1
generaret in mathematicum. & illud ab Ariſtotele pręceptum ſit dialecticum efficere quod vult
ex principiis communibus & per accidens. a Quin eius methodi & artis ſunt principia propria quę
non ſunt alterius. vt finis eius facultatis & loca quibus vtitur diſſerendo. Proinde ſi methodi li
mites ſpectetur, omnes habent quod ſuum eſt cuiuſque proprium, communitas in dialectico ſophi
ſta, & rhetore comperitur, quoad omnia, ſed tamen certo quodammodò ſibi vendicant. Reſtat
igitur vt primus philoſophus ſit vniuerſalis, quia ſimpliciter id ſpectet quod aliæ ſcientię cum ali
qua conditione conſiderant, vt ens, cùm phyſica tractet idem ens, ſed quatenus eſt naturale, aut
vltimò, quia rerum genera notionesque. communes inquirat. & hiſce modis primus philoſophus eſt
artifex vniuerſalis. Sed quia nil vetat, quominus eiuſdem ambitus ſit philoſophus naturalis: non
tollit etiam id, quin propter ambitum ſuum poſsit tractare materiam primam; pręſertim cum ali
quę res naturales ex materia prima conſtent, & forma. Verùm quidem eſſet id quod aſſumpſit
Auicenna, ſi ita ſe haberet phyſicus ad primum philoſophum vt ſpecies ad genus, ſed non eſt ita.
Incidit quinta ratio in errorem conem, quòd id quod in aliqua ſcientia tractatur, præſertim ſi fuerit
ſimplex, obnoxium ſit demonſtrationi, cùm ad ſummum ſit obnoxium illi progreſſui, cum quo ſola
neceſsitas iuncta eſt, quę plus patet, quae ſyllogiſmus. b Nam frequentius ex reſolutione noteſcunt,
aut admonitione perſuadentur. Prima verò philoſophiam maximè cognoſcere dicimus, quia no
biliore modo cognoſcat, non quia rem accuratius inquirat: hoc aut modo non negamus ab ipſa ma
teriam cognoſci magis quae à phyſica, ſed per interna in quibus exquiſita ſcientia conſiſtit, multò magis
ipsam à phyſico quae à primo philoſopho noſci putamus & multò plura de illa in methodo naturali
tractata fuiſſe dicimus, quae in prima philoſophia. Niſi fortè, quia primo philoſopho ſupponitur
cognitio naturalis; ipſum aliquid vlterius quae naturalem cognoſcere fateamur. attamen neque id
prehibebit, quo minus ſi vtriuſque munera ſeparentur plus magisque. noſcat de materia naturalis quae
primus philoſophus. Nam totum id quod ſupponit primo philoſopho, proprium eſt naturalis.
generaret in mathematicum. & illud ab Ariſtotele pręceptum ſit dialecticum efficere quod vult
ex principiis communibus & per accidens. a Quin eius methodi & artis ſunt principia propria quę
non ſunt alterius. vt finis eius facultatis & loca quibus vtitur diſſerendo. Proinde ſi methodi li
mites ſpectetur, omnes habent quod ſuum eſt cuiuſque proprium, communitas in dialectico ſophi
ſta, & rhetore comperitur, quoad omnia, ſed tamen certo quodammodò ſibi vendicant. Reſtat
igitur vt primus philoſophus ſit vniuerſalis, quia ſimpliciter id ſpectet quod aliæ ſcientię cum ali
qua conditione conſiderant, vt ens, cùm phyſica tractet idem ens, ſed quatenus eſt naturale, aut
vltimò, quia rerum genera notionesque. communes inquirat. & hiſce modis primus philoſophus eſt
artifex vniuerſalis. Sed quia nil vetat, quominus eiuſdem ambitus ſit philoſophus naturalis: non
tollit etiam id, quin propter ambitum ſuum poſsit tractare materiam primam; pręſertim cum ali
quę res naturales ex materia prima conſtent, & forma. Verùm quidem eſſet id quod aſſumpſit
Auicenna, ſi ita ſe haberet phyſicus ad primum philoſophum vt ſpecies ad genus, ſed non eſt ita.
