Cardano, Girolamo
,
De subtilitate
,
1663
Text
Text Image
Image
XML
Thumbnail overview
Document information
None
Concordance
Figures
Thumbnails
List of thumbnails
<
1 - 10
11 - 20
21 - 30
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 70
71 - 80
81 - 90
91 - 100
101 - 110
111 - 120
121 - 130
131 - 140
141 - 150
151 - 160
161 - 170
171 - 180
181 - 190
191 - 200
201 - 210
211 - 220
221 - 230
231 - 240
241 - 250
251 - 260
261 - 270
271 - 280
281 - 290
291 - 300
301 - 310
311 - 320
321 - 330
331 - 340
341 - 350
351 - 360
361 - 370
371 - 380
381 - 390
391 - 400
401 - 403
>
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
<
1 - 10
11 - 20
21 - 30
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 70
71 - 80
81 - 90
91 - 100
101 - 110
111 - 120
121 - 130
131 - 140
141 - 150
151 - 160
161 - 170
171 - 180
181 - 190
191 - 200
201 - 210
211 - 220
221 - 230
231 - 240
241 - 250
251 - 260
261 - 270
271 - 280
281 - 290
291 - 300
301 - 310
311 - 320
321 - 330
331 - 340
341 - 350
351 - 360
361 - 370
371 - 380
381 - 390
391 - 400
401 - 403
>
page
|<
<
of 403
>
>|
<
archimedes
>
<
text
>
<
body
>
<
chap
>
<
p
type
="
main
">
<
s
id
="
s.004017
">
<
pb
pagenum
="
445
"
xlink:href
="
016/01/094.jpg
"/>
eſt amariſſimum, vt quod ſub arena arden
<
lb
/>
tiſſima eruitur. </
s
>
<
s
id
="
s.004018
">Salſum enim cùm vlteriùs
<
lb
/>
decoquitur, Galeno teſte, amarum euadit.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.004019
">Itaque Ammoniacum ſal, etiam arte confi
<
lb
/>
ci poteſt: quamuis multi in hoc fruſtra labo
<
lb
/>
rauerint, Sal gemma ſplendet cryſtalli in mo
<
lb
/>
rem, acutius ſale factitio. </
s
>
<
s
id
="
s.004020
">Nam in omnibus
<
lb
/>
quæ arte fiunt, & elaborantur,
<
expan
abbr
="
abſq;
">abſque</
expan
>
compoſi
<
lb
/>
tione, natura ſimile efficit: vnde ſulphur quod
<
lb
/>
ſpontè naſcitur, carius longè reliquo, quàm
<
lb
/>
ſit vtilius: ita in calchanto & cæteris. </
s
>
<
s
id
="
s.004021
">Te
<
lb
/>
nuiſſimum inter ſalis genera halinitrum eſt:
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg514
"/>
<
lb
/>
hoc medium inter ſal eſt ac nitrum. </
s
>
<
s
id
="
s.004022
">Nitrum
<
lb
/>
inuenitur in arena Nili præcipuè. </
s
>
<
s
id
="
s.004023
">Albertus,
<
lb
/>
Magnus cognomento, narrat in Goſelaria
<
lb
/>
aquam collectam in imo montis, qui Cyprio
<
lb
/>
abundabat ære, dum cogeretur, in
<
expan
abbr
="
nitrũ
">nitrum</
expan
>
ver
<
lb
/>
ti. </
s
>
<
s
id
="
s.004024
">Huius candidior pars quædam ac laxa
<
expan
abbr
="
pẽ-det
">pen
<
lb
/>
det</
expan
>
in ſpeluncis Stiriarum inſtar: quandoque
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg515
"/>
<
lb
/>
etiam è ſolo reſudat:
<
expan
abbr
="
vocatúrq;
">vocatúrque</
expan
>
<
expan
abbr
="
Aphronitrũ
">Aphronitrum</
expan
>
,
<
lb
/>
quaſi nitri ſpuma. </
s
>
<
s
id
="
s.004025
">Vtrunque horum periiſſe
<
lb
/>
noſtra tempeſtate falsò creditum eſt, vnde
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg516
"/>
<
lb
/>
turbata compoſitio Diaſpolitici. </
s
>
<
s
id
="
s.004026
">Amarius eſt
<
lb
/>
ſale nitrum, & minus ſalſum: in quorum me
<
