1
ſiquidem pluribus locis cauſſam perpetuæ ſucceſsionis in rebus caducis oſtendat eſſe primum fi
nem, cui omnia parent, & quod imitari cupiunt. Proptereà, vt omnes cauſſas ab imis vſque ad
ſummas adhiberi à phyſico ſuis demonſtrationibus affirmo: ſic omnes cum diligentia ab eodem
tractari poſſe nego; ſed eas tantùm cum diligentia in hac methodo explicandas eſſe quæ non ſe
parantur à motu, reliquarum explicatio diligens ſuperiori officio delegabitur. & cauſſa eſt, quia
cùm includant rationem & notionem motus, quia motus à phyſico diligentiſsimè exponitur; er
go, & illa, in quorum notione ineſt motus optimè à naturali cognoſcentur. Nam veriſimile eſt
ibi aliquid maximè cognoſci, vbi illud maximè cognoſcitur per quod explicatur. Itaque omnia
illa loca quæ nuper allata contrà fuerunt, oſtendent quidem naturalem philoſophum cauſſas illas
non exponere & pro merito tractare: nihil obſtabunt, quominus eas in demonſtrationibus vſur
pari poſſe credamus. illud ſolum perſuadebunt: demonſtrationem quę in cauſſas illas reſoluitur,
vt eſt ex maximè primis in hac philoſophia, ita non eſſe ex nobis notiſsimis, quòd illò phyſicæ
methodi vis non tuebatur. Reſtat igitur, vt efficiens & materia cum omni diligentia tractentur à
philoſopho naturali & demonſtrationes quæ è tali cauſſarum genere conflantur in methodo na
turali, ſint ſuis numeris partibusque. abſolutæ. & omnibus modis; cùm è cęteris abſolutæ quidem
ſint, ſed in proprio genere; quia ſcilicet illis ſit contentus, quatenus referuntur ad motum. Nam
quicquid vlterius cognoſcitur, ſi facit ad rei notitiam pleniorem; non tamen facit ad notitiam rei,
quatenus eſt naturalis, ſed vt cadit in aliam rationem, vtputa, entis. Neque obſtat quòd operen
tur prima forma primusque. finis ſine motu: quare non reſpiciant ſubſtantiam naturalem; quia non
id ſibi vult illud dictum, quòd omnis earum ratio notioque. ſeparentur à motu: ſed quòd inter re
liquas cauſſas hæ quoque ſine motu conſiderari queunt, cùm functiones habeant quę ſine corpo
re obiri poſsint. Ideo quatenus reſpiciunt motum, pertinent ad methodum naturalem: ſed cùm
habeant item alia officia quę ſegregantur à motu, illa res natura plenè cognoſci nequit à phyſico
qui non excedit limitibus motus, ſed ab eo philoſopho cognoſcetur qui conſiderat entia quæ
ſunt immobilia; hic verò eſt primus philoſophus. Quanquam de iis quæ nuper conſtituta ſunt,
non leues exiſtunt dubitationes: ſiquidem ſubiectum philoſophię naturalis perfectius in alia ſcien
tia, quàm in naturali noſceretur; ibi enim perfectius noſcitur, vbi ipſius principia noſcuntur.
Quia verò facilè hoc dabis obiiciens locum Ariſtotelis, a vbi teſtatur primi philoſophi munus
eſſe præbere ſubiecta cęteris ſcientiis; quaſi noſcat ipſe ſolus illa eſſe ſimpliciter: animaduerte ob
ſecro Ariſtotelem agere de eo quòd ſint; itaque verè dicere: quandò vnus primus philoſophus
tenet rem eſſe, quatenus eſt: ſed nos hîc ſubſtantiam naturalem ſub ratione naturæ concipimus;
eam verò nulli notiorem fore quàm philoſopho naturali prædicamus. Tùm etiam ſcitu dignum
eſt an'ne materia plenè cognoſcatur à philoſopho naturali; ecquid'nam amplius afferat ad hanc
cognitionem primus philoſophus. At verò quantum eſt de primo: cùm ſit hoc in noſtris placitis
conſtitutum principia ſpectari in methodis cum habitudine ad ea quorum principia ſunt, etiam
ſequenti auctoritatem Ariſtotelis ſcrupulum iniiciet ea ſententia. b Siquis vnum è relatiuis di
ſtinctè noſſe velit, alterum quoque diſtinctè noſcat neceſſe eſt: neque enim ſatis eſt percunctanti
cuius ego ſim filius, ſi parentis filium me eſſe audiuerit: ſed tùm acquieſcet, ſi me Nicolai filium
eſſe doceatur, qui nobiles cauſſas aliquando perorarit: aliter non plus certior abierit, quàm curio
ſior ille qui quærens ex quodam ſeruo, quò iret, & cuius eſſet; reſponſum tulerit. Huc eo, heri
ſum ſeruos; nunquid nunc es certior? Hîc ego te conſiderare velim, longè aliud eſſe rei merita
tractare, & methodi in qua verſamur, etenim methodus procedit ex propriis, & certis quibuſdam
terminis cohibetur: itaque ſatis eſt illi ea continere quæ ipſius propria ſunt, reliqua negligit; nec
idcirco quicquàm de iure ſuo deminuit rei notitia latius patet, & quandoque. multarum methodo
rum opem flagitat: itaque cęlum & à naturali & ab Aſtronomo conſideratur; quia ſubit diuerſas
rationes; cùm cęteroquin vna ſit cuiuſque methodi ratio qua determinatur: quamobrem ea prin
cipiorum notitia contenta eſſe debet, qua ſubiectum ſub propria ratione tractatur, vlteriorem non
requirit; & quicquid vlterius adhibetur, alienum eſt, & ad rei quidem notitiam faciens, ſed nihil
adiuuans illam methodum. Neque noſſe oportet, vt aliquem certò patrem alterius eſſe ſciamus,
ſit'ne animal rationis compos an brutum; neque poſtulat ea notitia certam atque accuratam fun
damenti, vt ita dicam, explicationem: itaque diſtincta alterius relatiui cognitio vſque ad quendam
terminum peruenit, & cum diſtinctione illa adhuc connexam habet aliquam confuſionem: aliter
immineret periculum, ne ſciremus bis duo facere quatuor, niſi perfectè ſciremus quid eſſet nume
rus, quid quantitas, & an ſit materię proprietas, an formę. neque noſſet expugnare oppidum Im
perator, niſi cognoſceret quid ſit victoria, quid beatitudo, & cuncta politicę principia teneret, quę
ſanè res eſt venia potius, quàm admiratione digna. Hoc iudicio commotus Antonius apud M. Tul
lium c oratoriam facultatem modicis regionibus circunſcribit; & infinitatem illam quæſtionum
de quacunque re ſubtiliter diſceptandi negat oratori. Sed Ariſtotelis ipſius iudicium, & aliorum
philoſophorum perſequamur. quotasquiſque eſt ex Aſtronomis, qui de eclypſi ita diſputet, vt
ſiquidem pluribus locis cauſſam perpetuæ ſucceſsionis in rebus caducis oſtendat eſſe primum fi
nem, cui omnia parent, & quod imitari cupiunt. Proptereà, vt omnes cauſſas ab imis vſque ad
ſummas adhiberi à phyſico ſuis demonſtrationibus affirmo: ſic omnes cum diligentia ab eodem
tractari poſſe nego; ſed eas tantùm cum diligentia in hac methodo explicandas eſſe quæ non ſe
parantur à motu, reliquarum explicatio diligens ſuperiori officio delegabitur. & cauſſa eſt, quia
cùm includant rationem & notionem motus, quia motus à phyſico diligentiſsimè exponitur; er
go, & illa, in quorum notione ineſt motus optimè à naturali cognoſcentur. Nam veriſimile eſt
ibi aliquid maximè cognoſci, vbi illud maximè cognoſcitur per quod explicatur. Itaque omnia
illa loca quæ nuper allata contrà fuerunt, oſtendent quidem naturalem philoſophum cauſſas illas
non exponere & pro merito tractare: nihil obſtabunt, quominus eas in demonſtrationibus vſur
pari poſſe credamus. illud ſolum perſuadebunt: demonſtrationem quę in cauſſas illas reſoluitur,
vt eſt ex maximè primis in hac philoſophia, ita non eſſe ex nobis notiſsimis, quòd illò phyſicæ
methodi vis non tuebatur. Reſtat igitur, vt efficiens & materia cum omni diligentia tractentur à
philoſopho naturali & demonſtrationes quæ è tali cauſſarum genere conflantur in methodo na
turali, ſint ſuis numeris partibusque. abſolutæ. & omnibus modis; cùm è cęteris abſolutæ quidem
ſint, ſed in proprio genere; quia ſcilicet illis ſit contentus, quatenus referuntur ad motum. Nam
quicquid vlterius cognoſcitur, ſi facit ad rei notitiam pleniorem; non tamen facit ad notitiam rei,
quatenus eſt naturalis, ſed vt cadit in aliam rationem, vtputa, entis. Neque obſtat quòd operen
tur prima forma primusque. finis ſine motu: quare non reſpiciant ſubſtantiam naturalem; quia non
id ſibi vult illud dictum, quòd omnis earum ratio notioque. ſeparentur à motu: ſed quòd inter re
liquas cauſſas hæ quoque ſine motu conſiderari queunt, cùm functiones habeant quę ſine corpo
re obiri poſsint. Ideo quatenus reſpiciunt motum, pertinent ad methodum naturalem: ſed cùm
habeant item alia officia quę ſegregantur à motu, illa res natura plenè cognoſci nequit à phyſico
qui non excedit limitibus motus, ſed ab eo philoſopho cognoſcetur qui conſiderat entia quæ
ſunt immobilia; hic verò eſt primus philoſophus. Quanquam de iis quæ nuper conſtituta ſunt,
non leues exiſtunt dubitationes: ſiquidem ſubiectum philoſophię naturalis perfectius in alia ſcien
tia, quàm in naturali noſceretur; ibi enim perfectius noſcitur, vbi ipſius principia noſcuntur.
