9589OPTICAE LIBER III.
nem proportionatum, quàm ad eius declinationem.
Similiter erit maius ſecundum propinquita-
tem corporis ab axe, quàm elongationem. Eodem modo maior eſt temperamenti longitudinis la-
titudo in fortiluce, quàm in debili. Et maior, ſi corpus uiſum fuerit magnum, quàm ſi paruum.
Similiter corpus multùm ſolidum à maiore longitudine percipitur, quàm minus ſolidum. Vnde
ſoliditati corporis proportionatur longitudinis temperamentum. Ad qualitatem aeris propor-
tionatur temperamentum longitudinis: quoniam ſpiſsitu do aeris ab aliqua longitudine corpora
uiſui abſcondit, quæ ab eadem, uel à maiore longitudine, claritas exponit. Temporis quantita-
ti proportionatur temperamentum longitudinis. Quoniam in tempore aliquo motus corporis
percipitur ab aliqua longitudine, & à maiore percipietur in maiore tempore. Pari modo in aliquo
ſtatu ſanitatis uiſus, in maiore longitudine uidebitur corpus, quàm in minore. Similiter menſura-
tur temperamentum ſitus, ſecundum proportionem factam ad longitudinem, ad colorem, ad mi-
nutias corporis, ad lucem, & ad alia, quæ enumerauimus. Et tu conſidera, & ſingulis adapta, & ui-
dere poteris facile: & eodem modo proportionabis temperamentum cuiuslibet iſtorum ad omnia
alia, & uidebis, quod dictum eſt per ſingula. Quando ergo ſingula eorum, quæ enumerata ſunt,
fuerint in latitudine temperamenti ſui: apparebit ueritas formæ rei uiſæ, ſicut eſt in re: quando au-
tem non apparet forma, ſicut eſt in ueritate, egreſſum eſt uel aliquod prædictorum à temperamen-
to, aut plura eorum. Igitur cauſſa, quare erret uiſus in comprehenſione formarum, nõ eſt, niſi egreſ-
ſus alicuius prædictorum à temperamento, aut plurium. Et hæc dicenda in hac erant parte.
tem corporis ab axe, quàm elongationem. Eodem modo maior eſt temperamenti longitudinis la-
titudo in fortiluce, quàm in debili. Et maior, ſi corpus uiſum fuerit magnum, quàm ſi paruum.
Similiter corpus multùm ſolidum à maiore longitudine percipitur, quàm minus ſolidum. Vnde
ſoliditati corporis proportionatur longitudinis temperamentum. Ad qualitatem aeris propor-
tionatur temperamentum longitudinis: quoniam ſpiſsitu do aeris ab aliqua longitudine corpora
uiſui abſcondit, quæ ab eadem, uel à maiore longitudine, claritas exponit. Temporis quantita-
ti proportionatur temperamentum longitudinis. Quoniam in tempore aliquo motus corporis
percipitur ab aliqua longitudine, & à maiore percipietur in maiore tempore. Pari modo in aliquo
ſtatu ſanitatis uiſus, in maiore longitudine uidebitur corpus, quàm in minore. Similiter menſura-
tur temperamentum ſitus, ſecundum proportionem factam ad longitudinem, ad colorem, ad mi-
nutias corporis, ad lucem, & ad alia, quæ enumerauimus. Et tu conſidera, & ſingulis adapta, & ui-
dere poteris facile: & eodem modo proportionabis temperamentum cuiuslibet iſtorum ad omnia
alia, & uidebis, quod dictum eſt per ſingula. Quando ergo ſingula eorum, quæ enumerata ſunt,
fuerint in latitudine temperamenti ſui: apparebit ueritas formæ rei uiſæ, ſicut eſt in re: quando au-
tem non apparet forma, ſicut eſt in ueritate, egreſſum eſt uel aliquod prædictorum à temperamen-
to, aut plura eorum. Igitur cauſſa, quare erret uiſus in comprehenſione formarum, nõ eſt, niſi egreſ-
ſus alicuius prædictorum à temperamento, aut plurium. Et hæc dicenda in hac erant parte.
PLanum eſt ex libro ſecundo [10 n] quòd comprehenſio rerum fit per ſenſum, ſcientiam, ſyl-
logiſmum. Cum autem accidit error ιn his, quorum fit comprehenſio perſolum ſenſum: ſci-
mus quòd eſt error ſenſus tantùm. Cum uerò in ijs, quæ per ſcientiam comprehendit, quis
errauerit: in ſcientia tantùm erit error. Si uerò in his, quæ per ſyllogiſmum comprehenduntur, er
ret quis: erit error in ſyllogiſmo tantùm. Senſus acquirit lucem & colorem tantùm, ſicut dictum
eſt [17 n 2. ] Scientia uero prætendit ea, quæ prius ſunt uiſa & in uiſu habita, ut lux ſolis cogno-
ſcitur, quòd plurimùm uiſa ſit, & inter lucem ſolis & lunæ diſcernitur: & licet, fiat comprehenſio
lucis per ſenſum tantùm: tamen per ſcientiam accidit diſtinctio lucis. Similiter accidit per ſcien-
tiam notitia figurarum, ut trianguli, quadrati, circuli, & aliarum ſimilium. Similiter notitia aſperi-
tatis, læuitatis, umbræ, decoris, & ſimilium. Per ſyllogiſmum fit comprehenſio eorum, quæ ſu-
prà explanauimus, licet ea non plurimùm nouerit ſenſus. Omnis autem comprehenſio rerum con
tinetur ſub aliquo horum trium modorum: & cum error accidit in comprehenſione formarum,
non accidit, niſi in aliquo iſtorum. Accidit error ſenſui, ſi corpus, in quo ſit multa colorum parti-
cularium diuerſitas, occurrat uiſui ſub luce multùm debili, ut ueſtis aliqua diuerſis coloribus & mi
nutis picturata, apparebit unius coloris. Et erit error in ſenſu propter lucem à temperamento ſuo
egreſſam, cæteris a temperantia non egreſsis. In ſcientia error accidit, cum in magna longitudine
uidetur aliquando homo notus, æſtimatur eſſe alius, ſimiliter cognitus: unde ab aliqua longitu-
dine uidens fratrem, putat ſe uidere patrem, uel aliquem in hunc modum. Et eſt error in ſcientia,
propter egreſſum ſolius longitudinis à temperamento. In ſyllogiſmo accidit error, ut quando mo-
tis nubibus, æſtimatur eſſe lunæ motus. Et accidit error iſte ex intemperata longitudine. Quo-
niam quando uiſilongitudinis eſt temperantia, non euenit ita: ut baculum fundoaquæ infixum,
& aquam ſupereminentem, in motu etiam immotum uidemus, & motum tranſeuntis aquæ per-
cipimus. Accidit autem error prædictus in motu lunæ, cum nubes fuerint multæ & continuæ. Et
cauſſa eius eſt: quoniam ſicut patuit ſuperius, [49 n 2] non comprehenditur motus, niſi per ac-
ceſſum alicuius ad aliquid, uel receſſum conſideratum. Cum ergo paucitas fuerit nubium: poſſu-
mus diſcernere motus earum propter uniuſcuiuſq; ad ſtellam aliquam acceſſum apparentem, aut
receſſum: cum uerò cœlum nubibus fuerit coopertum, propter continuitatem earum non diſcer-
nimus motum, ueruntamen lunam modò in una parte uidemus, modò in alia: unde ipſam mo-
tu celerrimo moueri concludimus. Eodem modo erit error per ſitum à temperamento egreſſum,
& per unum quodque octo ſuprà dictorum in comprehenſione per ſenſum, per ſcientiam, & per
ſyllogiſmum.
logiſmum. Cum autem accidit error ιn his, quorum fit comprehenſio perſolum ſenſum: ſci-
mus quòd eſt error ſenſus tantùm. Cum uerò in ijs, quæ per ſcientiam comprehendit, quis
errauerit: in ſcientia tantùm erit error. Si uerò in his, quæ per ſyllogiſmum comprehenduntur, er
ret quis: erit error in ſyllogiſmo tantùm. Senſus acquirit lucem & colorem tantùm, ſicut dictum
eſt [17 n 2. ] Scientia uero prætendit ea, quæ prius ſunt uiſa & in uiſu habita, ut lux ſolis cogno-
ſcitur, quòd plurimùm uiſa ſit, & inter lucem ſolis & lunæ diſcernitur: & licet, fiat comprehenſio
lucis per ſenſum tantùm: tamen per ſcientiam accidit diſtinctio lucis. Similiter accidit per ſcien-
tiam notitia figurarum, ut trianguli, quadrati, circuli, & aliarum ſimilium. Similiter notitia aſperi-
tatis, læuitatis, umbræ, decoris, & ſimilium. Per ſyllogiſmum fit comprehenſio eorum, quæ ſu-
prà explanauimus, licet ea non plurimùm nouerit ſenſus. Omnis autem comprehenſio rerum con
tinetur ſub aliquo horum trium modorum: & cum error accidit in comprehenſione formarum,
non accidit, niſi in aliquo iſtorum. Accidit error ſenſui, ſi corpus, in quo ſit multa colorum parti-
cularium diuerſitas, occurrat uiſui ſub luce multùm debili, ut ueſtis aliqua diuerſis coloribus & mi
nutis picturata, apparebit unius coloris. Et erit error in ſenſu propter lucem à temperamento ſuo
egreſſam, cæteris a temperantia non egreſsis. In ſcientia error accidit, cum in magna longitudine
uidetur aliquando homo notus, æſtimatur eſſe alius, ſimiliter cognitus: unde ab aliqua longitu-
dine uidens fratrem, putat ſe uidere patrem, uel aliquem in hunc modum. Et eſt error in ſcientia,
propter egreſſum ſolius longitudinis à temperamento. In ſyllogiſmo accidit error, ut quando mo-
tis nubibus, æſtimatur eſſe lunæ motus. Et accidit error iſte ex intemperata longitudine. Quo-
niam quando uiſilongitudinis eſt temperantia, non euenit ita: ut baculum fundoaquæ infixum,
& aquam ſupereminentem, in motu etiam immotum uidemus, & motum tranſeuntis aquæ per-
cipimus. Accidit autem error prædictus in motu lunæ, cum nubes fuerint multæ & continuæ. Et
cauſſa eius eſt: quoniam ſicut patuit ſuperius, [49 n 2] non comprehenditur motus, niſi per ac-
ceſſum alicuius ad aliquid, uel receſſum conſideratum. Cum ergo paucitas fuerit nubium: poſſu-
mus diſcernere motus earum propter uniuſcuiuſq; ad ſtellam aliquam acceſſum apparentem, aut
receſſum: cum uerò cœlum nubibus fuerit coopertum, propter continuitatem earum non diſcer-
nimus motum, ueruntamen lunam modò in una parte uidemus, modò in alia: unde ipſam mo-
tu celerrimo moueri concludimus. Eodem modo erit error per ſitum à temperamento egreſſum,
& per unum quodque octo ſuprà dictorum in comprehenſione per ſenſum, per ſcientiam, & per
ſyllogiſmum.