1
quà ſtudioſus. Secundò quà ſub certa ratione conſideratur, & in certum genus refertur. velut
ſi ſpectetur, quòd ſit ſubſtantia in qua fons inſit & origo motus. Tertiò quoque ſimpliciter ſci
tur, vbi in eo genere ſub propria ratione ſpectetur, vt quatenus homo. Quantum certè attinet ad
primum illum modum ſciendi ſimpliciter, vel id omnes ſcientiæ præſtant vnà, & omnes artes &
facultates, aut vna erit ſcientia quæ omnem conſiderandi rationem complectetur, qualem non
nulli ponunt, qui vniuerſam contemplationem in tres partes diſtributam eſſe volunt, non ex re
rum natura, ſed ex vſu noſtro, & ob doctrinæ commoditatem, ob quam ſanè cauſſam ſæpe fit, vt
id quod vnius eſt methodi & loci, in aliam methodum locumúe transferatur, aut aliunde tracta
tum petatur. ita dicunt primum philoſophum tranſumpſiſſe rationes ex 8. Phyſ. & vocis tracta
tionem quæ loci illius propria eſt in qua ſenſilium natura declaratur, accipi è 2. de Anim. necnon
vim ridiculorum quæ ipſius eſt oratoris, à poëtarum arte deſumptam. Nec ratio deeſt qua con
firment illud admirabile. Quandò ſcientiæ ſe habent veluti res. Sed vnum eſt omnium genus ſi
ue vniuocum, ſiue ad vnum, nihil refert ad ſtatuendum ſcientiæ ſubiectum, nimirum ens. Ergo
& vna ſcientia, cuius reliquæ ſint partes, quemadmodum reliqua entia ſunt partes entis. Sed quam
ſit hoc falſum, rerum obiectarum varietas monſtrat, difformitas principiorum & diſsimilis de
monſtrandi modus, vnde ſcientię diſtinguuntur, vt anteà viſum eſt. quid enim cum rebus diuinis
habet affinitatis, quòd æqualibus demptis ab aliis æqualibus reſidua ſint æqualia? & accuratio re
quiritur in mathematicis, quæ negligitur in prima philoſophia propter illiberalitatem. naturalis
flagitat demonſtrationes quæ cum ſenſu conueniant, Naturalis & mathematica res ſpeciatim
tractant; vniuersè prima philoſophia. & omnes tractare ſcientias, vt aliqua res reneatur, præter
quàm quòd erit Stoicorum dogmate inſiſtere, quòd idem quem ſapientem eſſe volunt, & rex erit
bonus, & ſutor bonus, quod riſu explodendum eſt; etiam cogetur primus philoſophus deſcende
re ad particularem cuiuſque rei conſiderationem, vt cum ſpectabit hominem quatenus eſt ens,
quod nos nulla ratione approbamus, tùm etiam ſcientiæ non habebunt præfinitas interrogatio
nes, ſed ſciens de omni quæſtione diſſerere valebit. Quòd ſi id ab Ariſtotele perpetuò negatum.
atque id ipſum acceptum de ſecundo genere ſciendi ſimpliciter; planum eſt Ariſtotelem non no
uiſſe primum ſciendi modum; ſed planè ſecundum accepiſſe ſub quo tertius item continetur: nam
ſupponitur in quaque demonſtratione ratio generalis eius generis quod in ea ſcientia tractatur,
eaque. propriis veſtitur attributis. Nam quòd vna ſit ſcientia, quia ſit vnum rerum omnium genus;
nihil officit planè, etenim ſpectare licet res, vel vt habent inter ſe ordinem prædicationis, vel vt
habent in ſeipſis rationem ſcibilis. vt ſcibiles autem habent certos terminos quibus continentur,
& certos tractandi modos. At ens cętera complectitur vt prædicabile, vnde ſcientiarum partitio
non accipitur. Non ſequitur igitur, vt etiam ſi ens de omnibus prædicetur; ſit vna ſcientia com
munis. Igitur accipiamus ſecundum genus ſciendi ſimpliciter quod ab Ariſtotele definitum fuiſ
ſe credimus: & cùm duo ſint cauſſarum ordines, primus qui poſitus eſt in quatuor diuerſis gene
ribus, alter qui gradibus cauſſarum generis eiuſdem conſiſtit; ſi primum ordinem ſpectemus, ita
decernetur. Effectum, ſeu quæſtionem non eſſe neceſſariò reſoluendam in ſingula genera cauſſa
rum, ſed in ea duntaxat à quibus pendet. Cauendum verò eſſe, vt omnia ſub illa ratione ponan
tur quæ illius ſcientiæ propria eſt in qua verſamur. vt ſi de re naturali, quatenus eſt huiuſmodi,
quæramus; eius ſcientiam conſequemur ex iis ipſis cauſsis quæ pertinent ad rem illam conſtituen
dam, quatenus hæc omnia continent rationem motus quo naturalis ſcientia determinatur. Ita
fiet vt mathematicus tractans quantum, etiam ſi quantum ab efficiente producatur; & ſit formę
inſtrumentum, idemque. materiæ extentæ terminus, nihil horum attinget; quia repudiant hęc ab
ſtractionem & immobilitatem quam conſectatur mathematicus. Verùm quod ſpectat ad cauſſa
rum gradus, res ipſa reſoluenda eſt in cauſſas vſque ſummas; modo tamen cauſſæ per ſe ad effe
ctum dirigantur. ſi minus; quantumuis ſe conſequantur, non omnes accipiendæ ſunt. vtputa,
inuentio theſauri, cauſſam habet proximam nimirum effoſsionem, effoſsio quoque certam habet
cauſſam, nempe ruſticum effodientem. Inuentio tamen theſauri per ſe à ruſtico effodiente non
pendet, ſiquidem theſaurus præter ſpem conſiliumque. effodientis inuentus fuerit. Quamuis ergo
ſit alia prima cauſſa effoſsionis, non neceſſe eſt ab ea per ſe pendere effoſsionis effectum, quando
quidem prima illa cauſſa non huc per ſe contendit, ſed per accidens ſolùm, effodiebat enim ruſti
cus terram, vt ſereret arbores, arborum ſatio per ſe optabatur; ſed dum ſationis gratia foderet,
euenit fortuito, vt theſaurum inueniret. Atque ita etiam ſi in infinitum indiuidua ſibi ſuccedant,
poſteriora tamen exiſtunt, & cognoſci poſſunt; proptereà quòd etſi alterum ex altero naſcitur in
infinitum: vt à Saturno Iuppiter, à Ioue Tantalus, non tamen Saturnus eſt per ſe cauſſa Tantali,
ſed per accidens. Quocirca non cogimur diſſoluere poſterius hoc indiuiduum in reliqua omnia
præcedentia, nec in immenſum, ſed in illis cauſsis acquieſcimus quas per ſe nouimus ad eius in
diuidui propagationem concurrere. Proinde etiam ſi Ariſtoteles omnes cauſſas in demonſtratione
definitioneúe ſumendas ſignificauerit, eius ſententiam vt collectim, non diſtributiuè pronuntiatam
quà ſtudioſus. Secundò quà ſub certa ratione conſideratur, & in certum genus refertur. velut
ſi ſpectetur, quòd ſit ſubſtantia in qua fons inſit & origo motus. Tertiò quoque ſimpliciter ſci
tur, vbi in eo genere ſub propria ratione ſpectetur, vt quatenus homo. Quantum certè attinet ad
primum illum modum ſciendi ſimpliciter, vel id omnes ſcientiæ præſtant vnà, & omnes artes &
facultates, aut vna erit ſcientia quæ omnem conſiderandi rationem complectetur, qualem non
nulli ponunt, qui vniuerſam contemplationem in tres partes diſtributam eſſe volunt, non ex re
rum natura, ſed ex vſu noſtro, & ob doctrinæ commoditatem, ob quam ſanè cauſſam ſæpe fit, vt
id quod vnius eſt methodi & loci, in aliam methodum locumúe transferatur, aut aliunde tracta
tum petatur. ita dicunt primum philoſophum tranſumpſiſſe rationes ex 8. Phyſ. & vocis tracta
tionem quæ loci illius propria eſt in qua ſenſilium natura declaratur, accipi è 2. de Anim. necnon
vim ridiculorum quæ ipſius eſt oratoris, à poëtarum arte deſumptam. Nec ratio deeſt qua con
firment illud admirabile. Quandò ſcientiæ ſe habent veluti res. Sed vnum eſt omnium genus ſi
ue vniuocum, ſiue ad vnum, nihil refert ad ſtatuendum ſcientiæ ſubiectum, nimirum ens. Ergo
& vna ſcientia, cuius reliquæ ſint partes, quemadmodum reliqua entia ſunt partes entis. Sed quam
ſit hoc falſum, rerum obiectarum varietas monſtrat, difformitas principiorum & diſsimilis de
monſtrandi modus, vnde ſcientię diſtinguuntur, vt anteà viſum eſt. quid enim cum rebus diuinis
habet affinitatis, quòd æqualibus demptis ab aliis æqualibus reſidua ſint æqualia? & accuratio re
quiritur in mathematicis, quæ negligitur in prima philoſophia propter illiberalitatem. naturalis
flagitat demonſtrationes quæ cum ſenſu conueniant, Naturalis & mathematica res ſpeciatim
tractant; vniuersè prima philoſophia. & omnes tractare ſcientias, vt aliqua res reneatur, præter
quàm quòd erit Stoicorum dogmate inſiſtere, quòd idem quem ſapientem eſſe volunt, & rex erit
bonus, & ſutor bonus, quod riſu explodendum eſt; etiam cogetur primus philoſophus deſcende
re ad particularem cuiuſque rei conſiderationem, vt cum ſpectabit hominem quatenus eſt ens,
quod nos nulla ratione approbamus, tùm etiam ſcientiæ non habebunt præfinitas interrogatio
nes, ſed ſciens de omni quæſtione diſſerere valebit. Quòd ſi id ab Ariſtotele perpetuò negatum.
atque id ipſum acceptum de ſecundo genere ſciendi ſimpliciter; planum eſt Ariſtotelem non no
uiſſe primum ſciendi modum; ſed planè ſecundum accepiſſe ſub quo tertius item continetur: nam
ſupponitur in quaque demonſtratione ratio generalis eius generis quod in ea ſcientia tractatur,
eaque. propriis veſtitur attributis. Nam quòd vna ſit ſcientia, quia ſit vnum rerum omnium genus;
nihil officit planè, etenim ſpectare licet res, vel vt habent inter ſe ordinem prædicationis, vel vt
habent in ſeipſis rationem ſcibilis. vt ſcibiles autem habent certos terminos quibus continentur,
& certos tractandi modos. At ens cętera complectitur vt prædicabile, vnde ſcientiarum partitio
non accipitur. Non ſequitur igitur, vt etiam ſi ens de omnibus prædicetur; ſit vna ſcientia com
munis. Igitur accipiamus ſecundum genus ſciendi ſimpliciter quod ab Ariſtotele definitum fuiſ
ſe credimus: & cùm duo ſint cauſſarum ordines, primus qui poſitus eſt in quatuor diuerſis gene
ribus, alter qui gradibus cauſſarum generis eiuſdem conſiſtit; ſi primum ordinem ſpectemus, ita
decernetur. Effectum, ſeu quæſtionem non eſſe neceſſariò reſoluendam in ſingula genera cauſſa
rum, ſed in ea duntaxat à quibus pendet. Cauendum verò eſſe, vt omnia ſub illa ratione ponan
tur quæ illius ſcientiæ propria eſt in qua verſamur. vt ſi de re naturali, quatenus eſt huiuſmodi,
quæramus; eius ſcientiam conſequemur ex iis ipſis cauſsis quæ pertinent ad rem illam conſtituen
dam, quatenus hæc omnia continent rationem motus quo naturalis ſcientia determinatur. Ita
fiet vt mathematicus tractans quantum, etiam ſi quantum ab efficiente producatur; & ſit formę
inſtrumentum, idemque. materiæ extentæ terminus, nihil horum attinget; quia repudiant hęc ab
ſtractionem & immobilitatem quam conſectatur mathematicus. Verùm quod ſpectat ad cauſſa
rum gradus, res ipſa reſoluenda eſt in cauſſas vſque ſummas; modo tamen cauſſæ per ſe ad effe
ctum dirigantur. ſi minus; quantumuis ſe conſequantur, non omnes accipiendæ ſunt. vtputa,
inuentio theſauri, cauſſam habet proximam nimirum effoſsionem, effoſsio quoque certam habet
cauſſam, nempe ruſticum effodientem. Inuentio tamen theſauri per ſe à ruſtico effodiente non
pendet, ſiquidem theſaurus præter ſpem conſiliumque. effodientis inuentus fuerit. Quamuis ergo
ſit alia prima cauſſa effoſsionis, non neceſſe eſt ab ea per ſe pendere effoſsionis effectum, quando
quidem prima illa cauſſa non huc per ſe contendit, ſed per accidens ſolùm, effodiebat enim ruſti
cus terram, vt ſereret arbores, arborum ſatio per ſe optabatur; ſed dum ſationis gratia foderet,
euenit fortuito, vt theſaurum inueniret. Atque ita etiam ſi in infinitum indiuidua ſibi ſuccedant,
poſteriora tamen exiſtunt, & cognoſci poſſunt; proptereà quòd etſi alterum ex altero naſcitur in
infinitum: vt à Saturno Iuppiter, à Ioue Tantalus, non tamen Saturnus eſt per ſe cauſſa Tantali,
ſed per accidens. Quocirca non cogimur diſſoluere poſterius hoc indiuiduum in reliqua omnia
præcedentia, nec in immenſum, ſed in illis cauſsis acquieſcimus quas per ſe nouimus ad eius in
diuidui propagationem concurrere. Proinde etiam ſi Ariſtoteles omnes cauſſas in demonſtratione
definitioneúe ſumendas ſignificauerit, eius ſententiam vt collectim, non diſtributiuè pronuntiatam
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib