouit, & denique per intrin­
                <lb/>
              ſeca principia. </s>
              <s>Et ille planè optimè ſcire videtur qui per formam nouit. </s>
              <s>Signo illud eſt. </s>
              <s>quòd de­
                <lb/>
              finitio potiſsimè nobis euoluit illa principia quæ rem
                <expan abbr="cõſtituunt">conſtituunt</expan>
              , vt patet in iis de finitionibus quę
                <lb/>
              omnium perfectiſsimę ſunt; ſunt verò ſpeciei ſpecialiſsimę de prædicamento ſubſtantiæ, nam
                <expan abbr="cõ-ſtant">con­
                  <lb/>
                ſtant</expan>
              è genere & differentiis quibus primum forma exprimitur, deinde materia, ex quibus res ipſa
                <lb/>
              conſtituta eſt: aliæ cauſſæ omittuntur, niſi fortè cùm forma
                <expan abbr="cõueniant">conueniant</expan>
              , vt in pleriſque rebus natu­
                <lb/>
              ralibus euenit. </s>
              <s>ſed prorſus attenditur forma
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              ſicuti res obtinendo perfectionem conſecuta eſt,
                <lb/>
              ita mens contemplando fine ſuo potitur: materia vt formę pars eſt,
                <expan abbr="ſiquidẽ">ſiquidem</expan>
              in forma contineatur.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sed de his aliàs. </s>
              <s>Vltimò ſcire dicitur hic magis, quàm alter, quòd alterius cognitio illi ſuppona­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s>vt ſubalternans ſcit magis, quàm ſubalterna, quia pręter id quod rem eſſe nouit vt ſubalterna,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg667"/>
                <lb/>
              nouit prętereà cur ita ſit. </s>
              <s>Quantum verò eſt de ſecundo fundamento; multis item modis aliquis
                <lb/>
              ſciens vniuerſalis eſſe fertur. </s>
              <s>Etenim ille vniuerſalis qui ſpectat genus, ſi
                <expan abbr="">cum</expan>
              altero conferatur qui
                <lb/>
              ſolam ſpeciem tractat; veluti phyſicus vniuerſalis eſt, medicus particularis, quòd ille
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
                <lb/>
              naturalium vires explorat. </s>
              <s>hic in homine conſiderando ſuam operam impendit. </s>
              <s>Proinde vniuer­
                <lb/>
              ſales artifices appellare ſolet Ariſt. </s>
              <s>primum
                <expan abbr="philoſophũ">philoſophum</expan>
              , dialecticum, & ſophiſten, addere quoque
                <lb/>
              licet oratorem. </s>
              <s>Nanque orator de
                <expan abbr="eiſdẽ">eiſdem</expan>
              rebus diſſerere poteſt, de quibus dialecticus, & ſophiſtes;
                <lb/>
              Niſi quod hi vniuersè tractant, vt quid hominem deceat; ille quid deceat Socratem & ſigillatim
                <lb/>
              conſiderat. </s>
              <s>qui omnes ſic appellati fuiſſe videntur, quòd ens vniuersè
                <expan abbr="propoſitũ">propoſitum</expan>
              habeant,
                <expan abbr="">non</expan>
              hanc
                <lb/>
              aut illam portionem entis. </s>
              <s>vt mathematicus habet quantum. </s>
              <s>Secundo loco vniuerſalis artifex ille
                <lb/>
              dici poteſt qui efficit id quod vult ex
                <expan abbr="cõmunibus">communibus</expan>
              & per accidens nec accipit propria, & per fo ſic
                <lb/>
              dialecticus, ſophiſtes, & orator vniuerſales ſunt: primus philoſophus non eſt vniuerſalis,
                <expan abbr="quoniã">quoniam</expan>
              ,
                <lb/>
              etſi de omni ente diſſerit, at illa quæ ſunt entis propria veſtigat, & quę per ſe inſunt,
                <expan abbr="cõmunia">communia</expan>
                <expan abbr="for-tuitaq́">for­
                  <lb/>
                tuitaque</expan>
              . </s>
              <s>reijcit. </s>
              <s>Tertiò vniuerſalis ille dici poteſt qui rem vniuersè conſiderat:
                <expan abbr="idq́">idque</expan>
              . </s>
              <s>tribus modis,
                <lb/>
              (niſi fallor) intelligi poteſt, vel quia nullis legibus obligetur, ſed euagetur quà velit, & talem vi­
                <lb/>
              detur poſuiſſe Philoponus
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
                <expan abbr="dialecticũ">dialecticum</expan>
                <expan abbr="eiusq́">eiusque</expan>
              . </s>
              <s>affines, quippe qui de rebus naturalibus mathema­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg668"/>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>