Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
41
41
42
42
43
43
44
44
45
45
46
46
47
47
48
48
49
49
50
50
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="28"/>
              cipium poſuere præter materiam, mouens erat, ſiue amor, vt cenſuit Parmenides,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              ſiue (vt me­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg280"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg281"/>
                <lb/>
              minit Cicero
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              ) ſtephane à coronæ ſimilitudine dicta, hoc eſt, continens ardore lucis orbis, qui
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg282"/>
                <lb/>
              cingit cęlum quem appellat Deum: aut etiam mens, vt putauit Anaxagoras, vel lis & amicitia
                <lb/>
              quas potuit Epedocles; licet ad illa confugiant vt tragici poëtę, cum explicare argumenti exitum
                <lb/>
              non poſſunt. </s>
              <s>Igitur cùm illis certandum fuit & error eorum confutandus. </s>
              <s>id verò cum omni
                <lb/>
              induſtria confectum fuerit ab Ariſtotele; facit quominus ego credam ſententiam cęteroqui ve­
                <lb/>
              riſsimam nempe. </s>
              <s>Naturam eſſe aut agere gratia rei cuiuſpiam, cum principiis eſſe
                <expan abbr="numerandã">numerandam</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Neque verò mihi placet quod aliqui defendunt, non directò
                <expan abbr="certisq́">certisque</expan>
              . </s>
              <s>rationibus, ſed elenchicè
                <lb/>
              tractari ſententiam illam qua ratione liceat inire certamen cum iis qui principia refutant. </s>
              <s>Etenim
                <lb/>
              ſi diſputationis illius progreſſum animaduertas; ex propriis eius methodi principiis rem quo­
                <lb/>
              que confectam fuiſſe reperies, & aliqua vt vera aſſumpta, non data; qui mos ſcientiarum pro­
                <lb/>
              prius eſt; neque vt illò tendentia quò elenchica
                <expan abbr="cõfutatio">confutatio</expan>
              dirigitur (huius enim ſcopi ſunt quin­
                <lb/>
              que repugnantia, falſum, inopinabile, ſolœciſmus, & nugatio) ſed vt oſtendentia ſic eſſe & ſenſu
                <lb/>
              munita qui certus eſt index in phyſicis; & eiuſmodi quę in illa principia reſolui poſsint, quę phy­
                <lb/>
              ſicus pro certiſsimis accipit. </s>
              <s>Et indicat hoc propoſitio quæſtionis quæ per notum exponitur quę
                <lb/>
              cauſſam ſignificat, nimirum
                <foreign lang="grc">διότι</foreign>
              , ideſt quamobrem qua, tametſi optimi autores vſi ſint pro ſim­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg283"/>
                <lb/>
              plici, quæ eſt
                <foreign lang="grc">ο̂τι</foreign>
              , ideſt quòd, nihilominus à nobis pro cauſſa accipienda eſt, eo quòd indicat
                <lb/>
                <foreign lang="grc">τό βέλτιον</foreign>
              , & melius quòd finem eſſe ſuprà docuimus;
                <expan abbr="eaq́">eaque</expan>
              . </s>
              <s>ſe profitetur afferre Ariſtoteles, vt
                <lb/>
              dubitationem ſoluat: atqui dubitationum ſolutiones ſunt ea quæ demonſtrantur. </s>
              <s>Itaque non
                <lb/>
              elenchicè, ſed phyſicè tractatum fuit hoc theorema. </s>
              <s>Planum eſt quidem eſſe finem, & ex hac
                <lb/>
              cauſſa reddi poſſe rationem complurium problematum: liquet etiam methodos accipere qua­
                <lb/>
              tuor genera cauſſarum: ſed illud obſcurum & inquirendum; ſit'ne aliquis finis, cuius ergò natu­
                <lb/>
              ra operetur: & an ſolus materiæ curſus, vt antiqui voluerunt; ea præſtet, quæ fini tribuit in na­
                <lb/>
              tura philoſophus. </s>
              <s>Idcirco mea quidem ſententia erit hoc non principium, ſed theorema. </s>
              <s>Natu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg284"/>
                <lb/>
              ram agere cuiuſpiam rei gratia. </s>
              <s>Tritum quoque illud eſt apud philoſophos naturales cauſſam
                <lb/>
              ei præferri cuius eſt cauſſa. </s>
              <s>Nunc cauſſa multis modis ea reſpicit quorum eſt auctor. </s>
              <s>Etenim vel
                <lb/>
              in nomine & ratione conuenit, vt cum filio pater, vel actus eſt & perfectio: rurſus cauſſa vel eſt
                <lb/>
              in mente, vel in reipſa: tum tertiò cauſſa vel princeps eſt, vel inſtrumentum. </s>
              <s>Prætereà cauſſa eſt
                <lb/>
              aut poteſtas, aut actus. </s>
              <s>Poſtremò cauſſa pertinet ad eſſe, cùm vbi quippiam gignitur; tùm etiam
                <lb/>
              poſtquam genitum eſt: nanque operatio iam eſt rei genitæ &cum fine cenſeri ſolet. </s>
              <s>Atqui per­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg285"/>
                <lb/>
              ſpicuum eſt cauſſam illam quæ perfectio nuncupatur, modo quodam nobiliore quàm cauſſas
                <lb/>
              vniuocas, effecta ſua continere, ob
                <expan abbr="eamq́">eamque</expan>
              . </s>
              <s>rem ipſis quoque præſtantiores eſſe, poſtquam ex illius
                <lb/>
              gremio, vt ita dicam, effuſa fuerint. </s>
              <s>Cauſſas item in mente, qualem ponimus eſſentiam, quæ defi­
                <lb/>
              nitione explicatur, ipſi rei quæ exiſtit, præponendas eſſe ſuo loco docebimus, interim pro hypo­
                <lb/>
              theſi ſtatuatur. </s>
              <s>Omnes etiam confitentur actum poteſtati, vt imperfecto perfectum præcedere,
                <lb/>
              & cùm materia ſit poteſtas, cęterę cauſſæ ſint actus generatim, materiam excipiunt quæ ſola pro­
                <lb/>
              pter imperfectionem non ſit effectui præferenda; quapropter etiam cùm agens actu exiſtat, pa­
                <lb/>
              tiens verò ſit poteſtate; agens patienti ſine controuerſia præponunt. </s>
              <s>ob
                <expan abbr="eamq́">eamque</expan>
              . </s>
              <s>rem quia ſe habet
                <lb/>
              inſtrumentum ad cauſſam principem vt patiens ad agens, eodem iudicio perhibemus inſtrumen­
                <lb/>
              tum non modo cauſſæ mouenti poſtponendum, verùm etiam effectui poſtponi poſſe; vt ſi effe­
                <lb/>
              ctus à cauſſa vniuoca producatur, proptereà ſemen, licet imperfectum; cauſſa hominis quæ res
                <lb/>
              eſt perfecta, eſſe poteſt, cum à meliore principio deſcendat, quod eſt homo alter qui actu eſt, at­
                <lb/>
              que perfectus. </s>
              <s>
                <expan abbr="Ideoq́">Ideoque</expan>
              . </s>
              <s>notabat veteres Ariſtoteles, quia rationem optimi honeſtiſsimi & pręſtan­
                <lb/>
              tiſsimi principiis denegarent,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              quòd ex ſemine virum naſci perſpicerent, hoc verò imperfectum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg286"/>
                <lb/>
              eſſet. </s>
              <s>neque intelligerent ſemen non eſſe principium, ſed inſtrumentum quod ex alio penderet:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg287"/>
                <lb/>
              id autem perfectum eſſet, cum actu exiſteret à quo ſemen pararetur. </s>
              <s>Itaque principium
                <expan abbr="optimũ">optimum</expan>
              ,
                <lb/>
              & honeſtiſsimum eſt. </s>
              <s>Et certè ita ſit neceſſe eſt; cùm actus ſit principium ſimpliciter. </s>
              <s>Nam ma­
                <lb/>
              teria quoque cùm ſit potentia, principiorum numero excluditur. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              Hæc quidem à nob. </s>
              <s>conſen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg288"/>
                <lb/>
              tienter cum cęteris aſſeruntur. </s>
              <s>De vniuocis, & fine non conuenit: apparet enim eandem eſſe con­
                <lb/>
              ditionem Sophroniſci patris & Socratis filij; atque omnino generatim, cùm vna ſubſtantia indi­
                <lb/>
              uidua gignat alteram, nec vna ſit magis minusúe ſubſtantia quàm altera, neutram eſſe præferen­
                <lb/>
              dam. </s>
              <s>Prætereà cum finis ſit vel generationis, vel rei genitę, quia rei genitæ finem in ordine acci­
                <lb/>
              dentium collocant, ea verò ſubſtantiæ cedunt omnibus modis, & hoc etiam cauſſæ genus effe­
                <lb/>
              ctui & illi cuius eſt cauſſa, præferendum non eſſe ducunt. </s>
              <s>Nos contrà in vniuocis etiam cauſſas
                <lb/>
              effectibus anteponimus; quippe qui cauſſas in actu contemplemur. </s>
              <s>tùm enim cauſſæ verè ſunt:
                <lb/>
              atqui cauſſæ in actu cum re conferuntur quæ eſſe poteſt & gignitur, nec dum exiſtit. </s>
              <s>itaque ne­
                <lb/>
              ceſſariò præſtant. </s>
              <s>Poſteà longo ſermone nob. </s>
              <s>oſtendendum eſt functiones eſſe ex ordine
                <expan abbr="formarũ">formarum</expan>
              ,
                <lb/>
              & vt actus cum poteſtate conferri. </s>
              <s>Quamobrem & ab hoc vſque ad illa tempora ſuperſedeamus.
                <lb/>
              </s>
              <s>ſatis hoc ſit, quòd ſi actus
                <expan abbr="ſecũdus">ſecundus</expan>
              eſt perfectior; actio quoque in ipſo
                <expan abbr="efficiẽte">efficiente</expan>
              inerit, vt perfectio. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>