lb
/>
dio (vt dixi)
<
expan
abbr
="
halinitrũ
">halinitrum</
expan
>
. </
s
>
<
s
id
="
s.004027
">Tenuibus partibus ac
<
lb
/>
ſicciſſimis conſtat, quòd putredine quadam
<
lb
/>
coaleſcat: vnde in cęmentis vetuſtis exoritur,
<
lb
/>
& vbi excrementa iumentorum in terra
<
expan
abbr
="
cõ-
">con
<
lb
/>
</
expan
>
<
arrow.to.target
n
="
marg517
"/>
<
lb
/>
putruerunt. </
s
>
<
s
id
="
s.004028
">Mirum illud, quòd detracto ha
<
lb
/>
linitro è terra, ſi illa in cumulum redigatur,
<
lb
/>
pòſt quinque, aut ſex annos copioſius fœnus
<
lb
/>
reddit. </
s
>
<
s
id
="
s.004029
">Nec omninò abſurdum dici debet, ſa
<
lb
/>
lem ſerere. </
s
>
<
s
id
="
s.004030
">Nam (vt dixi
<
emph
type
="
italics
"/>
)
<
emph.end
type
="
italics
"/>
ſeu cumuli terræ, è
<
lb
/>
quo detractum fuerit, ſub tuguriis ſeruentur,
<
lb
/>
ſeu halinitrum aqua diſſolutum in cumulos
<
lb
/>
terræ ſpargatur, non ſecùs ac ſato tritico, poſt
<
lb
/>
quinquennium copioſior fructus redditur.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.004031
">Sunt enim vires omnibus rebus, vt potentia
<
lb
/>
tale aliquid reddant, qualia actu priùs
<
expan
abbr
="
fuerãt
">fuerant</
expan
>
.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.004032
">Quòd verò potentia eſt, ad actum etiam per
<
lb
/>
uenit vi Solis: vnde vermes & muſcæ in lo
<
lb
/>
cis, in quibus manent, id relinquunt, quo ad
<
lb
/>
aliorum ſimilium generationem, ac generis
<
lb
/>
<
expan
abbr
="
multiplicationẽ
">multiplicationem</
expan
>
facultas ſuppeditatur. </
s
>
<
s
id
="
s.004033
">Exci
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg518
"/>
<
lb
/>
pitur autem hoc modo: In ciſtas perforatas,
<
lb
/>
lenáſque bouino, equinouè fimo, aut quod
<
lb
/>
melius eſt,
<
expan
abbr
="
colũbino
">columbino</
expan
>
ſtercore aqua ſuperfun
<
lb
/>
ditur, quæ deinde excepto conſumitur ad ter
<
lb
/>
tiam ſui partem, inde hæc tertia pars alteri
<
lb
/>
fimo ſuperfunditur
<
expan
abbr
="
atq;
">atque</
expan
>
excoquitur, excepta
<
lb
/>
denuò:
<
expan
abbr
="
demũ
">demum</
expan
>
relicta tertia pars ſub diuo po
<
lb
/>
ſita, concreſcit in halinitrum. </
s
>
<
s
id
="
s.004034
">Quod verò elu
<
lb
/>
tum eſt, denuò alia aqua repurgatur,
<
expan
abbr
="
atq;
">atque</
expan
>
ea
<
lb
/>
dem ratione, quod vtile eſt, excipitur. </
s
>
<
s
id
="
s.004035
">Quòd
<
lb
/>
ſi voluptatis cauſa, vt inferius docebimus,
<
lb
/>
halinitrum in aquam tranfierit, excocta per
<
lb
/>
horam fermè aqua excipitur cochleari:
<
lb
/>
cúmque primùm in pauimento gelaſcere
<
lb
/>
cœperit, ab igne amota, concreſcere ſi
<
lb
/>
nitur. </
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004036
">
<
margin.target
id
="
marg512
"/>
Sal continet
<
lb
/>
oleum.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004037
">
<
margin.target
id
="
marg513
"/>
Genera ſalis.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004038
">
<
margin.target
id
="
marg514
"/>
Nitrum.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004039
">
<
margin.target
id
="
marg515
"/>
<
expan
abbr
="
Aphronitrũ
">Aphronitrum</
expan
>
