1eſt amariſſimum, vt quod ſub arena arden
tiſſima eruitur. Salſum enim cùm vlteriùs
decoquitur, Galeno teſte, amarum euadit.
Itaque Ammoniacum ſal, etiam arte confi
ci poteſt: quamuis multi in hoc fruſtra labo
rauerint, Sal gemma ſplendet cryſtalli in mo
rem, acutius ſale factitio. Nam in omnibus
quæ arte fiunt, & elaborantur, abſque compoſi
tione, natura ſimile efficit: vnde ſulphur quod
ſpontè naſcitur, carius longè reliquo, quàm
ſit vtilius: ita in calchanto & cæteris. Te
nuiſſimum inter ſalis genera halinitrum eſt:
hoc medium inter ſal eſt ac nitrum. Nitrum
inuenitur in arena Nili præcipuè. Albertus,
Magnus cognomento, narrat in Goſelaria
aquam collectam in imo montis, qui Cyprio
abundabat ære, dum cogeretur, in nitrum ver
ti. Huius candidior pars quædam ac laxa pen
det in ſpeluncis Stiriarum inſtar: quandoque
etiam è ſolo reſudat: vocatúrque Aphronitrum,
quaſi nitri ſpuma. Vtrunque horum periiſſe
noſtra tempeſtate falsò creditum eſt, vnde
turbata compoſitio Diaſpolitici. Amarius eſt
ſale nitrum, & minus ſalſum: in quorum me
dio (vt dixi) halinitrum. Tenuibus partibus ac
ſicciſſimis conſtat, quòd putredine quadam
coaleſcat: vnde in cęmentis vetuſtis exoritur,
& vbi excrementa iumentorum in terra con
putruerunt. Mirum illud, quòd detracto ha
linitro è terra, ſi illa in cumulum redigatur,
pòſt quinque, aut ſex annos copioſius fœnus
reddit. Nec omninò abſurdum dici debet, ſa
lem ſerere. Nam (vt dixi) ſeu cumuli terræ, è
quo detractum fuerit, ſub tuguriis ſeruentur,
ſeu halinitrum aqua diſſolutum in cumulos
terræ ſpargatur, non ſecùs ac ſato tritico, poſt
quinquennium copioſior fructus redditur.
Sunt enim vires omnibus rebus, vt potentia
tale aliquid reddant, qualia actu priùs fuerant.
Quòd verò potentia eſt, ad actum etiam per
uenit vi Solis: vnde vermes & muſcæ in lo
cis, in quibus manent, id relinquunt, quo ad
aliorum ſimilium generationem, ac generis
multiplicationem facultas ſuppeditatur. Exci
pitur autem hoc modo: In ciſtas perforatas,
lenáſque bouino, equinouè fimo, aut quod
melius eſt, columbino ſtercore aqua ſuperfun
ditur, quæ deinde excepto conſumitur ad ter
tiam ſui partem, inde hæc tertia pars alteri
fimo ſuperfunditur atque excoquitur, excepta
denuò: demum relicta tertia pars ſub diuo po
ſita, concreſcit in halinitrum. Quod verò elu
tum eſt, denuò alia aqua repurgatur, atque ea
dem ratione, quod vtile eſt, excipitur. Quòd
ſi voluptatis cauſa, vt inferius docebimus,
halinitrum in aquam tranfierit, excocta per
horam fermè aqua excipitur cochleari:
cúmque primùm in pauimento gelaſcere
cœperit, ab igne amota, concreſcere ſi
nitur.
tiſſima eruitur. Salſum enim cùm vlteriùs
decoquitur, Galeno teſte, amarum euadit.
