1
ſtantiæ ſupponitur: realis autem compoſitio eſt in partibus ſubſtantiæ ſubiectis quæ ex materia
formaque. exiſtunt. Compoſitionem logicam compoſitionem vel rationum, vt ſubiectarum par
tium in genere; continet enim genus in ſe vniuerſo quodam modo & virtute rationem ſuarum
partium, vel etiam à ratione factam, cùm ſimpliciter, & ſine vlla conditione ſumitur id quod cum
aliqua lege & modo audiendum eſt. Ex horum numero ſunt ſententiæ veterum. Omnium horum
vſus eſt in omni doctrina, & in phyſica præcipuè. Nam 7. Met. illa repoſuit in notis nobis quo
rum auxilio principiorum notitia paretur quæ parum participant ipſum eſſe, tamen ea ſic habe
re compertum eſt, quamuis cauſſa lateat; hæc ſunt accidentia & inhærentia rebus: parum enim
conſiſtunt; quia non per ſe, ſed in ſubſtantia conſiſtunt; & cùm cauſſas habeant, ſine cauſſa verò
noſcantur, exiliter admodum cognoſcuntur. Ex eodem ordine ſunt compoſita ex materia, &
quæcunque ſunt hoc aliquid: quandò compoſita multò minus participent ipſum eſſe quàm for
ma: nam conſtant ex materia ſenſili quæ eſt potentia, non actu, & per ſe ipſa ſunt caduca atque
mortalia. quibus omnibus vtitur ſcientia naturalis, dum ab iis quę inſunt in loco, vel incremento
eorum venatur eſſentiam, & auxilio motus inuenit materiam, functionis ope formam, atque ex
inſpectione partium corporis animæ naturam veſtigat. Valet multum (vt de tertia compoſitione
dicam) genus ad aperiendas differentias, & partes ſubiectas: etenim ex eo, quaſi ex toto earum
ratio communis oſtenditur, quæ partiendo illuſtratur; & cuique propria redditur; vt dum in ani
mali ſenſum motumque. perſpicimus; & varios ſenſuum gradus variosque. modos progrediendi no
tantes animalium ſpecies conſtituimus. Illorum certè fructus maximus quæ generatim & abſo
lutè pronunciata fuerunt; hæc enim cùm per experientiam nobis notuerint; facilè creduntur;
eoque. maximè, quòd vniuersè vera ſunt; quia tamen flagitant modum; patiunt imperfectam quan
dam cognitionem quæ tùm abſoluitur, ſi debitum modum addideris: ex illo enim quòd nouimus
omne quod fit, fieri ex eo quod eſt; & ex eo quod non eſt, collegimus materiam quæ partim eſt,
partim non eſt. Sed his omnibus veterum ſententiarum expenſio præponitur. iubet enim phi
loſophus, a vt principiorum probationes colligamus ex rationibus adhibitis teſtimoniis, exem
plisque. apparentibus. In quibus ſi cum dicendis omnes homines conſentire videantur, optimum.
Si minus quodammodo quidem omnino, quod ab opinione deducti facient. habet enim vnuſ
quiſque peculiare quoddam procliue ad veritatem ex quibus neceſſe eſt aliquo pacto demon
ſtrare de ipſis; ex iis enim quæ verè ſanè dicuntur, at non perſpicuè procedentibus exiſtet & id
quod eſt perſpicuè, tranſumentibus ſemper ea quæ ſunt notiora inter illa quæ confusè dici con
ſueuerunt. b Itaque ex ordiri vult tractationem à primis, quæ non perſpicuè dicuntur, ſtudentibus
poſt inuenire perſpicuè quid eſt illud de quo laboramus, vt in morali quid eſt beatitudo; in qua
quidem tractatione accipit hoc in quo conſentiunt omnes, eam nimirùm eſſe bonum præſtantiſ
ſimum. c eandem methodi rationem non modo in ea diſceptatione de beatitudine obſeruandam
eſſe monet; ſed in aliis omnibus in quibus aliquid rei propoſitæ cognoſcentes ea quærimus quæ
neſcimus. Quamobrem oportere per ea quæ verè quidem pronunciantur, non autem perſpicuè,
eruere conari quod verè eſt & perſpicuè. Hæc nos igitur ea dicimus eſſe quæ nonmodo in ethi
cis, ſed in philoſophia quæ ſequitur naturalem, & in phyſica proponit nob. Ariſtoteles, vt eorum
auxilio principiorum notitiam comparemus, omnium conſenſum fundamentum firmiſsimum
eſſe putantes; ac ſi non omnes ſanè conſentiant, conari tamen oſtendere, vt ea dicere voluiſſe vi
deantur, quæ ſi monſtrata fuerint, propter innatam propenſionem ad veritatem facillimè nobis
concedentur. itaque tranſumptis, ideſt, ad bonum ſenſum deductis iis quæ verè quidem, ſed ob
ſcurè pronunciantur, ſcientiarum prima principia comperiemus. Ex his multa ſunt, vt illa con
