Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004125">
                <pb pagenum="447" xlink:href="016/01/096.jpg"/>
              ſpeciem, aut perfectum aliquid, ſed vt ex­
                <lb/>
              crementum quoddam. </s>
              <s id="s.004126">Sunt autem & colo­
                <lb/>
              res viuaces in excrementis: tales enim etiam
                <lb/>
              ab igne fiunt. </s>
              <s id="s.004127">Si igitur aliqua ſub terra fiunt
                <lb/>
              ab igneo calore, quid prohibet etiam eadem
                <lb/>
              arte fieri? </s>
              <s id="s.004128">Omnia tamen hæc venena ſunt
                <lb/>
              præſentanea: mitius tamen ex his croceum,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg535"/>
                <lb/>
              quod nomen antiquum retinuit. </s>
              <s id="s.004129">Nec ſolùm
                <lb/>
              hominibus venena hæc ſunt, ſed plantis, ani­
                <lb/>
              malibúſque. </s>
              <s id="s.004130">Suffitu plantæ pereunt. </s>
              <s id="s.004131">Verùm
                <lb/>
              & mures non ſolùm, ſed etiam lupi, ſi ex eo
                <lb/>
              ederint, nec aquam bibere poſſint, non ſo­
                <lb/>
              lùm moriuntur, ſed in rabiem adeò efferun­
                <lb/>
              tur, vt ſui generis animalia inuadant: & quæ­
                <lb/>
              cunque momorderint, in eandem rabiem in­
                <lb/>
              cidant, vt totum genus breui pereat: cuius
                <lb/>
              rei quandoque feci experimentum. </s>
              <s id="s.004132">Sed ta­
                <lb/>
              men periculoſum eſt, ne etiam cicurada per­
                <lb/>
              das, & innoxia animalia, & ne aqua inuenta
                <lb/>
              fruſtreris. </s>
              <s id="s.004133">Verùm parua re, ſi benè cedat, do­
                <lb/>
              mum muribus plenam expurgabis. </s>
              <s id="s.004134">In lupis
                <lb/>
              difficilius eſt, cùm aquam celeriùs inueniant.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg536"/>
                <lb/>
              Sed nec his ſolùm venenum eſt, ſed auro,
                <lb/>
              argentó que auripigmentum, & reliqua ſic­
                <lb/>
              ca, vt ſtibium, ærugo, ſulphur, contraria ra­
                <lb/>
              tione, qua plumbum illis eſt ſalutare: nam
                <lb/>
              humidum illorum abſumunt, vt non poſſint
                <lb/>
              benè liquari: verùm agente igne, cùm non
                <lb/>
              ſit, quòd reſiſtat illius ſiccitati, vritur me­
                <lb/>
              talli ſubſtantia, & in fumum tranſit. </s>
              <s id="s.004135">Itaque
                <lb/>
              celerius æs abſumunt auro &
                <expan abbr="argẽto">argento</expan>
              , ſed ta­
                <lb/>
              men & hæc immiſta pinguedine ſua eua­
                <lb/>
              neſcere cogunt. </s>
              <s id="s.004136">Quum enim pinguem par­
                <lb/>
              tem habeant, quæ ardet intus metallis im­
                <lb/>
              miſta, proprium humidum metalli in fu­
                <lb/>
              mum agunt: quo abſumpto, metallum & ip­
                <lb/>
              ſum euaneſcit, quod non niſi eo humido
                <lb/>
              conſtat: vt enim arborum nodi magni non
                <lb/>
              vruntur per ſe, adiunctis lignis ſocietate ar­
                <lb/>
              dent: in humidum auri, & argenti, quod per
                <lb/>
              ſe vri non eſt aptum, addito auripigmento,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg537"/>
                <lb/>
              ſulphuræ ac talibus, ardet & conſumitur. </s>
              <s id="s.004137">Ex
                <lb/>
              horum igitur genere eſt, quod monetam de­
                <lb/>
              corticat, non ſecus ac ſerpens ſolet corticem
                <lb/>
              amittere, manente imagine. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004138">
                <margin.target id="marg534"/>
              Auripigmë­
                <lb/>
              tum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004139">Arſenicum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004140">Roſagallum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004141">
                <margin.target id="marg535"/>
              Modus mu­
                <lb/>
              res necandi,
                <lb/>
              & lupos.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004142">
                <margin.target id="marg536"/>
              Metallica
                <lb/>
              ſicca auro, &
                <lb/>
              argento ſunt
                <lb/>
              venenum, ſi
                <lb/>
              cum his li­
                <lb/>
              quentur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004143">
                <margin.target id="marg537"/>
              Moneta de
                <lb/>
              corticari po.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004144">teſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004145">Chryſocolla
                <lb/>
              quomodo
                <lb/>
              fiat.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004146">Redeo ad chryſocollam, quam boracem
                <lb/>
              nunc dicunt: eius eſt genus factitium, quod
                <lb/>
              alumine ſciſſo, & ammoniaco ſale fieri ſolet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004147">Exiſtimat Galenus etiam vrina pueri in æreo
                <lb/>
              mortario aſſiduè agitata ſub caniculæ ortu
                <lb/>
              confici poſſe. </s>
              <s id="s.004148">Colos factitiæ croceus, ſplen­
                <lb/>
              dens: vtuntur aurifices ad auri fruſta iun­
                <lb/>
              genda, inde inditum nomen. </s>
              <s id="s.004149">At cœruleus vel
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg538"/>
                <lb/>
              cyaneus lapis, quem lazuli vocant noſtri,
                <lb/>
              pulcherrimus eſt, cœli colore intermicanti­
                <lb/>
              bus aureis maculis. </s>
              <s id="s.004150">Inde è rei natura mira
                <lb/>
              occaſio artifici data dum cælatur: aurum or­
                <lb/>
              nat, veſtes, vel ſydera refert. </s>
              <s id="s.004151">Oportet autem
                <lb/>
              eligere aptum & benè diſtinctum, cælaréque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg539"/>
                <lb/>
              figuram ſculturæ ſimilem, non cauam. </s>
              <s id="s.004152">San­
                <lb/>
              daracha eſt, quam vulgus vocat auripigmen­
                <lb/>
              tum rubeum, ſed auripigmentum non eſt,
                <lb/>
              ſulphureum quid olet, & exterius crocea,
                <lb/>
              non ſplendens, intus rubra, ſpleudida, odor
                <lb/>
              tamen non eſt admodum ingratus: exterioris
                <lb/>
              coloris ſimilitudine croceo admiſtam auri­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg540"/>
                <lb/>
              pigmento vendunt. </s>
              <s id="s.004153">Sydera, quam Manga­
                <lb/>
              nenſem Itali vocant, terra eſt repurgando
                <lb/>
              nitro aptiſſima, illud tingens cæruleo colo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg541"/>
                <lb/>
              re. </s>
              <s id="s.004154">Eſt alia etiam, quæ ſic vitrum tingit cæ­
                <lb/>
              rulei coloris, quam Zapharam quidam ap­
                <lb/>
              pellant. </s>
              <s id="s.004155">Eſt & metallici generis terra viri­
                <lb/>
              dis, quam Itali Azurrum viride vocant, nos
                <lb/>
              chlorogeam. </s>
              <s id="s.004156">Naſcitur in fodinis æris, & ar­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg542"/>
                <lb/>
              genti feracibus, vnde veriſimile eſt ex halitu
                <lb/>
              fieri æris ac argenti: ſplendet, & ob id cœ­
                <lb/>
              ruleo lapidi perſimilis, ſed non tamen adeò
                <lb/>
              vtilis ad opera. </s>
              <s id="s.004157">
                <expan abbr="">Nam</expan>
              cærulei lapidis color, nec
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg543"/>
                <lb/>
              igne, nec aquâ vitiatur, & vix vlla vetuſtate.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004158">Vnde illi honos & pretium. </s>
              <s id="s.004159">Cauſa eſt, quòd
                <lb/>
              denſiſſimus ſit, & tenuiſſimæ ſubſtantiæ. </s>
              <s id="s.004160">Vn­
                <lb/>
              de modica quantitas tabulæ magnæ ſatisfa­
                <lb/>
              cit, velut & de auro, & argento dicemus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004161">Cauſa tenuitatis ac denſitatis, diuturna co­
                <lb/>
              ctio & ſeparatio partium inutilium. </s>
              <s id="s.004162">Ob
                <lb/>
              hanc cauſam pſeudo cæruleæ honos nullus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg544"/>
                <lb/>
              fermè: hæc ex Hiſpaniis aduehitur, ſed longè
                <lb/>
              cæruleo lapide inferior: quòd non tam te­
                <lb/>
              nuis, nec denſa, ob id plus exigitur in opere,
                <lb/>
              nec vetuſtati aut ignibus, vel aquæ ſuſtinen­
                <lb/>
              dæ paruis. </s>
              <s id="s.004163">Verùm chlorogeæ adhuc honos
                <lb/>
              eſt, quoniam non vicaria, ſed principalis vi­
                <lb/>
              ce fungitur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004164">
                <margin.target id="marg538"/>
              Lazuli.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004165">
                <margin.target id="marg539"/>
              Sandaracha.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004166">
                <margin.target id="marg540"/>
              Syderea.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004167">
                <margin.target id="marg541"/>
              Cærulea.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004168">
                <margin.target id="marg542"/>
              Chlorogea. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004169">
                <margin.target id="marg543"/>
              Color ex la­
                <lb/>
              zulo igni, &
                <lb/>
              aquæ, & ve­
                <lb/>
              tustati haud
                <lb/>
              obnoxius.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004170">
                <margin.target id="marg544"/>
              Pſeudo cæru­
                <lb/>
              lea.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004171">Sunt & terræ miſtæ metallis, vt Galena,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg545"/>
                <lb/>
              quam Ocriam vocant Itali, plumbo, & ter­
                <lb/>
              ra conſtat: materia eſt plumbi haud perfe­
                <lb/>
              cti proculdubio, atque ideò liquandis metal­
                <lb/>
              lis aptiſſima, tum maximè cùm ex matrice
                <lb/>
              ſunt eruendi. </s>
              <s id="s.004172">Eſt autem lapis cum metallo
                <lb/>
              iunctus matrix. </s>
              <s id="s.004173">Nam pleraque nobiliora
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg546"/>
                <lb/>
              metalla in lapidoſa materia iacent, quam
                <lb/>
              matricem: nuncupare liceat. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004174">
                <margin.target id="marg545"/>
              Galena.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004175">
                <margin.target id="marg546"/>
              Matrix.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004176">Verùm inter metallica nullum excellen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg547"/>
                <lb/>
              tius argento viuo inuenire licet, ſolerti in­
                <lb/>
              duſtria vbi oriatur, depræhendunt. Menſibus
                <lb/>
              Aprilis ac Maij ſub aurora ſereno cœlo in
                <lb/>
              montibus ſpèctant aſcendentes vapores, ac
                <lb/>
              veluti nebulam non altius ſe attollentem,
                <lb/>
              ſed humillimam, ac quaſi hærentem terræ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004177">Quò fit, vt coniectores argenti viui ibi ſe­
                <lb/>
              dem aſſequantur. </s>
              <s id="s.004178">Grauiſſimum eſt ac tenuiſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg548"/>
                <lb/>
              ſimum, quæ duo cùm etiam auro conueni­
                <lb/>
              rent, ſperabant quidem ex vno alterum con­
                <lb/>
              fici poſſe. </s>
              <s id="s.004179">Nempe non ſolum inter metalla,
                <lb/>
              ſed inter omnia quod ſciam hucuſque au­
                <lb/>
              rum ſolum in eo mergitur, ac deſcendit, cùm
                <lb/>
              cætera ſupernatent. </s>
              <s id="s.004180">Idem viuum argentum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg549"/>
                <lb/>
              cum aurum combiberit, ſeu etiam per ſe
                <lb/>
              corium ceruinum, quod craſſiſſimum eſt, pe­
                <lb/>
              netrat. </s>
              <s id="s.004181">Hoc enim modo aurum ſeligunt: ca­
                <lb/>
              lefaciunt argentum viuum, atque ei impo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg550"/>
                <lb/>
              nunt veſtium fragmenta inaurata, aut alia,
                <lb/>
              quæ aurum continent, & (vt dixi) breui au­
                <lb/>
              rum ipſum ab argento viuo abſorbetur, in­
                <lb/>
              de exprimitur argentum viuum corio, ma­
                <lb/>
              net autem in imo quod modico igne colli­
                <lb/>
              quatum concreſcit. </s>
              <s id="s.004182">Sunt & alij modi aurum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg551"/>
                <lb/>
              colligendi, ſed non ſine acutis aquis, aut
                <lb/>
              ſulphuræ, & opera haud leui. </s>
              <s id="s.004183">Oleum co­
                <lb/>
              rium non tranſit adeò celeriter, vt videatur
                <lb/>
              argentum viuum etiam oleo eſſe tenuius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004184">Erodit omnia metallica vaſa, æs, argen­
                <lb/>
              tum, plumbum perforat: vnde ligneis vaſ­
                <lb/>
              culis tutius, quàm metallicis committitur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004185">Incredibile eſt dictu, ſed tamen quod quiſ­
                <lb/>
              que, vt ego feci, poteſt experiri. </s>
              <s id="s.004186">Narrabat
                <lb/>
              mihi hoc Hieronymus Gemmarius ab oculis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg552"/>
                <lb/>
              dictus, ſed fidem non poteram adhibere ci­
                <lb/>
              tra experimentum. </s>
              <s id="s.004187">Aurum ſcilicet argento
                <lb/>
              viuo illitum fragilius euadere oui cortice, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>