Itaque Ammoniacum ſal, etiam arte confi
ci poteſt: quamuis multi in hoc fruſtra labo
rauerint, Sal gemma ſplendet cryſtalli in mo
rem, acutius ſale factitio. Nam in omnibus
quæ arte fiunt, & elaborantur, abſque compoſi
tione, natura ſimile efficit: vnde ſulphur quod
ſpontè naſcitur, carius longè reliquo, quàm
ſit vtilius: ita in calchanto & cæteris. Te
nuiſſimum inter ſalis genera halinitrum eſt:
hoc medium inter ſal eſt ac nitrum. Nitrum
inuenitur in arena Nili præcipuè. Albertus,
Magnus cognomento, narrat in Goſelaria
aquam collectam in imo montis, qui Cyprio
abundabat ære, dum cogeretur, in nitrum ver
ti. Huius candidior pars quædam ac laxa pen
det in ſpeluncis Stiriarum inſtar: quandoque
etiam è ſolo reſudat: vocatúrque Aphronitrum,
quaſi nitri ſpuma. Vtrunque horum periiſſe
noſtra tempeſtate falsò creditum eſt, vnde
turbata compoſitio Diaſpolitici. Amarius eſt
ſale nitrum, & minus ſalſum: in quorum me
dio (vt dixi) halinitrum. Tenuibus partibus ac
ſicciſſimis conſtat, quòd putredine quadam
coaleſcat: vnde in cęmentis vetuſtis exoritur,
& vbi excrementa iumentorum in terra con
putruerunt. Mirum illud, quòd detracto ha
linitro è terra, ſi illa in cumulum redigatur,
pòſt quinque, aut ſex annos copioſius fœnus
reddit. Nec omninò abſurdum dici debet, ſa
lem ſerere. Nam (vt dixi) ſeu cumuli terræ, è
quo detractum fuerit, ſub tuguriis ſeruentur,
ſeu halinitrum aqua diſſolutum in cumulos
terræ ſpargatur, non ſecùs ac ſato tritico, poſt
quinquennium copioſior fructus redditur.
Sunt enim vires omnibus rebus, vt potentia
tale aliquid reddant, qualia actu priùs fuerant.
Quòd verò potentia eſt, ad actum etiam per
uenit vi Solis: vnde vermes & muſcæ in lo
cis, in quibus manent, id relinquunt, quo ad
aliorum ſimilium generationem, ac generis
multiplicationem facultas ſuppeditatur. Exci
pitur autem hoc modo: In ciſtas perforatas,
lenáſque bouino, equinouè fimo, aut quod
melius eſt, columbino ſtercore aqua ſuperfun
ditur, quæ deinde excepto conſumitur ad ter
tiam ſui partem, inde hæc tertia pars alteri
fimo ſuperfunditur atque excoquitur, excepta
denuò: demum relicta tertia pars ſub diuo po
ſita, concreſcit in halinitrum. Quod verò elu
tum eſt, denuò alia aqua repurgatur, atque ea
dem ratione, quod vtile eſt, excipitur. Quòd
ſi voluptatis cauſa, vt inferius docebimus,
halinitrum in aquam tranfierit, excocta per
horam fermè aqua excipitur cochleari:
cúmque primùm in pauimento gelaſcere
cœperit, ab igne amota, concreſcere ſi
nitur.
Sal continet
oleum.
oleum.
Genera ſalis.
Nitrum.
Aphronitrum.
Halinitrum.
Halinitrum
generatio.
generatio.
Halinitrum
quomodo
colligatur.
quomodo
colligatur.
Itaque vt ad halinitri naturam redeam, in eo
tenuis pars eſt, tum in ſale aquæ & terræ im
miſta, quæ dum ardet, cogit terreas partes
diſſipari: ideóque ſubſilit ſal & halinitrum in
igne poſitum, & crepitat. Et cùm ſocero meo
igni aſſiſtenti, tegulæ peruertuſtæ fruſtum
igni impoſitum eſſet, repentè crepuit, & in
diuerſas partes magno impetu fragmenta
proſilierunt, nemine ex adſtantibus, quòd
mirum fuit, læſo. Cauſa huius fuit modica,
vt reor, halinitri pars (quòd tegula antiqua
eſſet) illi incluſa.
tenuis pars eſt, tum in ſale aquæ & terræ im
miſta, quæ dum ardet, cogit terreas partes
diſſipari: ideóque ſubſilit ſal & halinitrum in
igne poſitum, & crepitat. Et cùm ſocero meo
igni aſſiſtenti, tegulæ peruertuſtæ fruſtum
igni impoſitum eſſet, repentè crepuit, & in
diuerſas partes magno impetu fragmenta
proſilierunt, nemine ex adſtantibus, quòd
mirum fuit, læſo. Cauſa huius fuit modica,
vt reor, halinitri pars (quòd tegula antiqua
eſſet) illi incluſa.
Cur ſal igne
crepitet.
crepitet.
Eadem ratione candelę è ſepo, aut cera ſali
ta crepitant, verùm cæteris longè diutius du
rant. Inter ſalis genera, ſalchali, ſeu alumen
catina reponi ſolet, vitri non ſolùm medica
mentum, vt quòd ductile efficiat, ſed etiam
materia. Aduehitur ex Oriente: ſed Braſauo
lus Ferrarienſis affirmat ex herba fieri poſſe
optimum, quæ iuxta Comum in ripa ſalſa
rum aquarum exoritur. Quòd ſi, vt illi credi
mus, vera eſt hiſtoria, propagata herba non
paruum compendium rei pecuniariæ fieret,
eſſétque ars hæc admodum lucroſa. Illud ſatis
conſtat, hoc ſalis genus fieri ex Vſnen herba
arboreæ magnitudinis, ſaporis ſalſi, quàm
quidam exiſtimant eſſe Anthyllidis primum
genus. Salis ſubſtantia tenuior eſt materia
chalcanthi: cuius adeò ſunt variæ ſpecies, vt
illas explicare non leue ſit. Chalcanthum vul
gus vitriolum vocat: denigrat adeò, vt ex ip
ſo fiat atramentum quo ſcribimus. Puluis hic
cineri coloris eſt, poſtquam triueris, immiſ
ſum vino, vel aquæ, illicò nigerrimam efficit.
Cauſa huius eſt quòd ſuccus eſt, atque denſus
admodum, tum ex partibus conſtans tenui
bus, atque exuſtis: quia ſuccus eſt, ideò reſolui
tur in humidam ſubſtantiam, & hærere po
teſt, nec calamo negotium faceſſit: quòd non
contingeret terreo, vbi terreum eſſet, etiamſi
in puluerem tenuiſſimum redigeretur. Cùm
verè deuſtus ſit, lumen prohibet, & nigrum
efficit: quia verò ex tenuiſſimis partibus con
ſtat, glutinoſum minimè reddit ſcriptorium
atramentum. Atque ex his facilè eſt coniicere
quarum ſit virium. Elegantius eo eſt Miſy,
quòd Romanum vocant vitriolum: eius fu
mus adeò grauis, vt etiam arbores ipſas ne
cet, & ſyluas deformet: ſplendet quandoque
Miſy, & aureis quaſi guttulis ſcintillat. In
omni enim foſſilium genere aliquid eſt, quòd
ſcintillat: vt inter ſuccos Miſy, inter metalla
aurum, inter lapides gemmæ & marmora, inter
terras argentaria. Fit enim nitor, cùm denſa
materia ab arte, vel natura expolitur: at in
omni genere foſſilium aliquid denſum inue
niri neceſſe eſt. Quæ vero pars chalchanti aut
Miſy quaſi ſpuma eruitur, nec elaboratur, di
citur Cuperoſa: à Galeno autem ac cæteris
antiquis, chalcitis. Eſt autem candida, proxi
ma naturæ calcanthi, haud ſplendida, &
ciens egregiè vomitum. Exuſto chalcantho
aut Miſy, vi ignis per vitrea vaſa oleum de
trahitur acutiſſimum, & calidiſſimum, aliter
chalcanthi libras binas in vitreo vaſe, vas vi
treum in ferreo reponito: deſtilla, vbi aqua
non amplius exit, collum vaſis alterius vitrei
collo inſerito, ſic vt non reſpiret. Lutum vtri
que ignibus inuiolabile obducito, & follibus
oleum educito: ita totum hoc opus die vna
abſoluere licebit: ſi quis iam ſaucitas ver
rucas tangat, abſcedent illæ. Idem guſta
tum, ferit linguam, haud ſecùs quàm can
dens ferrum: eſt tamen illius vtilis ad
ſiccanda vlcera interiora deplorata, vbi
non multùm ſordida fuerint, vt in qui
buſdam contingit phthoë laborantibus abſ
que dolore. Facit ad præſcindendos can
cros, & corrupta membra, ligno oliuæ il
lito ex eo.
ta crepitant, verùm cæteris longè diutius du
rant. Inter ſalis genera, ſalchali, ſeu alumen
catina reponi ſolet, vitri non ſolùm medica
mentum, vt quòd ductile efficiat, ſed etiam
materia. Aduehitur ex Oriente: ſed Braſauo
lus Ferrarienſis affirmat ex herba fieri poſſe
optimum, quæ iuxta Comum in ripa ſalſa
rum aquarum exoritur. Quòd ſi, vt illi credi
mus, vera eſt hiſtoria, propagata herba non
paruum compendium rei pecuniariæ fieret,
eſſétque ars hæc admodum lucroſa. Illud ſatis
conſtat, hoc ſalis genus fieri ex Vſnen herba
arboreæ magnitudinis, ſaporis ſalſi, quàm
quidam exiſtimant eſſe Anthyllidis primum
genus. Salis ſubſtantia tenuior eſt materia
chalcanthi: cuius adeò ſunt variæ ſpecies, vt
illas explicare non leue ſit. Chalcanthum vul
gus vitriolum vocat: denigrat adeò, vt ex ip
ſo fiat atramentum quo ſcribimus. Puluis hic
cineri coloris eſt, poſtquam triueris, immiſ
ſum vino, vel aquæ, illicò nigerrimam efficit.
Cauſa huius eſt quòd ſuccus eſt, atque denſus
admodum, tum ex partibus conſtans tenui
bus, atque exuſtis: quia ſuccus eſt, ideò reſolui
tur in humidam ſubſtantiam, & hærere po
teſt, nec calamo negotium faceſſit: quòd non
contingeret terreo, vbi terreum eſſet, etiamſi
in puluerem tenuiſſimum redigeretur. Cùm
verè deuſtus ſit, lumen prohibet, & nigrum
efficit: quia verò ex tenuiſſimis partibus con
ſtat, glutinoſum minimè reddit ſcriptorium
atramentum. Atque ex his facilè eſt coniicere
quarum ſit virium. Elegantius eo eſt Miſy,
quòd Romanum vocant vitriolum: eius fu
mus adeò grauis, vt etiam arbores ipſas ne
cet, & ſyluas deformet: ſplendet quandoque
Miſy, & aureis quaſi guttulis ſcintillat. In
omni enim foſſilium genere aliquid eſt, quòd
ſcintillat: vt inter ſuccos Miſy, inter metalla
aurum, inter lapides gemmæ & marmora, inter
terras argentaria. Fit enim nitor, cùm denſa
materia ab arte, vel natura expolitur: at in
omni genere foſſilium aliquid denſum inue
niri neceſſe eſt. Quæ vero pars chalchanti aut
Miſy quaſi ſpuma eruitur, nec elaboratur, di
citur Cuperoſa: à Galeno autem ac cæteris
antiquis, chalcitis. Eſt autem candida, proxi
ma naturæ calcanthi, haud ſplendida, &
ciens egregiè vomitum. Exuſto chalcantho
aut Miſy, vi ignis per vitrea vaſa oleum de
trahitur acutiſſimum, & calidiſſimum, aliter
chalcanthi libras binas in vitreo vaſe, vas vi
treum in ferreo reponito: deſtilla, vbi aqua
non amplius exit, collum vaſis alterius vitrei
collo inſerito, ſic vt non reſpiret. Lutum vtri
que ignibus inuiolabile obducito, & follibus
oleum educito: ita totum hoc opus die vna
abſoluere licebit: ſi quis iam ſaucitas ver
rucas tangat, abſcedent illæ. Idem guſta
tum, ferit linguam, haud ſecùs quàm can
dens ferrum: eſt tamen illius vtilis ad
ſiccanda vlcera interiora deplorata, vbi
non multùm ſordida fuerint, vt in qui
buſdam contingit phthoë laborantibus abſ
que dolore. Facit ad præſcindendos can
cros, & corrupta membra, ligno oliuæ il
lito ex eo.