traria eſſe principia, eademque. non contraria; conſimiliter ex non ente, aut ex ente fieri id quod
fit, quæ cùm vniuersè vera ſint, obſcurè tamen dicuntur. hæc ſi illuſtrentur, & in bonam partem
accipiantur, & accommodentur ad ea quæ verè & cum ratione conſtituta fuerunt; vera prorſus
habebuntur; & in iis principiorum natura elucebit. d Atque hic eſt modus omnium aptiſsimus ad
diſſoluendas dubitationes, & tollenda contraria; nam ſic omnia quæ videntur ineſſe, conſeruan
tur, & quæ contraria cenſentur; monſtrantur diſtinguendo non eſſe contraria: ſic enim verè pro
nunciantur, aliter non verè, vt verbis Ariſtotelis vtar. Itaque hæc quæ veteres aſſumpſerunt, ea
nota nobis eſſe arbitror, vnde via muniatur qua poſsimus ad principia nobis ignota peruenire.
Proinde fuit conſuetudo philoſophi veterum ſententias in exordio cuiuſque methodi ſedulò
diſcutere, quòd veritatem, ſi non planè eloquuntur, at balbutiunt. & cùm maiore ex parte veræ
ſint: nanque ſenſibus plerunque fundantur; non difficile eſt illas repurgare; e idque. in omni me
thodo conandum: præterquàm quòd ſi inde ducatur initium; vitatur negotium congrediendi
cum imperitis, nec omnia reuocanda ſunt in controuerſiam, cùm aliqua item ex illis periti rece
perint quorum iudicium videtur eſſe approbandum, & præcipuè veterum de principiis, f quòd
enim veteres ortui rerum viciniores eſſent, vim principiorum magis tenere potuerint; quia periti
principia cominus intuentur. Accedit eodem, quòd ſuppeditant veterum dicta copiam
ſtantiæ ſupponitur: realis autem compoſitio eſt in partibus ſubſtantiæ ſubiectis quæ ex materia
formaque. exiſtunt. Compoſitionem logicam compoſitionem vel rationum, vt ſubiectarum par
tium in genere; continet enim genus in ſe vniuerſo quodam modo & virtute rationem ſuarum
partium, vel etiam à ratione factam, cùm ſimpliciter, & ſine vlla conditione ſumitur id quod cum
aliqua lege & modo audiendum eſt. Ex horum numero ſunt ſententiæ veterum. Omnium horum
vſus eſt in omni doctrina, & in phyſica præcipuè. Nam 7. Met. illa repoſuit in notis nobis quo
rum auxilio principiorum notitia paretur quæ parum participant ipſum eſſe, tamen ea ſic habe
re compertum eſt, quamuis cauſſa lateat; hæc ſunt accidentia & inhærentia rebus: parum enim
conſiſtunt; quia non per ſe, ſed in ſubſtantia conſiſtunt; & cùm cauſſas habeant, ſine cauſſa verò
noſcantur, exiliter admodum cognoſcuntur. Ex eodem ordine ſunt compoſita ex materia, &
quæcunque ſunt hoc aliquid: quandò compoſita multò minus participent ipſum eſſe quàm for
ma: nam conſtant ex materia ſenſili quæ eſt potentia, non actu, & per ſe ipſa ſunt caduca atque
mortalia. quibus omnibus vtitur ſcientia naturalis, dum ab iis quę inſunt in loco, vel incremento
eorum venatur eſſentiam, & auxilio motus inuenit materiam, functionis ope formam, atque ex
inſpectione partium corporis animæ naturam veſtigat. Valet multum (vt de tertia compoſitione
dicam) genus ad aperiendas differentias, & partes ſubiectas: etenim ex eo, quaſi ex toto earum
ratio communis oſtenditur, quæ partiendo illuſtratur; & cuique propria redditur; vt dum in ani
mali ſenſum motumque. perſpicimus; & varios ſenſuum gradus variosque. modos progrediendi no
tantes animalium ſpecies conſtituimus. Illorum certè fructus maximus quæ generatim & abſo
lutè pronunciata fuerunt; hæc enim cùm per experientiam nobis notuerint; facilè creduntur;
eoque. maximè, quòd vniuersè vera ſunt; quia tamen flagitant modum; patiunt imperfectam quan
dam cognitionem quæ tùm abſoluitur, ſi debitum modum addideris: ex illo enim quòd nouimus
omne quod fit, fieri ex eo quod eſt; & ex eo quod non eſt, collegimus materiam quæ partim eſt,
partim non eſt. Sed his omnibus veterum ſententiarum expenſio præponitur. iubet enim phi
loſophus, a vt principiorum probationes colligamus ex rationibus adhibitis teſtimoniis, exem
plisque. apparentibus. In quibus ſi cum dicendis omnes homines conſentire videantur, optimum.
Si minus quodammodo quidem omnino, quod ab opinione deducti facient. habet enim vnuſ
quiſque peculiare quoddam procliue ad veritatem ex quibus neceſſe eſt aliquo pacto demon
ſtrare de ipſis; ex iis enim quæ verè ſanè dicuntur, at non perſpicuè procedentibus exiſtet & id
quod eſt perſpicuè, tranſumentibus ſemper ea quæ ſunt notiora inter illa quæ confusè dici con
ſueuerunt. b Itaque ex ordiri vult tractationem à primis, quæ non perſpicuè dicuntur, ſtudentibus
poſt inuenire perſpicuè quid eſt illud de quo laboramus, vt in morali quid eſt beatitudo; in qua
quidem tractatione accipit hoc in quo conſentiunt omnes, eam nimirùm eſſe bonum præſtantiſ
ſimum. c eandem methodi rationem non modo in ea diſceptatione de beatitudine obſeruandam
eſſe monet; ſed in aliis omnibus in quibus aliquid rei propoſitæ cognoſcentes ea quærimus quæ
neſcimus. Quamobrem oportere per ea quæ verè quidem pronunciantur, non autem perſpicuè,
eruere conari quod verè eſt & perſpicuè. Hæc nos igitur ea dicimus eſſe quæ nonmodo in ethi
cis, ſed in philoſophia quæ ſequitur naturalem, & in phyſica proponit nob. Ariſtoteles, vt eorum
auxilio principiorum notitiam comparemus, omnium conſenſum fundamentum firmiſsimum
eſſe putantes; ac ſi non omnes ſanè conſentiant, conari tamen oſtendere, vt ea dicere voluiſſe vi
deantur, quæ ſi monſtrata fuerint, propter innatam propenſionem ad veritatem facillimè nobis
concedentur. itaque tranſumptis, ideſt, ad bonum ſenſum deductis iis quæ verè quidem, ſed ob
ſcurè pronunciantur, ſcientiarum prima principia comperiemus. Ex his multa ſunt, vt illa con
traria eſſe principia, eademque. non contraria; conſimiliter ex non ente, aut ex ente fieri id quod
fit, quæ cùm vniuersè vera ſint, obſcurè tamen dicuntur. hæc ſi illuſtrentur, & in bonam partem
accipiantur, & accommodentur ad ea quæ verè & cum ratione conſtituta fuerunt; vera prorſus
habebuntur; & in iis principiorum natura elucebit. d Atque hic eſt modus omnium aptiſsimus ad
diſſoluendas dubitationes, & tollenda contraria; nam ſic omnia quæ videntur ineſſe, conſeruan
tur, & quæ contraria cenſentur; monſtrantur diſtinguendo non eſſe contraria: ſic enim verè pro
nunciantur, aliter non verè, vt verbis Ariſtotelis vtar. Itaque hæc quæ veteres aſſumpſerunt, ea
nota nobis eſſe arbitror, vnde via muniatur qua poſsimus ad principia nobis ignota peruenire.
Proinde fuit conſuetudo philoſophi veterum ſententias in exordio cuiuſque methodi ſedulò
diſcutere, quòd veritatem, ſi non planè eloquuntur, at balbutiunt. & cùm maiore ex parte veræ
ſint: nanque ſenſibus plerunque fundantur; non difficile eſt illas repurgare; e idque. in omni me
thodo conandum: præterquàm quòd ſi inde ducatur initium; vitatur negotium congrediendi
cum imperitis, nec omnia reuocanda ſunt in controuerſiam, cùm aliqua item ex illis periti rece
perint quorum iudicium videtur eſſe approbandum, & præcipuè veterum de principiis, f quòd
enim veteres ortui rerum viciniores eſſent, vim principiorum magis tenere potuerint; quia periti
principia cominus intuentur. Accedit eodem, quòd ſuppeditant veterum dicta copiam
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib