1quam à centro habet extremum diametri amplioris circu
li, aut rotæ reſpectu minoris, ob principium illud ſæpè re
petitum, & à nobis pluries explicatum, quod iterum in libra
hic exemplificat. Quoniam (inquit) ſicut exactiores ſunt
maiores libræ, quam minores, magisque aut facilius mouen
tur; ita maiores circuli, vel rotæ, æquali exiſtente onere,
cæterisque paribus, vt dictum eſt: Cum rotæ ex totidem li
bris, ſeu brachijs libræ videantur compactæ, quot ſunt dia
metri ex quibus conſtant.
li, aut rotæ reſpectu minoris, ob principium illud ſæpè re
petitum, & à nobis pluries explicatum, quod iterum in libra
hic exemplificat. Quoniam (inquit) ſicut exactiores ſunt
maiores libræ, quam minores, magisque aut facilius mouen
tur; ita maiores circuli, vel rotæ, æquali exiſtente onere,
cæterisque paribus, vt dictum eſt: Cum rotæ ex totidem li
bris, ſeu brachijs libræ videantur compactæ, quot ſunt dia
metri ex quibus conſtant.
Diximus autem cæteris paribus; nam vt rectè Baldus ad
monuit, ſi rota maior corpulentiorem proportionaliter ha
beat axem, quàm minor, non mouetur velocius. Siquidem
quo maior fuerit diameter rotæ reſpectu diametri ſui axis,
eò facilius mouebitur: quo verò minor, eò difficilius. Magis
enim retardat, ac impedit axis craſſior, quam ſubtilior. Quod
adhuc (aliter tamen quàm ille) poſſumus probare; Nimirum
quia ambitus ſubtilioris axis per minorem ſui partem attin
git rotam, quàm ambitus craſſioris: & ſic minus impedit
circumuolutionem. Itemque poſt punctum, quod eſt in
ſummitate circumferentiæ, & cui potiſſimum onus rotæ in
cumbit, partes vtrinque circulariter declinantes, decliuio
res ſunt in axe ſubtiliori; eo quod minor circumferentia
magis curuetur; ſicut è contra quæ amplior eſt, rectius pro
cedat, ſiue magis rectæ appropinquetur. Cumque partes
decliuiores, minus valeant onus ſuſtinere nè dilabatur,
quàm partes, quæ minus declinant; hinc fit, vt ſubtilior
axis ex decliuioribus conſtitutus, minus retardet, aut impe
diat rotæ circumuolutionem.
monuit, ſi rota maior corpulentiorem proportionaliter ha
beat axem, quàm minor, non mouetur velocius. Siquidem
quo maior fuerit diameter rotæ reſpectu diametri ſui axis,
eò facilius mouebitur: quo verò minor, eò difficilius. Magis
enim retardat, ac impedit axis craſſior, quam ſubtilior. Quod
adhuc (aliter tamen quàm ille) poſſumus probare; Nimirum
quia ambitus ſubtilioris axis per minorem ſui partem attin
git rotam, quàm ambitus craſſioris: & ſic minus impedit
circumuolutionem. Itemque poſt punctum, quod eſt in
ſummitate circumferentiæ, & cui potiſſimum onus rotæ in
cumbit, partes vtrinque circulariter declinantes, decliuio
res ſunt in axe ſubtiliori; eo quod minor circumferentia
magis curuetur; ſicut è contra quæ amplior eſt, rectius pro
cedat, ſiue magis rectæ appropinquetur. Cumque partes
decliuiores, minus valeant onus ſuſtinere nè dilabatur,
quàm partes, quæ minus declinant; hinc fit, vt ſubtilior
axis ex decliuioribus conſtitutus, minus retardet, aut impe
diat rotæ circumuolutionem.
Cæterum data axium paritate, præter cauſam ab Ariſto
tele aſſignatam adhuc duplici ex capite reperiemus, maio
res rotas citiùs, ac faciliùs quàm minores conuolui. Primò
nimirum quia per maiores diametros tanquam per longio
res vectes aptius ſuperatur impedimentum, quod experimur
tam ex parte axis, quàm ex parte foraminis rotæ vbi inditur
ipſe axis, ad expeditum motum circumuolutionis illius,
dum propter vtriuſque corporis aſperitatem adinuicem co-
tele aſſignatam adhuc duplici ex capite reperiemus, maio
res rotas citiùs, ac faciliùs quàm minores conuolui. Primò
nimirum quia per maiores diametros tanquam per longio
res vectes aptius ſuperatur impedimentum, quod experimur
tam ex parte axis, quàm ex parte foraminis rotæ vbi inditur
ipſe axis, ad expeditum motum circumuolutionis illius,
dum propter vtriuſque corporis aſperitatem adinuicem co-