Incidit quinta ratio in errorem conem, quòd id quod in aliqua ſcientia tractatur, præſertim ſi fuerit
ſimplex, obnoxium ſit demonſtrationi, cùm ad ſummum ſit obnoxium illi progreſſui, cum quo ſola
neceſsitas iuncta eſt, quę plus patet, quae ſyllogiſmus. b Nam frequentius ex reſolutione noteſcunt,
aut admonitione perſuadentur. Prima verò philoſophiam maximè cognoſcere dicimus, quia no
biliore modo cognoſcat, non quia rem accuratius inquirat: hoc aut modo non negamus ab ipſa ma
teriam cognoſci magis quae à phyſica, ſed per interna in quibus exquiſita ſcientia conſiſtit, multò magis
ipsam à phyſico quae à primo philoſopho noſci putamus & multò plura de illa in methodo naturali
tractata fuiſſe dicimus, quae in prima philoſophia. Niſi fortè, quia primo philoſopho ſupponitur
cognitio naturalis; ipſum aliquid vlterius quae naturalem cognoſcere fateamur. attamen neque id
prehibebit, quo minus ſi vtriuſque munera ſeparentur plus magisque. noſcat de materia naturalis quae
primus philoſophus. Nam totum id quod ſupponit primo philoſopho, proprium eſt naturalis.
C
D
b 1. Phyſ.
T. 1.
T. 1.
E
F
Ad I.
G
Ad II.
Ad III.
H
Ad IIII.
a 1. Rhet.
b 1. Phyſ.
T. 1.
T. 1.
A
a 1. Elen.
c. 8.
c. 8.
Ad V.
b 1. Prior.
Ad VI.
B
Vtrùm formę naturales, ſi non re, at cogitatione ſeparentur à materia, nec'ne. Cap. XVII.
ACCEPIMVS antè ea quæ mouendo mouentur, eſſe phyſicę contemplationis. hæc verò
ſic in materia ſunt, vt quemadmodum vulgò dici ſolet, conſtituant materiam, & ipſi referant
acceptum quòd ſint. Itaque tale formarum genus à materia nunquam diuellitur, atque illa quidem
ſenſili. Videbatur etiam monere nos Ariſtoteles, nec mentem quidem habere vim eas à materia ſe
parandi. Verumenimuerò Philoponus, vt perpetuus hoſtis Ariſtotelis, etiam rationibus & repu
gnantiis oppugnare conatur hoc decretum. Nequid igitur prętermittamus, quantum in nobis eſt
quod valeat ad purgandum Ariſtotelem; libet item in hoc primo aditu methodi naturalis, huiuſ
modi placitum perpendere diligenter. Hęc opponit Philoponus quibus conuellat ſententiam Ariſt.
Primùm quidem quia mens aliam materię notionem habet, aliam formę: atque aliud eſſe materiam
nouit à forma. Quinetiam diſtinguitur ab Ariſt. ſubſtantia in tria membra quę nonmodò viribus
ſed natura & eſſentia ſeparari poſſunt, materiam nimirùm, formam, & compoſitum. Quòd ſi tria
ſecum differentia ſunt: profectò forma citra materiam concipi valebit. Adde etiam quòd ea nomi
num poteſtas eſt, vt primum ſignificent formam, mox compoſitum; poſtremò materiam. in primo
igitur temporis puncto, quo mens audit & concipit ex nomine formam, non compoſitum, aut ma
teriam, haud negari potest, quin ſola forma comprehendatur à mente, & igitur vt à materia ſeiuncta.
Rurſus reſtatur Ariſt. è formis naturalib. quaſdam ſeparari poſſe. c Sed quid eas cogitatione ſola
ſeparari profitebimur, cùm etiam reipſa ſeparari queant? Nanque materia manens eadem, modò
has, modò illas formas accipit. Rurſus facit Ariſt. omnium formarum ſubiectum materiam, ſiue inter
uallum expers omnium qualitatum, ſiue ad ſubſtantiam, ſiue ad accidentia referantur. Verùm quid nos
certius optamus quàm quòd prius à poſteriore nonmodò cogitatione, ſed etiam re ſeparari potest.
Cùm igitur forma prior ſit quàm materia, ab ipſa quoque ſeparabitur. Quapropter docet Ariſt.
rationem d qua formę naturales ſine materia concipiuntur; eaſque. verè formas eſſe aſſeuerat quę
à materia ſenſili ſeuocantur. e At verò ſic diſtinguitur ſcientia naturalis à cęteris, quòd ſeſe appli
cat ad motum, & principia conſiderat eius ſubſtantiæ in qua motus initia continentur, & quod
cunque ipſa concipit, reſpicit materiam, ſeu poſitiuè, quia ſcilicet ortum ex materia ducat, ſeu
priuatiuè, quia per priuationem motus à nobis concipiatur, vel quòd habeant omnino quandam
affnatem cum motu, vt ſi efficiant motum. Itaque definitiones naturales ſine motu & materia
non aſsignantur; ac ſiquando materiam non comprehendant ſiue obſcurè, ſeu perſpicuè; vanæ
perhibentur & imperfectæ. Sed ſit hoc huius methodi officium, quia determinetur eo, quòd id
quod ab ipſa conſideratur, ſemper aſpiciat motum: de mentis vi diſſeramus: nonnunquam enim mens id
ſegregat à materia, quod tantum natura poſuit in materia, quemadmodum apparet in mathematicis.
Nam magnitudo eſt in materia, ſine ipſa tamen cogitatur. Iam illud nobis placere audiſti mentem
non immutare rerum eſſentias: pendet enim à rebus obiectis, & prout ipſę ſunt, ita concipiantur
ſic in materia ſunt, vt quemadmodum vulgò dici ſolet, conſtituant materiam, & ipſi referant
acceptum quòd ſint. Itaque tale formarum genus à materia nunquam diuellitur, atque illa quidem
ſenſili. Videbatur etiam monere nos Ariſtoteles, nec mentem quidem habere vim eas à materia ſe
parandi. Verumenimuerò Philoponus, vt perpetuus hoſtis Ariſtotelis, etiam rationibus & repu
gnantiis oppugnare conatur hoc decretum. Nequid igitur prętermittamus, quantum in nobis eſt
quod valeat ad purgandum Ariſtotelem; libet item in hoc primo aditu methodi naturalis, huiuſ
modi placitum perpendere diligenter. Hęc opponit Philoponus quibus conuellat ſententiam Ariſt.
Primùm quidem quia mens aliam materię notionem habet, aliam formę: atque aliud eſſe materiam
nouit à forma. Quinetiam diſtinguitur ab Ariſt. ſubſtantia in tria membra quę nonmodò viribus
ſed natura & eſſentia ſeparari poſſunt, materiam nimirùm, formam, & compoſitum. Quòd ſi tria
ſecum differentia ſunt: profectò forma citra materiam concipi valebit. Adde etiam quòd ea nomi
num poteſtas eſt, vt primum ſignificent formam, mox compoſitum; poſtremò materiam. in primo
igitur temporis puncto, quo mens audit & concipit ex nomine formam, non compoſitum, aut ma
teriam, haud negari potest, quin ſola forma comprehendatur à mente, & igitur vt à materia ſeiuncta.
Rurſus reſtatur Ariſt. è formis naturalib. quaſdam ſeparari poſſe. c Sed quid eas cogitatione ſola
ſeparari profitebimur, cùm etiam reipſa ſeparari queant? Nanque materia manens eadem, modò
has, modò illas formas accipit. Rurſus facit Ariſt. omnium formarum ſubiectum materiam, ſiue inter
uallum expers omnium qualitatum, ſiue ad ſubſtantiam, ſiue ad accidentia referantur. Verùm quid nos
certius optamus quàm quòd prius à poſteriore nonmodò cogitatione, ſed etiam re ſeparari potest.
Cùm igitur forma prior ſit quàm materia, ab ipſa quoque ſeparabitur. Quapropter docet Ariſt.
rationem d qua formę naturales ſine materia concipiuntur; eaſque. verè formas eſſe aſſeuerat quę
à materia ſenſili ſeuocantur. e At verò ſic diſtinguitur ſcientia naturalis à cęteris, quòd ſeſe appli
cat ad motum, & principia conſiderat eius ſubſtantiæ in qua motus initia continentur, & quod
cunque ipſa concipit, reſpicit materiam, ſeu poſitiuè, quia ſcilicet ortum ex materia ducat, ſeu
priuatiuè, quia per priuationem motus à nobis concipiatur, vel quòd habeant omnino quandam
affnatem cum motu, vt ſi efficiant motum. Itaque definitiones naturales ſine motu & materia
non aſsignantur; ac ſiquando materiam non comprehendant ſiue obſcurè, ſeu perſpicuè; vanæ
perhibentur & imperfectæ. Sed ſit hoc huius methodi officium, quia determinetur eo, quòd id
quod ab ipſa conſideratur, ſemper aſpiciat motum: de mentis vi diſſeramus: nonnunquam enim mens id
ſegregat à materia, quod tantum natura poſuit in materia, quemadmodum apparet in mathematicis.
Nam magnitudo eſt in materia, ſine ipſa tamen cogitatur. Iam illud nobis placere audiſti mentem
non immutare rerum eſſentias: pendet enim à rebus obiectis, & prout ipſę ſunt, ita concipiantur