1
malis. Proinde variæ ſunt eiuſmodi nominum formulæ, & ex iis quædam dicuntur ad vnum, ab
vno nonnulla, atque ab vno, vt puto, quęcunque ab eo primo, velut originis principio proficiſcun
tur, cuiuſmodi ſunt efficiens & materia. Quæ vero gratia cuiuſpiam ſunt, quoniam ad ipſum di
riguntur, ad vnum optimè dici poterunt. illa item quæ ad alterius ſimilitudinem nuncupantur,
ad vnum rectè dici poſſe crediderim. quòd mens ab hoc quod præſens eſt, ad illud feratur, vnde
ſimilitudo ducta eſt, cui quoque ſi proprium cauſſæ genus aſsignare libeat, mea quidem ſenten
tia licebit ſtatuere formam. tale enim cauſſæ genus eſt παραδειγμα, & exemplar quod ad formam
Peripatetici referunt. Quia tamen ordo ille non à rei natura perpetuò pendet, ſed à nobis ipſis.
quapropter in eadem re diuerſos diuerſam ſimilitudinem obſeruantes, & analogiam conſtituen
tes diuerſis item nominibus tandem rem appellaſſe perſpicimus, vtputa, in vite ſplendorem ſpe
ctantes gemmam latini dixere: noſtri lachrymam; itaque oculum vocarunt, & hi partem montis
inferiorem pedem ad animalis ſimilitudinem nominarunt, illi radices ad ſimilitudinem plantæ.
Inde quoque analogicè cauſſa formalis in eiuſmodi appellatione accipienda erit. Cæterùm quia
communia quæ ſunt ad vnum, præſeferunt ordinem quendam, vt hęc plenius intelligantur, ſcire
licet. Non omnium ordinem obſtare vniuocationi, ſed illum qui quoquomodo reſpiciat eſſentiam.
Cùm verò ordo qui reſpicit eſſentiam, ſit ordo naturæ, atque hic, vel perfectionis quo id quod
perfectius eſt, anteponitur, vel originis quo prius imperfectius eſſe ſolet. nulli dubium eſſe debet,
quin vterque ordo & ſeorſum & ſimul vniuocationem tollere queat. Etenim vt ad vnum, vel
ab vno omnia in medicina reſpiciunt ſanitatem. Hæc finis eſt & omnium perfectiſsima in arte
medica. materia prius exiſtit, quàm forma & compoſitum, quæ & imperfectiſsima. Et ſubſtantia
prior eſt accidente & origine & perfectione. Verumenimuero, cùm ordo qui reſpicit eſſentiam
geminus eſſe poſsit, aut ad id quod participatur, vt animal ab homine & equo, aut ad ea quę par
ticipant, vt homo & equus. ſi hęc animaduertantur, inficiari non poſſumus, quin adſit ordo per
fectionis. In vnoquoque enim genere ſpecies vna eſt quæ reliquorum ſolet eſſe menſura. quia
verò communibus ęquè participant, vnde vniuocationis ratio ducitur; vniuocationi hic ordo non
obſtat: ſed ille plane, ſi non æquè communi participant. quòd ſanè tùm contingit, cum prioris
cuiuſpiam interuentu, quancunque cauſſæ rationem ſubeat, communi participat poſterius. exem
plig. affirmatio & negatio ſunt enunciationes: affirmatio quidem prior, negatio poſterior. Atta
men ita eſt enunciatio negatio, quia continet affirmationem, & ad affirmationem ordine quodam
neceſſariò refertur. Ita quoque accidens eſt ens eò quòd entis. Et quamuis ad vnum ſint, nimirum
ad ſubſtantiam naturalem corpus caducum atque cęleſte, & in caduci eſſentia cęleſte concipi non
videatur. in hoc Auerroëm audio, vt antehàc monui, qui eſſentiam & quid eſt logicè accipiat quę
patet per omne cauſſarum genus. Hæc enim noſtratia pendent à ſuperioribus tanquam à cauſsis
efficientibus. Ita igitur inæqualis participatio communis vniuoci vim minuit, ſed inæqualis gra
dus perfectionis in partibus non minuit. Vnde etiam Ariſtoteles primas ſubſtantias poſuit indi
uiduas, & inter ſecundas ſpeciem magis quàm genus; quia penderent ſuperiores ab inferioribus
in eo quòd eſſent, ſed ſpecies ſub eodem genere ſubſtantias æquè conſtituit, licet gradibus perfe
ctionis aliquæ anteirent. Cauſſa hæc fuit; quia non pendent à ſe viciſsim in eo quòd ſint, verùm
ſeorſum exiſtere poſſunt. Quamobrem ſic quoque Ariſtotelis dictum accipiemus, vbi vult diui
ſionem generis adminiſtrari per illa quæ ſint natura ſimul, non ſanè quin ordo perfectionis inter
ipſa intercedat: ſed quia poſsit vnaquæque ſeorſum conſiſtere quæ ſcilicet ſub eodem genere con
tinentur. Ergo ab oppoſito, ſi ſub eodem communi à ſe viciſsim pendeant in eo quòd ſint, qua
cunque ratione id eueniat, ordo naturæ vniuocationi prorſus obſtabit. Quantum verò eſt de eo
quòd arcenda ſint hæc communia à definitionibus, nanque illa iubet pellere Ariſtoteles à defini
tionibus quæ ſunt extra prædicamentum, a & non vniuoca; quiſpiam facilè ambiget, & de illius
præcepti veritate dubitabit, aut accuſet Ariſtotelem inobſeruantiæ; quandò ſępiſsimè communia
hæc in Ariſtoteleis definitionibus obſeruata reperiuntur. Nam ſic natura principium definitur,
& motus actus, ac coctio perfectio: principium verò, actus & perfectio ſunt ad vnum, & extra
quodque prædicamentum. Sed ita fortaſſe ratio viaque. ſedandę controuerſię veſtigabitur, ſi monue
rimus ea non accipi in definitionibus veluti communia, ſed contracta ad certam ſpeciem à qua
reapſe non diſtinguantur. Nequis verò ſuſpicetur inanem eſſe illam definitionem; quia ſcilicet
idem per idem definiri videatur: audiat ea notionem habere ſimpliciorem, & ob id ratione priorem
quàm habeat ſpecies definita. Sic fieri, vt non eadem ſint vtique definitio & definitum, & quòd
per prius & notius ea definitio tradatur quæ conſtat è nominibus ad vnum. Ne verò te conturbet,
quòd diximus notionem communis quod eſt ad vnum, eſſe ſimpliciorem & magis vniuerſalem
quàm ſit notio partium; ne fortè credas à partibus ſeuocari commune, atque eſſe aliam notionem
eius à partium notione diuerſam. Dupliciter enim ſimplicior & communior à nobis ponitur eius
notio quod eſt ad vnum. Primùm, quaſi ſit indeterminata, vt ſcilicet dum profertur, tam ad vnum
quàm ad alterum concipiendum mentem ferre poſsit. Non dico vnum neceſſariò ſine altero.
malis. Proinde variæ ſunt eiuſmodi nominum formulæ, & ex iis quædam dicuntur ad vnum, ab
vno nonnulla, atque ab vno, vt puto, quęcunque ab eo primo, velut originis principio proficiſcun
tur, cuiuſmodi ſunt efficiens & materia. Quæ vero gratia cuiuſpiam ſunt, quoniam ad ipſum di
riguntur, ad vnum optimè dici poterunt. illa item quæ ad alterius ſimilitudinem nuncupantur,
ad vnum rectè dici poſſe crediderim. quòd mens ab hoc quod præſens eſt, ad illud feratur, vnde
ſimilitudo ducta eſt, cui quoque ſi proprium cauſſæ genus aſsignare libeat, mea quidem ſenten
tia licebit ſtatuere formam. tale enim cauſſæ genus eſt παραδειγμα, & exemplar quod ad formam
Peripatetici referunt. Quia tamen ordo ille non à rei natura perpetuò pendet, ſed à nobis ipſis.
quapropter in eadem re diuerſos diuerſam ſimilitudinem obſeruantes, & analogiam conſtituen
tes diuerſis item nominibus tandem rem appellaſſe perſpicimus, vtputa, in vite ſplendorem ſpe
ctantes gemmam latini dixere: noſtri lachrymam; itaque oculum vocarunt, & hi partem montis
inferiorem pedem ad animalis ſimilitudinem nominarunt, illi radices ad ſimilitudinem plantæ.
Inde quoque analogicè cauſſa formalis in eiuſmodi appellatione accipienda erit. Cæterùm quia
communia quæ ſunt ad vnum, præſeferunt ordinem quendam, vt hęc plenius intelligantur, ſcire
licet. Non omnium ordinem obſtare vniuocationi, ſed illum qui quoquomodo reſpiciat eſſentiam.
