Cardano, Geronimo, Offenbarung der Natur und natürlicher dingen auch mancherley subtiler würckungen

Table of contents

< >
[Item 1.]
[2.] Offenbarung der Natur vnnd Natürlicher dingen auch mancherley ſubtiler würckungen. Durch den hochgelerten Hieronymum Car/ danum/ Doctorn der artzney zů Meyland erſtlich zů Latin außgangen.
[3.] Innhalt der ſiebenzehen bücher von mancherlei wun derbaren nateürlichen vnd künſtlichen ſachen.
[4.] Dem Hochwirdigen Fürſten vnd Herren-herrn Helchior von Liechtenfelß-von Gottes gnaden Biſchoff zů Baſel/ ſeinem gnedigen herren/ Gnad vnd frid von Gott dem vatter/ durch Ieſum Chriſtum vnſerẽ herren.
[5.] Dem durchleüchtigen- hochwirdigen Fürſten vnnd herren/ herrn Chriſtophel vonn Madrutzen/ Cardinal vnnd Biſchoff zů Triend vnd Brixien/ deßgleichen Gubernator vnd Landtuogt im Herrzogthumb Meyland/ wünſchet Hieronymus Cardanus Doctor der artzney zů Meyland vyl glück vnd heil.
[6.] Regiſter. Vollkommenlich Regiſter/ aller nammhafftiger künſten/ thaten/ vnnd perſonen ſo inn diſem gantzen bůch begriffen.
[7.] END.
[8.] ERRATA.
[9.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das erſt Bůch. Von der gantzen weldt vnnd ihren au/ genſcheinlichen abtheilungen. Von der Welt/ den Cometen/ vnd Der Winden eigenſchafft Das erſt Capittel.
[10.] Von den Elementen/ das ander Capittel.
[11.] Der erden mancherlei geſtalt vnnd natur/ das dritt Capittel.
[12.] Von den orthen vnd landſchafften/ das iiij. Capitel.
[13.] Von der erden Wunderwerch. das fünfft Capittel.
[14.] Von des waſſers natur/ art vnnd bewegung/ das vj. Capittel.
[15.] Von des waſſers wunderzeichen/ Das vij. Capitel.
[16.] Des Luffts natur vnnd archen/ Das viij. Capitel.
[17.] Von des luffts wunderwerck/ das ix. Capitel.
[18.] Von der Elementen würckung/ Das x. Capitel.
[19.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das ander Bůch. Von den edleren vnd heiligeren theilen det Weldt. Vom himmel. Das xi. Capitel.
[20.] Von dem liecht vnnd ſchein/ Das xij. Capitel.
[21.] Von deß geſtirns Wirckung vnnd Einfluß Das xiij Cap.
[22.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das dritt Bůch. Von den vermiſchungen in gemein. Der vermiſchecen dingen eigenſchafft/ Das xiij. Capitel.
[23.] Von den Metalliſchen dingen/ Das xv. Capitel.
[24.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnnd kunſtlichen ſachen/ Das viert Bůch Von Metallen/ Das ſechßzehend Capittel.
[25.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das fünfft Bůch. Von dem geſtirn. Der ſteinen natur/ wachſſung/ vnd vnderſcheid/ Das xvij. Capittel.
[26.] Von den Edlen geſteinen/ Das xviij. Crpitel.
[27.] Von der ſteinen wunderwerck-Das xix. Capittel.
[28.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnnd kunſtlichen ſachen/ Das ſechſt Bůch Von den zweigen oder gewechſen/ vnnd was daruon kommet. Von den gewächſen vnnd jren vnderſchei-den/ Das xx. Capittel.
[29.] Von Planten vnnd gewechſen/ ſo anzeigend daß waſſer vnder jhnen vorhanden ſeye/ Das xxj. Capittel.
[30.] Von der gewächſen wunderzeichen-Das xxij. Capitel.
< >
page |< < (xlvi) of 997 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="de" type="free">
        <div xml:id="echoid-div89" type="section" level="1" n="14">
          <p>
            <s xml:id="echoid-s1815" xml:space="preserve">
              <pb o="xlvi" file="0102" n="102" rhead="Von mancherley wunderbaren"/>
            trib gegen dẽ ſelbigẽ orth. </s>
            <s xml:id="echoid-s1816" xml:space="preserve">dañ alſo ſpringet es wider hinderſich wie ein ſtein/
              <lb/>
            doch nit ſo kräfftig/ o{der} wañ dz waſſer über dz port ghet/ dañ lauffet dz auß/
              <lb/>
            ſo fürghet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1817" xml:space="preserve">Das waſſer auch ſo durch dz kaat vñ wůſt fleüffet/ lauffet lãgſa
              <lb/>
            mer von wegen {der} vngeleiche/ vnd der vermiſchũg. </s>
            <s xml:id="echoid-s1818" xml:space="preserve">alſo lauffet dz ſchneller
              <lb/>
            ſo durch das ſand kom̃et/ dann die ſtein. </s>
            <s xml:id="echoid-s1819" xml:space="preserve">aber am aller ſchnelleſten/ ſo durch
              <lb/>
            das getäfflet vnnd beſetzet lauffet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1820" xml:space="preserve">deßhalben breittend ettliche diſes alſo/
              <lb/>
            welche des gemeinen gůts baß genieſſen wöllend. </s>
            <s xml:id="echoid-s1821" xml:space="preserve">Es iſt auch gewüß dz ein
              <lb/>
            kurtze rören ſo nider ſich ghet/ am aller mehrſten waſſer an ſich zeücht. </s>
            <s xml:id="echoid-s1822" xml:space="preserve">dann
              <lb/>
            wañ das waſſer außgelaſſen/ ob es wollangſam̃er lauffet/ iſt es deſſen ſo dz
              <lb/>
            feld beſitzet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1823" xml:space="preserve">dañ diſer faal iſt ſchnell/ vnnd nim̃et mehr waſſer an ſich ſo frey
              <lb/>
            dohar fared/ diſes verhinderet auch das nitt ſo harnoch kom̃et.</s>
            <s xml:id="echoid-s1824" xml:space="preserve"/>
          </p>
          <p>
            <s xml:id="echoid-s1825" xml:space="preserve">Deßhalben ſeind allein noch zwey furnempſte ſtuck vorhanden/ nam̃lich
              <lb/>
            wie ein hoher fal/ den lauff des nachkommenden waſſers möchte fürderen.
              <lb/>
            </s>
            <s xml:id="echoid-s1826" xml:space="preserve">dañ wo es diſes nitt fürderet/ nützet es auch nicht mehr waſſer zů ſchöpffen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1827" xml:space="preserve">
              <lb/>
            Vnnd das wir auch lernend/ ob das waſſer zů allen theilen in geleichem be-
              <lb/>
            wegt werde/ nam̃lich dz ſo zů obereſt vñ zů niderſt lauffet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1828" xml:space="preserve">(Dañ wie Fronti
              <lb/>
            nus ſagr/ achtich on zeyffel waar ſein/ daß dz waſſer/ ſo auß hohen vñ ſchnel
              <lb/>
            len waſſeren abgefüeret wirt/ lauffe mitt gröſſerer krafft.) </s>
            <s xml:id="echoid-s1829" xml:space="preserve">Zů dem erſten ſe
              <lb/>
            tzend wir/ es habe das ſtill waſſer zů obereſt noch der höhe ein runde/ als es
              <lb/>
            ſich in dẽ eymerẽ erzeigt/ vñ nit in dem vmkreyß der erden/ weil man diſes
              <lb/>
            auch kümerlichen in gantzen landẽ ſpüret/ aber noch der höhe des geſchirs/
              <lb/>
            wañ aber das geſchirr nitt voll iſt/ ſo iſt es zů oberſt geleich. </s>
            <s xml:id="echoid-s1830" xml:space="preserve">deßhalbẽ erhal-
              <lb/>
              <note position="left" xlink:label="note-0102-01" xlink:href="note-0102-01a" xml:space="preserve">warum das
                <lb/>
              waſſer imm
                <lb/>
              geſchir rũd.</note>
            tet dz zů auſſereſt/ diſes ſo in mitten iſt/ domitt es nitt über das port auß gã
              <lb/>
            tze. </s>
            <s xml:id="echoid-s1831" xml:space="preserve">wölches ſo lang nitt überlauffet/ biß die höhe geſtellet/ vñ die maaß der
              <lb/>
            rotunde nitt übertriffet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1832" xml:space="preserve">Wañ aber diſes bewegt wirt/ behaltet es allein ſo
              <lb/>
            vyl runde/ ſo vyl es ſich an der breitte vñ lenge {der} gantzen erden vergleichen
              <lb/>
            mag. </s>
            <s xml:id="echoid-s1833" xml:space="preserve">Wañ es aber ſtill lauffet/ haltet es ſich mittelmeſſig gegẽ dem das ſtill
              <lb/>
            iſt/ vñ ſchnell lauffet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1834" xml:space="preserve">doch will ich allwegen die wind vndandere hindernuſ-
              <lb/>
            ſen vorbehalten haben. </s>
            <s xml:id="echoid-s1835" xml:space="preserve">Es iſt aber kein argument/ dieweil der ſtecken zů ni
              <lb/>
            derſt vermercket wirt/ ſchneller getriben vñ hingefüeret werdẽ als in dem
              <lb/>
              <figure xlink:label="fig-0102-01" xlink:href="fig-0102-01a" number="7">
                <variables xml:id="echoid-variables5" xml:space="preserve">A B C</variables>
              </figure>
            C/ dañ im B/ dz darüm̃ ſolte ſchneller lauffen zů niderſt dañ
              <lb/>
            zů obereſt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1836" xml:space="preserve">dañ das C iſt etwas weitters von dẽ mittel vñ hy-
              <lb/>
            pomochlio/ deßhalbẽ acht ich es lauffe geleich. </s>
            <s xml:id="echoid-s1837" xml:space="preserve">Das aber auch
              <lb/>
            der trib in einem freyen waſſer helffe das waſſer an ſich zůzie
              <lb/>
            hen das harnach kom̃et/ iſt diſes mein můtmaſſung. </s>
            <s xml:id="echoid-s1838" xml:space="preserve">zů dem
              <lb/>
            erſten/ das die waſſer ſo durch den känel lauffen/ in einer mit
              <lb/>
            tel linien flieſſend zwiſchen der rechten vnnd haldechtigen li-
              <lb/>
            nien. </s>
            <s xml:id="echoid-s1839" xml:space="preserve">Als das waſſer ſo durch dẽ känel A B geleittet wirt/ dz
              <lb/>
            das ſolt mitt gantzem gewalt für lauffen durch B C. </s>
            <s xml:id="echoid-s1840" xml:space="preserve">vnnd
              <lb/>
            wo es gar kein trib hett/ durch B D. </s>
            <s xml:id="echoid-s1841" xml:space="preserve">welches wir an dem waſſer ſehen/ ſo be
              <lb/>
            ſeytz auß dem känel fallet/ vnnd nitt zů fordereſt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1842" xml:space="preserve">Deßhalben wirt es noch
              <lb/>
              <figure xlink:label="fig-0102-02" xlink:href="fig-0102-02a" number="8">
                <variables xml:id="echoid-variables6" xml:space="preserve">a b c e d f</variables>
              </figure>
            der mittleſten rechnung zů dem erſten durch B E lauf-
              <lb/>
            fen/ dẽnach ye mehr ſich wenden võ A/ C wie auch A B/
              <lb/>
            vnnd alſo zů dem F. </s>
            <s xml:id="echoid-s1843" xml:space="preserve">vnder dem F aber geſtrackt durch
              <lb/>
            die linien/ ſo geleichweytt ſthet B D.</s>
            <s xml:id="echoid-s1844" xml:space="preserve"/>
          </p>
          <p>
            <s xml:id="echoid-s1845" xml:space="preserve">Ein anders. </s>
            <s xml:id="echoid-s1846" xml:space="preserve">dz waſſer ſo ſanfft dohar faret/ das iſt ge
              <lb/>
            leich/ ob es wol durch die ſtein lauffet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1847" xml:space="preserve">welches aber mit
              <lb/>
            üngeſtüm̃e faret/ dz ſpringt vñ lauffet vngeleich. </s>
            <s xml:id="echoid-s1848" xml:space="preserve">wie auch Vergilius ſagt/</s>
          </p>
        </div>
      </text>
    </echo>