Agricola, Georg, De re metallica Libri XII, Quibus Officia, Instrumenta, Machinae, ac omnia ..., 1556
page |< < of 599 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap id="N10018">
            <p id="N112C0" type="main">
              <s id="N112DD">
                <pb pagenum="15" xlink:href="001/01/025.jpg"/>
              ſecus minus, quàm cæteris nocet. </s>
              <s id="N112E7">Tum utilis eſt architectis. </s>
              <s id="N112EA">Etenim inue­
                <lb/>
              nit marmora ad firmitatem magnorum
                <expan abbr="ædiũ">ædium</expan>
              apta, & ad
                <expan abbr="ornatũ">ornatum</expan>
              decora. </s>
              <s id="N112F7">Vti
                <lb/>
              lis præterea eſt ijs,
                <expan abbr="quorũ">quorum</expan>
              animus ad immortalem gloriam nititur. </s>
              <s id="N11300">Nam ef­
                <lb/>
              fodit metalla, è quibus nummi & ſtatuæ aliaque fiunt, quæ poſt
                <expan abbr="literarũ">literarum</expan>
              mo
                <lb/>
              nimenta hominibus quodammodo
                <expan abbr="æternitatẽ">æternitatem</expan>
              , immortalitatemque donant. </s>
              <s id="N1130F">
                <lb/>
              Mercatoribus etiam utilis eſt, quod multis de cauſis, ut aliàs dixi, moneta,
                <lb/>
              quæ ex metallis
                <expan abbr="cõficitur">conficitur</expan>
              , oportunior ſit homini, quàm rerum permutatio. </s>
              <s id="N11319">
                <lb/>
              Poſtremo cui non eſt utilis? </s>
              <s id="N1131D">nam ut nunc
                <expan abbr="prætereã">præteream</expan>
              & relinquam opera tam
                <lb/>
                <expan abbr="cõcinna">concinna</expan>
              , tam polita, tam elaborata, tam utilia, quæ ex metallis in uarias fi­
                <lb/>
              guras formant fabri aurarij,
                <expan abbr="argẽtarij">argentarij</expan>
              , ærarij, plumbarij, ferrarij, quotuſquis­
                <lb/>
              que artifex ſine metallis aliquod opus elegans &
                <expan abbr="perfectũ">perfectum</expan>
              efficere poteſt? </s>
              <s id="N11335">
                <lb/>
              certe ſi non utitur
                <expan abbr="inſtrumẽtis">inſtrumentis</expan>
              ex ferro uel ex ære factis, neque lignea, neque la­
                <lb/>
              pidea ſine eiſdem
                <expan abbr="potuerũt">potuerunt</expan>
              formari. </s>
              <s id="N11343">Ex quibus omnibus
                <expan abbr="perſpicuũ">perſpicuum</expan>
              eſt, qui
                <lb/>
              fructus quæque
                <expan abbr="cõmoditates">commoditates</expan>
              percipiantur ex metallis. </s>
              <s id="N11350">Ea uero ne habere­
                <lb/>
              mus quidem niſi ars metallica eſſet
                <expan abbr="inuẽta">inuenta</expan>
              , nobisque miniſtraretur. </s>
              <s id="N11359">Quis igi
                <lb/>
              tur non intelligit eam eſſe maximè utilem, imo potius neceſſariam huma­
                <lb/>
              no generi? </s>
              <s id="N11360">ne plura: Homo metallica carere non potuit, nec ipſum ea care
                <lb/>
              re uoluit diuina benignitas. </s>
              <s id="N11365">Porro quæritur metallica honeſtá ne ſit inge­
                <lb/>
              nuis, an pudenda & inhoneſta. </s>
              <s id="N1136A">Nos
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              eam inter honeſtas numeramus
                <lb/>
              artes. </s>
              <s id="N11373">Cuius enim artis quæſtus non eſt impius, non odioſus, non ſordidus,
                <lb/>
              illam honeſtam poſſumus exiſtimare. </s>
              <s id="N11378">Talem uero metallicæ
                <expan abbr="quæſtũ">quæſtum</expan>
              eſſe,
                <lb/>
              quod augeat rem bonis & honeſtis rationibus iam oſtendemus: iure igi­
                <lb/>
              tur inter honeſtas numeratur artes. </s>
              <s id="N11383">Primum autem quæſtus metallici, lice­
                <lb/>
              at mihi eam conferre cum cæteris rationibus, quibus magna pecunia quæ­
                <lb/>
              ritur, æquè pius eſt atque agricolæ. </s>
              <s id="N1138A">Nam ut hic, cum in agris ſuis
                <expan abbr="ſementẽ">ſementem</expan>
              fa­
                <lb/>
              cit, quamuis ipſi fructuoſiſsimi ſint, nemini tamen facit
                <expan abbr="iniuriã">iniuriam</expan>
              : Ita ille cum
                <lb/>
              ſuum fodit
                <expan abbr="metallũ">metallum</expan>
              , etiamſi magnos aceruos auri argenti'ue eruat, nulli ta­
                <lb/>
              men mortalium dat damnum. </s>
              <s id="N1139F">Omninoque hæc duo genera rei familiaris au
                <lb/>
              gendæ in primis ſunt liberalia & ingenua. </s>
              <s id="N113A4">At præda bellatoris plerumque
                <lb/>
              impia eſt, quod militaris furor rapiat bona tam ſacra quàm prophana. </s>
              <s id="N113A9">Vt
                <lb/>
              uero
                <expan abbr="bellũ">bellum</expan>
              habeat ſuſceptum rex
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
              iuſtiſsimus cum crudelibus tyran­
                <lb/>
              nis, non poſſunt in eo homines improbi rem atque fortunas amittere, ut non
                <lb/>
              innocentem & miſeram plebem, ſenes dico, matronas, uirgines, pupillos ſe
                <lb/>
              cum in eandem calamitatem trahant. </s>
              <s id="N113BC">Metallicus autem magnas diuitias in
                <lb/>
              breui congerere poteſt ſine ulla ui, ſine fraude & malitia. </s>
              <s id="N113C1">Quocirca omni­
                <lb/>
              no uerum non eſt illud uetus prouerbium. </s>
              <s id="N113C6">Omnis diues aut iniquus, aut
                <lb/>
              iniqui hæres. </s>
              <s id="N113CB">De quo tamen quidam contendentes aduerſus nos, inſectan
                <lb/>
              tur & exagitant metallicos, eosque aut ipſorum liberos dicunt in breui in
                <expan abbr="e­geſtatẽ">e­
                  <lb/>
                geſtatem</expan>
              incidere, non aliam ob cauſam quàm quod diuitias non bono mo­
                <lb/>
              do congeſſerint. </s>
              <s id="N113D8">Nihil enim uerius eſſe illo, quod eſt apud Næuium poe­
                <lb/>
              tam, male parta male dilabuntur. </s>
              <s id="N113DD">His autem improbis rationibus homi­
                <lb/>
              nes ex fodinis diuites fieri aiunt. </s>
              <s id="N113E2">Vbi ſpes aliqua metalli
                <expan abbr="effodiẽdi">effodiendi</expan>
              oſtendi­
                <lb/>
              tur, aut regulus magiſtratúsue exturbat fodinæ dominos ex poſſeſsione,
                <lb/>
              aut callidus & uerſutus aliquis uicinus antiquis poſſeſſoribus infert litem,
                <lb/>
              ut eos aliqua fodinæ parte ſpoliet: aut præfectus fodinæ ideo indicit domi </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>