Cardano, Geronimo, Offenbarung der Natur und natürlicher dingen auch mancherley subtiler würckungen

Table of contents

< >
[101.] Der ringen aber alſo.
[102.] Der ſigillen alſo.
[103.] Von Precantationen/ geſegnen/ oder be beſchwerungen/ Das xcij Capittel.
[104.] Von Geſpenſten/ Geiſteren/ oder Teüfflen vnnd todten/ Das xciij Capittel.
[105.] Hieronymi Cardani Doctors der Artznei zů Meyland von Mancherlei wun/ derbaren/ nateürlichen/ vnd kunſtlichen ſachen/ Das ſiebenzehend Bůch. Von Sachen ſo wirdig zů beſchreiben. Von mancherlei ſitten der völckeren/ Das xciiij Capittel.
[106.] Von mancherlei ſpraachen/ Das xcv Capittel.
[107.] Von Stetten vnd anderen namhaff ten dingen/ Das xcvj Capittel.
[108.] Von ſchatzen/ Das xcvij Capittel.
[109.] Libereien bücher vnd mancherlei exempel der alten koſtlichkeit/ Das xc viij Capittel.
[110.] Em aufflöſung von dem end har/ durch wölche man der erfundenen dingen gebrauch haben mag. Das xcix. Capittel.
[111.] Warumb diſe bücher geſchriben/ vnnd von deren nutzbarkeit/ Das c Capittel.
[112.] Von Subtiliteten. Von ſeltzammen ſachen.
[113.] END.
[114.] Ein kurtzer außzug vnd inhalt aller fürnemmen vnd nutzlicher puncten vnd ar@@k/ len/ ſo in des hochgelerten Hieronymi Cardani/ artzet zů Meyland/ ein vnnd zwentzig bücheren von den ſubteylen hendlen begriffen. Allen liebhabern der nateürlichen vnd künſt-lichen ſachen/ gantz luſtig vnnd nutz-lich zůleſen. Verteütſchet vnnd geordnet durch D. Heinricum Pantaleonem/ in der Vniuerſitet zů Baſel ordenli-chen vnd beſtelten Phyſicum. Anno M. D. lix.
[115.] Dem Erſamen vnd Weiſen her ren Lucas Gebhart/ burger vnnd des Rath in der loblichen ſtatt Baſel/ ſeinem günſtigen lieben herren vnd gůten fründ/ gnad vnnd frid von Gott vnſerem Herren.
[116.] Außzug vonn dem erſten bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von anfen gen/ materi/ geſtalt/ vnnd nateürlichen bewegungen.
[117.] Außzug von dem anderen bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von den Elementen vnd deren bewegung oder wirckungen.
[118.] Außzug vonn dem dritten bůch der Dubtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von dem Himmel.
[119.] Außzug von dem vierdten bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von dem liecht vnnd ſchein.
[120.] Außzug von dem fünfften bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von vermiſchung vnnd vnuollkommenlichen vermiſcheten oder metalliſchen dingen/ etc.
[121.] Außzug von dem ſechſten bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von den Hetallen.
[122.] Außzug von dem ſiebendẽ bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von edlem geſtein.
[123.] Außzug vonn dem achten bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von den Plantis vnd erdgewechſen.
[124.] Außzug von dem neünten bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von den thieren wölliche von feülung wachſend.
[125.] Außzug võ dem zehenden bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von den vollkommenen thieren.
[126.] Außzug vonn dem eilffcen bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von notwendigkeit deß menſchen vnnd ſeiner geſtalt.
[127.] Außzug von dem zwölfftẽ bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von des menſchen natur vnd Complexion.
[128.] Außzug vom dreizehenden bůth der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von den ſinnen oder entpfindtlichheiten/ vnd dem wolluſt.
[129.] Außzug vom vierzehenden bůch der Subtiliteten/ Hieronymi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von der ſehl vnd dem verſtand.
[130.] Außzug von dem fünffzehenden vnd ſechtzehenden büch der Subtiliteten/ Hierony mi Cardani Doctors der Artzney zů Meyland/ etc. Von künſten vnnd weißheiten.
< >
page |< < (l) of 997 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="de" type="free">
        <div xml:id="echoid-div89" type="section" level="1" n="14">
          <p>
            <s xml:id="echoid-s1953" xml:space="preserve">
              <pb o="l" file="0106" n="106" rhead="Von mancherlei wunderbaren"/>
              <figure xlink:label="fig-0106-01" xlink:href="fig-0106-01a" number="9">
                <variables xml:id="echoid-variables7" xml:space="preserve">k a b m f g h l c d</variables>
              </figure>
            ſie ſeind/ ye langſamer ſie lauffend. </s>
            <s xml:id="echoid-s1954" xml:space="preserve">Nun
              <lb/>
            wöllen wir aber ſetzen/ der runß des fluß
              <lb/>
            ſeye die linien C D. </s>
            <s xml:id="echoid-s1955" xml:space="preserve">bey der wag D E. </s>
            <s xml:id="echoid-s1956" xml:space="preserve">dz
              <lb/>
            obertheyl des waſſers A B. </s>
            <s xml:id="echoid-s1957" xml:space="preserve">ſo gleich weit
              <lb/>
            iſt (wieich geſagt hab) der ebne E D. </s>
            <s xml:id="echoid-s1958" xml:space="preserve">zům
              <lb/>
            theil/ vnnd zům theil C D. </s>
            <s xml:id="echoid-s1959" xml:space="preserve">dann diſes iſt
              <lb/>
            ietz angezeigt/ das die grübẽ in dem runß
              <lb/>
            G H ein hindernuß ſeye M. </s>
            <s xml:id="echoid-s1960" xml:space="preserve">vnnd die linien bey der wag F G H. </s>
            <s xml:id="echoid-s1961" xml:space="preserve">Ich ſag
              <lb/>
            daß das waſſer das inn der grůben iſt ob G H/ vonn ihm ſelbs außlauffen
              <lb/>
            wirt/ dann es iſt darein gefallen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1962" xml:space="preserve">was aber vnder diſer linien/ das wirt al-
              <lb/>
            lein durch den trib des vorgen den waſſers außgefürt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1963" xml:space="preserve">was aber vnder dem
              <lb/>
            K M L/ ſo gleich weit von dem runß iſt/ wirt langſamer lauffen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1964" xml:space="preserve">deßhal-
              <lb/>
            ben iſt die vrſach offenbar/ warumb die nideren waſſer gemacher lauffenn
              <lb/>
            dann die mittelmäßigen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1965" xml:space="preserve">dann was do iſt vnder den anſtöſſen vnnd vnge-
              <lb/>
            leichheit/ das lauffet lãgſam. </s>
            <s xml:id="echoid-s1966" xml:space="preserve">Deßhalbẽ laufft ein theyl des waſſers ſo do iſt
              <lb/>
            zwiſchen K L/ vnnd A B/ am ſchnelleſtẽ/ ſo do iſt bey K L. </s>
            <s xml:id="echoid-s1967" xml:space="preserve">vñ am lang
              <lb/>
            ſameſten/ ſo do iſt bey A B/ weil es gleich weit iſt von D E. </s>
            <s xml:id="echoid-s1968" xml:space="preserve">Darũb weil es
              <lb/>
            alles miteinanderẽ laufft/ ſo do iſt von K L/ biß zů A B. </s>
            <s xml:id="echoid-s1969" xml:space="preserve">iſt ein kleiner vn
              <lb/>
            derſcheid vn{der} dem oberſten vñ ni{der}ſten. </s>
            <s xml:id="echoid-s1970" xml:space="preserve">aber am aller gemächeſtẽ/ ſo do vn
              <lb/>
            der K L iſt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1971" xml:space="preserve">vñ am ſchnelleſtẽ/ ſo ob dem K L iſt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1972" xml:space="preserve">vñ in zimlicher geſtalt/
              <lb/>
            bei A B. </s>
            <s xml:id="echoid-s1973" xml:space="preserve">Darũb/ domit man den gantzen lauff des waſſers beſchlieſſe/ ſoll
              <lb/>
              <note position="left" xlink:label="note-0106-01" xlink:href="note-0106-01a" xml:space="preserve">Alles wider-
                <lb/>
              äferet.</note>
            man wüſſen daß dz waſſer/ wañ es ghon thal lauffet/ bewegt werde/ vñ ſo
              <lb/>
            vyl ſchneller/ ſo vyl größer der lauffhinab ghet. </s>
            <s xml:id="echoid-s1974" xml:space="preserve">wann es aber auff einẽ ebe
              <lb/>
            nen boden kommet/ bewegt es ſich nit/ dann auß dem trib des vorgenden/
              <lb/>
            wann der hinder theil den vorgenden treibt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1975" xml:space="preserve">darumb wann es verhinderet
              <lb/>
            wirt/ wachſet es. </s>
            <s xml:id="echoid-s1976" xml:space="preserve">wann es auch die landwere niderer findet/ laufft es darü-
              <lb/>
            ber/ wo nit/ bleibt es doſelbſt/ biß es an der höhe ſeinẽ vrſprũg gleich wirt.
              <lb/>
            </s>
            <s xml:id="echoid-s1977" xml:space="preserve">wañ es auch von den landweerin eingeſchloſſen wirt/ ſpringt es auff/ vnd
              <lb/>
            höret aufflauffen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1978" xml:space="preserve">Vnd diſes iſt/ wölches Plinius geſagt hatt/ das waſſer
              <lb/>
            lauffe obſich/ biß dz es ſich dem anfang ſeines vrſprungs vergleichet/ ſo ferr
              <lb/>
            es in den landwerenen eingeſchloſſen werde. </s>
            <s xml:id="echoid-s1979" xml:space="preserve">Darumb iſt ein vnderſcheid
              <lb/>
            zwiſchen dem ſo in den teüchlen/ vnnd dem ſo in den känelen geleitet wirt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1980" xml:space="preserve">
              <lb/>
            daß das ſo in den teüchlen geleitet iſt/ alſo weit hinauff gath/ als es vor hin
              <lb/>
            abgeloffen iſt/ wölches aber in den känlen laufft/ thůt ſollichs nit/ es ſeyen
              <lb/>
              <figure xlink:label="fig-0106-02" xlink:href="fig-0106-02a" number="10">
                <variables xml:id="echoid-variables8" xml:space="preserve">a b c</variables>
              </figure>
              <figure xlink:label="fig-0106-03" xlink:href="fig-0106-03a" number="11">
                <variables xml:id="echoid-variables9" xml:space="preserve">d h k l c g f</variables>
              </figure>
            dann die ſeiten gar hoch/ ich will aber den vnderſcheid
              <lb/>
            mit einer figur anzeigen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1981" xml:space="preserve">die rören ſeyẽ A B C. </s>
            <s xml:id="echoid-s1982" xml:space="preserve">wölches
              <lb/>
            niderer theil B/ das waſſer laufft hinauff biß zů dem
              <lb/>
            C. </s>
            <s xml:id="echoid-s1983" xml:space="preserve">dann der teüchel iſt beſchloſſen. </s>
            <s xml:id="echoid-s1984" xml:space="preserve">Inn dem känel aber
              <lb/>
            D E G F wirt es nümmer hinauff lauffen biß zů dem
              <lb/>
            K/ es ſeyend dañ die ſeyten allenthalbẽ der geradẽ li-
              <lb/>
            nien gleich hoch D H K. </s>
            <s xml:id="echoid-s1985" xml:space="preserve">Darũb überkom̃et vñ verleürt dz waſſer nach ſei-
              <lb/>
            ner größe widerũb den trib/ nach größe des abfals. </s>
            <s xml:id="echoid-s1986" xml:space="preserve">wañ es nun lauffet einẽ
              <lb/>
            lengeren weg/ vñ durch ein gerade liniẽ/ wirt es ſo vyl ſchneller lauffen/ wie
              <lb/>
            vylmehr es vom anfang ſeines vrſprũgs iſt/ dañ dz waſſer dz da lauft/ ſeye
              <lb/>
              <figure xlink:label="fig-0106-04" xlink:href="fig-0106-04a" number="12">
                <variables xml:id="echoid-variables10" xml:space="preserve">a h k l g b c d f e</variables>
              </figure>
            A B C D E/ vñ ſeye F E die gerade liniẽ/ o{der} A G/ ſo
              <lb/>
            allẽthalbẽ gleich weit daruõ iſt/ als vor geſagt. </s>
            <s xml:id="echoid-s1987" xml:space="preserve">darũb
              <lb/>
            ſag ich/ weil C K zwifach/ B H vñ D L trifach/ G E
              <lb/>
            vierfach iſt/ dz {der} lauff ſchneller/ ſo vyl weiter dz waſſer võ ſeim vrſprung iſt.</s>
            <s xml:id="echoid-s1988" xml:space="preserve"/>
          </p>
        </div>
      </text>
    </echo>