Quia verò facilè hoc dabis obiiciens locum Ariſtotelis, a vbi teſtatur primi philoſophi munus
eſſe præbere ſubiecta cęteris ſcientiis; quaſi noſcat ipſe ſolus illa eſſe ſimpliciter: animaduerte ob
ſecro Ariſtotelem agere de eo quòd ſint; itaque verè dicere: quandò vnus primus philoſophus
tenet rem eſſe, quatenus eſt: ſed nos hîc ſubſtantiam naturalem ſub ratione naturæ concipimus;
eam verò nulli notiorem fore quàm philoſopho naturali prædicamus. Tùm etiam ſcitu dignum
eſt an'ne materia plenè cognoſcatur à philoſopho naturali; ecquid'nam amplius afferat ad hanc
cognitionem primus philoſophus. At verò quantum eſt de primo: cùm ſit hoc in noſtris placitis
conſtitutum principia ſpectari in methodis cum habitudine ad ea quorum principia ſunt, etiam
ſequenti auctoritatem Ariſtotelis ſcrupulum iniiciet ea ſententia. b Siquis vnum è relatiuis di
ſtinctè noſſe velit, alterum quoque diſtinctè noſcat neceſſe eſt: neque enim ſatis eſt percunctanti
cuius ego ſim filius, ſi parentis filium me eſſe audiuerit: ſed tùm acquieſcet, ſi me Nicolai filium
eſſe doceatur, qui nobiles cauſſas aliquando perorarit: aliter non plus certior abierit, quàm curio
ſior ille qui quærens ex quodam ſeruo, quò iret, & cuius eſſet; reſponſum tulerit. Huc eo, heri
ſum ſeruos; nunquid nunc es certior? Hîc ego te conſiderare velim, longè aliud eſſe rei merita
tractare, & methodi in qua verſamur, etenim methodus procedit ex propriis, & certis quibuſdam
terminis cohibetur: itaque ſatis eſt illi ea continere quæ ipſius propria ſunt, reliqua negligit; nec
idcirco quicquàm de iure ſuo deminuit rei notitia latius patet, & quandoque. multarum methodo
rum opem flagitat: itaque cęlum & à naturali & ab Aſtronomo conſideratur; quia ſubit diuerſas
rationes; cùm cęteroquin vna ſit cuiuſque methodi ratio qua determinatur: quamobrem ea prin
cipiorum notitia contenta eſſe debet, qua ſubiectum ſub propria ratione tractatur, vlteriorem non
requirit; & quicquid vlterius adhibetur, alienum eſt, & ad rei quidem notitiam faciens, ſed nihil
adiuuans illam methodum. Neque noſſe oportet, vt aliquem certò patrem alterius eſſe ſciamus,
ſit'ne animal rationis compos an brutum; neque poſtulat ea notitia certam atque accuratam fun
damenti, vt ita dicam, explicationem: itaque diſtincta alterius relatiui cognitio vſque ad quendam
terminum peruenit, & cum diſtinctione illa adhuc connexam habet aliquam confuſionem: aliter
immineret periculum, ne ſciremus bis duo facere quatuor, niſi perfectè ſciremus quid eſſet nume
rus, quid quantitas, & an ſit materię proprietas, an formę. neque noſſet expugnare oppidum Im
perator, niſi cognoſceret quid ſit victoria, quid beatitudo, & cuncta politicę principia teneret, quę
ſanè res eſt venia potius, quàm admiratione digna. Hoc iudicio commotus Antonius apud M. Tul
lium c oratoriam facultatem modicis regionibus circunſcribit; & infinitatem illam quæſtionum
de quacunque re ſubtiliter diſceptandi negat oratori. Sed Ariſtotelis ipſius iudicium, & aliorum
philoſophorum perſequamur. quotasquiſque eſt ex Aſtronomis, qui de eclypſi ita diſputet, vt
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib