1
Deum mater cum tympano, cum tibijs & pſalterijs muſæ. Meminit Plutarchus in eo libro, quo
diſputat, ſit'ne ſeni adminiſtranda Reſp. ſeniores Mercurios à veteribus, ita fingi ſolitos ſine ma
nibus & pedibus membris virilibus arrectis: quanquàm ſignificare voluerunt ſenes à cęteris mu
neribus quæ corpore obeuntur, immunes; oratione, & conſilio remp. adiuuare, & publicorum
commodorum eſſe fœcundos: non erat nihil ominus quòd ſymbolum tam obſcœnum excogita
rent. Plena erant non modo poëtarum volumina conſimilibus figmentis, ſed ædes & templa.
Quanto ſtultius illi qui brutorum formas attribuebant dijs immortalibus; qui error etiam per
manſit vſque ad tempora Numę. Quamobrem illi eo nomine gratia eſt habenda, quòd primus
vetuerit Romanos (vt Plutarchi verbis vtar) ανθρωποειδῆ καὶ ζωομὸρφον θεοῦ δἰκονα νομίζειν,
ideſt imaginem Dei ſpeciem præſeferre hominis aut belluę putare. Verùm hęc miſſa faciamus, &
redeamus ad Deos, quos neque otio contabeſcere natura rerum patitur, neque ratione vti, aut
manere in officio, quemadmodum imbecillitas humana requireret. Siqua igitur functio propriaque.
voluptas eſt, eam omnem in contemplatione meritò collocabimus. Itaque cęteris hominum fun
ctionibus contemplatio præſtabit, & quamuis prudentia politicaque. facultas de ſcientiis & con
templandi ratione multa conſtituat, vt ipſi ſapientię quodammodo imperare videatur; ſcire licet
permagni intereſſe imperare de aliquo, & illi imperare. Nanque imperare de aliquo ſignificat
imperare gratia illius, alicui verò imperare idem eſt atque illo vti tanquam miniſtro. hoc ſupe
rioris officium eſt, illud arguit ſeruitutem. Porrò in ædibus atrienſis omnibus præeſt, omniaque
diſpenſat; ſed nondum idem imperat omnibus; verùm domino otium parat, ne is præpeditus
rerum neceſsitate diſſoluatur, quominus honeſtè quippiam & officioſi agat. Sed dominus atrienſi
imperat. Eadem ratione prudentia tanquam ſapientiæ quidam atrienſis illi otium parat, vt ſuo
fungatur officio cohibendo affectus, eosque. non tollendo prorſus, hoc enim neque fieri poteſt, nec
humanum ingenium tolerat; ſed temperando ſolùm. Non ergo præcipit politica ſapientiæ, ſed
ipſius gratia tantum. Quare tantum abeſt vt hic imperandi modus indicet politicæ nobilitatem,
vt potius conuincat oppoſitum; ſicut etiam quòd Deos curet non ſignificat ipſam dijs eſſe præ
ſtantiorem. nec quòd medicina magis eligenda potiorque. ſit quàm bona valetudo, quamuis pa
ret valetudinem & imperet ægro; quia imperat propter illam. Hactenus igitur oſtenſum eſt con
templationem actioni præſtare & idcirco ſcientias facultati ciuili anteponendas eſſe.
Deum mater cum tympano, cum tibijs & pſalterijs muſæ. Meminit Plutarchus in eo libro, quo
diſputat, ſit'ne ſeni adminiſtranda Reſp. ſeniores Mercurios à veteribus, ita fingi ſolitos ſine ma
nibus & pedibus membris virilibus arrectis: quanquàm ſignificare voluerunt ſenes à cęteris mu
neribus quæ corpore obeuntur, immunes; oratione, & conſilio remp. adiuuare, & publicorum
commodorum eſſe fœcundos: non erat nihil ominus quòd ſymbolum tam obſcœnum excogita
rent. Plena erant non modo poëtarum volumina conſimilibus figmentis, ſed ædes & templa.
Quanto ſtultius illi qui brutorum formas attribuebant dijs immortalibus; qui error etiam per
manſit vſque ad tempora Numę. Quamobrem illi eo nomine gratia eſt habenda, quòd primus
vetuerit Romanos (vt Plutarchi verbis vtar) ανθρωποειδῆ καὶ ζωομὸρφον θεοῦ δἰκονα νομίζειν,
ideſt imaginem Dei ſpeciem præſeferre hominis aut belluę putare. Verùm hęc miſſa faciamus, &
redeamus ad Deos, quos neque otio contabeſcere natura rerum patitur, neque ratione vti, aut
manere in officio, quemadmodum imbecillitas humana requireret. Siqua igitur functio propriaque.
voluptas eſt, eam omnem in contemplatione meritò collocabimus. Itaque cęteris hominum fun
ctionibus contemplatio præſtabit, & quamuis prudentia politicaque. facultas de ſcientiis & con
templandi ratione multa conſtituat, vt ipſi ſapientię quodammodo imperare videatur; ſcire licet
permagni intereſſe imperare de aliquo, & illi imperare. Nanque imperare de aliquo ſignificat
imperare gratia illius, alicui verò imperare idem eſt atque illo vti tanquam miniſtro. hoc ſupe
rioris officium eſt, illud arguit ſeruitutem. Porrò in ædibus atrienſis omnibus præeſt, omniaque
diſpenſat; ſed nondum idem imperat omnibus; verùm domino otium parat, ne is præpeditus
rerum neceſsitate diſſoluatur, quominus honeſtè quippiam & officioſi agat. Sed dominus atrienſi
imperat. Eadem ratione prudentia tanquam ſapientiæ quidam atrienſis illi otium parat, vt ſuo
fungatur officio cohibendo affectus, eosque. non tollendo prorſus, hoc enim neque fieri poteſt, nec
humanum ingenium tolerat; ſed temperando ſolùm. Non ergo præcipit politica ſapientiæ, ſed
ipſius gratia tantum. Quare tantum abeſt vt hic imperandi modus indicet politicæ nobilitatem,
vt potius conuincat oppoſitum; ſicut etiam quòd Deos curet non ſignificat ipſam dijs eſſe præ
ſtantiorem. nec quòd medicina magis eligenda potiorque. ſit quàm bona valetudo, quamuis pa
ret valetudinem & imperet ægro; quia imperat propter illam. Hactenus igitur oſtenſum eſt con
templationem actioni præſtare & idcirco ſcientias facultati ciuili anteponendas eſſe.
A
B
Comparatur ſcientia naturalis cum cæteris ſcientijs. Cap. X.
C
PRAESTAT ſanè ſcientia duobus nobilitate rei, quæ tractatur & ἀκριβεία. Sed huius
vocis ἀκριβεία notio multiplex eſt. etenim latinè diligentia dici poſſe videtur. Quam
obrem iubet Ariſtoteles, non in omnibus eandem diligentiam eſſe requirendam. a Et admone
bat M. Tullius in epilogis nihil nimis enucleandum; minutam eſſe enim omnem diligentiam, eum
verò locum grandia requirere: hoc verò eſt cùm ſingula ponuntur ob oculos & ad tenue eliman
tur. Proximè puto ego illa voce ſignificari certitudinem quam item perſpicuitati maximè affinem
eſſe credo: ſiquis hæc idem valere non recipiat. hanc verò non in eo ponerem tantùm quòd ſin
gula exponantur: ſed quòd res in ea principia diſſoluatur quæ per ſeipſa conſpicua ſunt & pro
bè intelliguntur, & maxima illis fides habetur. Prior illa ὰκριβεία potius in docente quàm in rei
natura poſita eſſe videtur. vnde in ſcientias nihil nobilitatis, pręſtantiæúe redundare facilè opina
bor. altera naturam methodi videtur attingere. Hęc verò à duobus fontibus peti ſolet, ab ingenio
demonſtrationis & rei ſubiectæ. b Atqui demonſtrationis certitudo, ſeu perſpicuitatis non eſt
vniuſmodi. ſiquidem certior ea demonſtratio perhibeatur quæ fidem facit ex cauſsis quàm illa
quæ rem eſſe tantummodò oſtendit. aut ſi vtraque ducatur ex cauſsis, erit illa certior quæ ex
cauſsis certioribus pendebit, hoc eſt ex cauſsis natura prioribus & notioribus. At verò ſi cauſſæ
potiores vim finis obtineant, inde colligetur ea præſtantia quam in architectonicis anteà colloca
uimus. Certior item demonſtratio dicetur quæ conſtabit ex cauſsis quæ non modo natura; ve
rumetiam nobis notiores ſint. Hæc poſtrema certitudo conuenit quoque ſubiecto. c illud enim
ſubiectum certius dicitur quod nobis notius eſt, cuiuſmodi eſt animal in methodo naturali. Pro
ptereà docebat Ariſtoteles ſcientiam de animantibus eſſe præſtantem, quòd à nobis plenius co
gnoſci poſſunt: quandò ſtirpes & animantis ſocias & familiareis habemus, quapropter eas vbe
rius noſſe valemus: quippe cùm multa ineſſe in quoque genere poſsit ille obſeruare, qui laborem
non recuſat. quòd igitur propiora ſunt nobis & cognationem habent cum humana natura, aliquid
cum rerum diuinarum ſtudio rependunt. Sed enim alia certitudo, ſeu perſpicuitas accipitur
à ſubiecto. quoniam certior eſt ea methodus quę non de ſubiecto, quàm ea quę de ſubiecto, ideſt
illa certior quę de ſola forma quàm ea quę formam ſpectat in materia ſenſili. Sic arithmetica cer
tior eſt quàm harmonica; quòd illa numerum ab omni qualitate ſenſili ſegregatum examinat,
hæc illum cum ſono ſpectat. His ita conſtitutis ſatis apparet omnium pręſtantiſsimam eſſe
vocis ἀκριβεία notio multiplex eſt. etenim latinè diligentia dici poſſe videtur. Quam
obrem iubet Ariſtoteles, non in omnibus eandem diligentiam eſſe requirendam. a Et admone
bat M. Tullius in epilogis nihil nimis enucleandum; minutam eſſe enim omnem diligentiam, eum
verò locum grandia requirere: hoc verò eſt cùm ſingula ponuntur ob oculos & ad tenue eliman
tur. Proximè puto ego illa voce ſignificari certitudinem quam item perſpicuitati maximè affinem
eſſe credo: ſiquis hæc idem valere non recipiat. hanc verò non in eo ponerem tantùm quòd ſin
gula exponantur: ſed quòd res in ea principia diſſoluatur quæ per ſeipſa conſpicua ſunt & pro
bè intelliguntur, & maxima illis fides habetur. Prior illa ὰκριβεία potius in docente quàm in rei
natura poſita eſſe videtur. vnde in ſcientias nihil nobilitatis, pręſtantiæúe redundare facilè opina
bor. altera naturam methodi videtur attingere. Hęc verò à duobus fontibus peti ſolet, ab ingenio
demonſtrationis & rei ſubiectæ. b Atqui demonſtrationis certitudo, ſeu perſpicuitatis non eſt
vniuſmodi. ſiquidem certior ea demonſtratio perhibeatur quæ fidem facit ex cauſsis quàm illa
quæ rem eſſe tantummodò oſtendit. aut ſi vtraque ducatur ex cauſsis, erit illa certior quæ ex
cauſsis certioribus pendebit, hoc eſt ex cauſsis natura prioribus & notioribus. At verò ſi cauſſæ
potiores vim finis obtineant, inde colligetur ea præſtantia quam in architectonicis anteà colloca
uimus. Certior item demonſtratio dicetur quæ conſtabit ex cauſsis quæ non modo natura; ve
rumetiam nobis notiores ſint. Hæc poſtrema certitudo conuenit quoque ſubiecto. c illud enim
ſubiectum certius dicitur quod nobis notius eſt, cuiuſmodi eſt animal in methodo naturali. Pro
ptereà docebat Ariſtoteles ſcientiam de animantibus eſſe præſtantem, quòd à nobis plenius co
gnoſci poſſunt: quandò ſtirpes & animantis ſocias & familiareis habemus, quapropter eas vbe
rius noſſe valemus: quippe cùm multa ineſſe in quoque genere poſsit ille obſeruare, qui laborem
non recuſat. quòd igitur propiora ſunt nobis & cognationem habent cum humana natura, aliquid
cum rerum diuinarum ſtudio rependunt. Sed enim alia certitudo, ſeu perſpicuitas accipitur
à ſubiecto. quoniam certior eſt ea methodus quę non de ſubiecto, quàm ea quę de ſubiecto, ideſt
illa certior quę de ſola forma quàm ea quę formam ſpectat in materia ſenſili. Sic arithmetica cer
tior eſt quàm harmonica; quòd illa numerum ab omni qualitate ſenſili ſegregatum examinat,
hæc illum cum ſono ſpectat. His ita conſtitutis ſatis apparet omnium pręſtantiſsimam eſſe