.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004040
">
<
margin.target
id
="
marg516
"/>
Halinitrum.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004041
">
<
margin.target
id
="
marg517
"/>
Halinitrum
<
lb
/>
generatio.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004042
">
<
margin.target
id
="
marg518
"/>
Halinitrum
<
lb
/>
quomodo
<
lb
/>
colligatur.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
main
">
<
s
id
="
s.004043
">
<
expan
abbr
="
Itaq;
">Itaque</
expan
>
vt ad halinitri naturam redeam, in eo
<
lb
/>
tenuis pars eſt, tum in ſale aquæ & terræ im
<
lb
/>
miſta, quæ dum ardet, cogit terreas partes
<
lb
/>
diſſipari: ideóque ſubſilit ſal & halinitrum in
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg519
"/>
<
lb
/>
igne poſitum, & crepitat. </
s
>
<
s
id
="
s.004044
">Et cùm ſocero meo
<
lb
/>
igni aſſiſtenti, tegulæ peruertuſtæ fruſtum
<
lb
/>
igni impoſitum eſſet, repentè crepuit, & in
<
lb
/>
diuerſas partes magno impetu fragmenta
<
lb
/>
proſilierunt, nemine ex adſtantibus, quòd
<
lb
/>
mirum fuit, læſo. </
s
>
<
s
id
="
s.004045
">Cauſa huius fuit modica,
<
lb
/>
vt reor, halinitri pars (quòd tegula antiqua
<
lb
/>
eſſet) illi incluſa. </
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.004046
">
<
margin.target
id
="
marg519
"/>
Cur ſal igne
<
lb
/>
crepitet.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
main
">
<
s
id
="
s.004047
">Eadem ratione candelę è ſepo, aut cera ſali
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg520
"/>
<
lb
/>
ta crepitant, verùm cæteris longè diutius du
<
lb
/>
rant. </
s
>
<
s
id
="
s.004048
">Inter ſalis genera, ſalchali, ſeu alumen
<
lb
/>
catina reponi ſolet, vitri non ſolùm medica
<
lb
/>
mentum, vt quòd ductile efficiat, ſed etiam
<
lb
/>
materia. </
s
>
<
s
id
="
s.004049
">Aduehitur ex Oriente: ſed Braſauo
<
lb
/>
lus Ferrarienſis affirmat ex herba fieri poſſe
<
lb
/>
optimum, quæ iuxta Comum in ripa ſalſa
<
lb
/>
rum aquarum exoritur. </
s
>
<
s
id
="
s.004050
">Quòd ſi, vt illi credi
<
lb
/>
mus, vera eſt hiſtoria, propagata herba non
<
lb
/>
paruum compendium rei pecuniariæ fieret,
<
lb
/>
<
expan
abbr
="
eſſétq;
">eſſétque</
expan
>
ars hæc admodum lucroſa. </
s
>
<
s
id
="
s.004051
">Illud ſatis
<
lb
/>
conſtat, hoc ſalis genus fieri ex Vſnen herba
<
lb
/>
arboreæ magnitudinis, ſaporis ſalſi, quàm
<
lb
/>
quidam exiſtimant eſſe Anthyllidis primum
<
lb
/>
genus. </
s
>
<
s
id
="
s.004052
">Salis ſubſtantia tenuior eſt materia
<
lb
/>
chalcanthi: cuius adeò ſunt variæ ſpecies, vt
<
lb
/>
illas explicare non leue ſit. </
s
>
<
s
id
="
s.004053
">
<
expan
abbr
="
Chalcanthũ
">Chalcanthum</
expan
>
vul
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg521
"/>
<
lb
/>
gus vitriolum vocat: denigrat adeò, vt ex ip
<
lb
/>
ſo fiat atramentum quo ſcribimus. </
s
>
<
s
id
="
s.004054
">Puluis hic
<
lb
/>
cineri coloris eſt, poſtquam triueris, immiſ
<
lb
/>
ſum vino, vel aquæ, illicò nigerrimam efficit.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.004055
">Cauſa huius eſt quòd ſuccus eſt,
<
expan
abbr
="
atq;
">atque</
expan
>
denſus
<
lb
/>
admodum, tum ex partibus conſtans tenui
<
lb
/>
bus,
<
expan
abbr
="
atq;
">atque</
expan
>
exuſtis: quia ſuccus eſt, ideò reſolui
<
lb
/>
tur in humidam ſubſtantiam, & hærere po
<
lb
/>
teſt, nec calamo negotium faceſſit: quòd non
<
lb
/>
contingeret terreo, vbi terreum eſſet, etiamſi
<
lb
/>
in puluerem tenuiſſimum redigeretur. </
s
>
<
s
id
="
s.004056
">Cùm
<
lb
/>
verè deuſtus ſit, lumen prohibet, & nigrum
<
lb
/>
efficit: quia verò ex tenuiſſimis partibus con
<
lb
/>
ſtat, glutinoſum minimè reddit ſcriptorium
<
lb
/>
atramentum. </
s
>
<
s
id
="
s.004057
">
<
expan
abbr
="
Atq;
">Atque</
expan
>
ex his facilè eſt coniicere
<
lb
/>
quarum ſit virium. </
s
>
<
s
id
="
s.004058
">Elegantius eo eſt Miſy,
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg522
"/>
<
lb
/>
quòd Romanum vocant vitriolum: eius fu
<
lb
/>
mus adeò grauis, vt etiam arbores ipſas ne
<
lb
/>
cet, & ſyluas deformet: ſplendet quandoque
<
lb
/>
Miſy, & aureis quaſi guttulis ſcintillat. </
s
>
<
s
id
="
s.004059
">In
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg523
"/>
<
lb
/>
omni enim
<
expan
abbr
="
foſſiliũ
">foſſilium</
expan
>
genere aliquid eſt, quòd
<
lb
/>
ſcintillat: vt inter ſuccos Miſy, inter metalla
<
lb
/>
<
expan
abbr
="
aurũ
">aurum</
expan
>
, inter lapides gemmæ & marmora, inter
<
lb
/>
terras argentaria. </
s
>
<
s
id
="
s.004060
">Fit enim nitor, cùm denſa
<
lb
/>
materia ab arte, vel natura expolitur: at in
<
lb
/>
omni genere foſſilium aliquid denſum inue
<
lb
/>
niri neceſſe eſt. </
s
>
<
s
id
="
s.004061
">Quæ vero pars chalchanti aut
<
lb
/>
Miſy quaſi ſpuma eruitur, nec elaboratur, di
<
lb
/>
citur Cuperoſa: à Galeno autem ac cæteris
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg524
"/>
<
lb
/>
antiquis, chalcitis. </
s
>
<
s
id
="
s.004062
">Eſt autem candida, proxi
<
lb
/>
ma naturæ calcanthi, haud ſplendida, &
<
lb
/>
ciens egregiè vomitum. </
s
>
<
s
id
="
s.004063
">Exuſto chalcantho
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg525
"/>
<
lb
/>
aut Miſy, vi ignis per vitrea vaſa oleum de
<
lb
/>
trahitur acutiſſimum, & calidiſſimum, aliter
<
lb
/>
<
expan
abbr
="
chalcãthi
">chalcanthi</
expan
>
libras binas in vitreo vaſe, vas vi
<
lb
/>
treum in ferreo reponito: deſtilla, vbi aqua
<
lb
/>
non amplius exit, collum vaſis alterius vitrei
<
lb
/>
collo inſerito, ſic vt
<
expan
abbr
="
nõ
">non</
expan
>
reſpiret. </
s
>
<
s
id
="
s.004064
">Lutum vtri
<
lb
/>
que ignibus inuiolabile obducito, & follibus
<
lb
/>
oleum educito: ita totum hoc opus die vna
<
lb
/>
abſoluere licebit: ſi quis iam ſaucitas ver
<
lb
/>
rucas tangat, abſcedent illæ. </
s
>
<
s
id
="
s.004065
">Idem guſta
<
lb
/>
tum, ferit linguam, haud ſecùs quàm can
<
lb
/>
dens ferrum: eſt tamen illius vtilis ad
<
lb
/>
ſiccanda vlcera interiora deplorata, vbi
<
lb
/>
non multùm ſordida fuerint, vt in qui
<
lb
/>
buſdam contingit phthoë laborantibus abſ
<
lb
/>
que dolore. </
s
>
<
s
id
="
s.004066
">Facit ad præſcindendos can
<
lb
/>
cros, & corrupta membra, ligno oliuæ il
<
lb
/>
lito ex eo. </
s
>
</
p
>
</
chap
>
</
body
>
</
text
>
</
archimedes
>