Cùm verò ordo qui reſpicit eſſentiam, ſit ordo naturæ, atque hic, vel perfectionis quo id quod
perfectius eſt, anteponitur, vel originis quo prius imperfectius eſſe ſolet. nulli dubium eſſe debet,
quin vterque ordo & ſeorſum & ſimul vniuocationem tollere queat. Etenim vt ad vnum, vel
ab vno omnia in medicina reſpiciunt ſanitatem. Hæc finis eſt & omnium perfectiſsima in arte
medica. materia prius exiſtit, quàm forma & compoſitum, quæ & imperfectiſsima. Et ſubſtantia
prior eſt accidente & origine & perfectione. Verumenimuero, cùm ordo qui reſpicit eſſentiam
geminus eſſe poſsit, aut ad id quod participatur, vt animal ab homine & equo, aut ad ea quę par
ticipant, vt homo & equus. ſi hęc animaduertantur, inficiari non poſſumus, quin adſit ordo per
fectionis. In vnoquoque enim genere ſpecies vna eſt quæ reliquorum ſolet eſſe menſura. quia
verò communibus ęquè participant, vnde vniuocationis ratio ducitur; vniuocationi hic ordo non
obſtat: ſed ille plane, ſi non æquè communi participant. quòd ſanè tùm contingit, cum prioris
cuiuſpiam interuentu, quancunque cauſſæ rationem ſubeat, communi participat poſterius. exem
plig. affirmatio & negatio ſunt enunciationes: affirmatio quidem prior, negatio poſterior. Atta
men ita eſt enunciatio negatio, quia continet affirmationem, & ad affirmationem ordine quodam
neceſſariò refertur. Ita quoque accidens eſt ens eò quòd entis. Et quamuis ad vnum ſint, nimirum
ad ſubſtantiam naturalem corpus caducum atque cęleſte, & in caduci eſſentia cęleſte concipi non
videatur. in hoc Auerroëm audio, vt antehàc monui, qui eſſentiam & quid eſt logicè accipiat quę
patet per omne cauſſarum genus. Hæc enim noſtratia pendent à ſuperioribus tanquam à cauſsis
efficientibus. Ita igitur inæqualis participatio communis vniuoci vim minuit, ſed inæqualis gra
dus perfectionis in partibus non minuit. Vnde etiam Ariſtoteles primas ſubſtantias poſuit indi
uiduas, & inter ſecundas ſpeciem magis quàm genus; quia penderent ſuperiores ab inferioribus
in eo quòd eſſent, ſed ſpecies ſub eodem genere ſubſtantias æquè conſtituit, licet gradibus perfe
ctionis aliquæ anteirent. Cauſſa hæc fuit; quia non pendent à ſe viciſsim in eo quòd ſint, verùm
ſeorſum exiſtere poſſunt. Quamobrem ſic quoque Ariſtotelis dictum accipiemus, vbi vult diui
ſionem generis adminiſtrari per illa quæ ſint natura ſimul, non ſanè quin ordo perfectionis inter
ipſa intercedat: ſed quia poſsit vnaquæque ſeorſum conſiſtere quæ ſcilicet ſub eodem genere con
tinentur. Ergo ab oppoſito, ſi ſub eodem communi à ſe viciſsim pendeant in eo quòd ſint, qua
cunque ratione id eueniat, ordo naturæ vniuocationi prorſus obſtabit. Quantum verò eſt de eo
quòd arcenda ſint hæc communia à definitionibus, nanque illa iubet pellere Ariſtoteles à defini
tionibus quæ ſunt extra prædicamentum, a & non vniuoca; quiſpiam facilè ambiget, & de illius
præcepti veritate dubitabit, aut accuſet Ariſtotelem inobſeruantiæ; quandò ſępiſsimè communia
hæc in Ariſtoteleis definitionibus obſeruata reperiuntur. Nam ſic natura principium definitur,
& motus actus, ac coctio perfectio: principium verò, actus & perfectio ſunt ad vnum, & extra
quodque prædicamentum. Sed ita fortaſſe ratio viaque. ſedandę controuerſię veſtigabitur, ſi monue
rimus ea non accipi in definitionibus veluti communia, ſed contracta ad certam ſpeciem à qua
reapſe non diſtinguantur. Nequis verò ſuſpicetur inanem eſſe illam definitionem; quia ſcilicet
idem per idem definiri videatur: audiat ea notionem habere ſimpliciorem, & ob id ratione priorem
quàm habeat ſpecies definita. Sic fieri, vt non eadem ſint vtique definitio & definitum, & quòd
per prius & notius ea definitio tradatur quæ conſtat è nominibus ad vnum. Ne verò te conturbet,
quòd diximus notionem communis quod eſt ad vnum, eſſe ſimpliciorem & magis vniuerſalem
quàm ſit notio partium; ne fortè credas à partibus ſeuocari commune, atque eſſe aliam notionem
eius à partium notione diuerſam. Dupliciter enim ſimplicior & communior à nobis ponitur eius
notio quod eſt ad vnum. Primùm, quaſi ſit indeterminata, vt ſcilicet dum profertur, tam ad vnum
quàm ad alterum concipiendum mentem ferre poſsit. Non dico vnum neceſſariò ſine altero.
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib