Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
81
81
82
82
83
83
84
84
85
85
86
86
87
87
88
88
89
89
90
90
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="70"/>
              quærat, vnde opacitas Lunæ naſcatur, & quę'nam ſit corporis illius natura, è quo'nam materiæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg635"/>
                <lb/>
              genere conſtet, quæ ſit eius forma; vtrum'ne caducum ſit corpus, an mortale? </s>
              <s>eo contentus erit,
                <lb/>
              quòd Luna à Sole
                <expan abbr="lumẽ">lumen</expan>
              accipiat, cùm ſit corpus opacum, & eiuſmodi, vt ipſum ad nos reflectat;
                <lb/>
              atque vbi ex interuentu terræ lumen Solis amittat, tùm fieri eclypſin: itaque veſtigabit quo tem­
                <lb/>
              pore terra ſic inter vtraque lumina interponatur, vt Luna in eius vmbram incurrat, & eclypſin ita
                <lb/>
              deſignabit. </s>
              <s>& illa diſcens nihilo plus erit bonus mathematicus. </s>
              <s>Et medicus vſque ad quendam
                <lb/>
              terminum materiam nerui noſcere volet; accuratam eius perquiſitionem phyſico relinquet; ni­
                <lb/>
              hilominus Alexandro dignus eſſe poterit. </s>
              <s>Etiam logicus illa breui inſtructione
                <expan abbr="prædicamentorũ">prædicamentorum</expan>
                <lb/>
              contentus erit, certam doctrinam primo philoſopho delegabit. </s>
              <s>Ergo fines ſuos aliquando tuebi­
                <lb/>
              tur methodus, dum rem pro ſuo munere explanabit; etiam ſi principia non pro rei dignitate, ſed
                <lb/>
              pro ſuo ipſius merito tractet. </s>
              <s>& tamen tanta lux erit principiorum, vt quamuis non abſolutè co­
                <lb/>
              gnoſcantur; ea tamen illuſtrare queant quæ ſunt ex ipſis; & ſi non quatenus ea res pateretur, at
                <lb/>
              ſaltem quoad ab eius methodi profeſſore deſideratur. </s>
              <s>Proinde Phyſico ſat eſſe dicemus, ſi pri­
                <lb/>
              mum motorem ſic tractet, vt reſpicit materiam ſenſilem;
                <expan abbr="eiusq́">eiusque</expan>
              . </s>
              <s>attributa doceat, quatenus erum­
                <lb/>
              punt ex illa habitudine; nec aliter explicatur ab ipſo, quòd eſt indiuiduus & æternus, & extra
                <lb/>
              omnem materiæ contagionem: quapropter omnibus modis immobilis; niſi quòd eius aliquod
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg636"/>
                <lb/>
              munus redundat in materiam: quod fine illa habitudine concipi poteſt, id alterius officium eſſe
                <lb/>
              dicimus. </s>
              <s>& hoc modo 3. Phyſ. pars erit noſtræ methodi; & in illo regreſſus phyſicus; ſi
                <expan abbr="methodũ">methodum</expan>
                <lb/>
              reſpicias, abſolutus; ſi rem perpendas, aliqua ex parte deficiens. </s>
              <s>At verò tibi fortè negotium fa­
                <lb/>
              ceſſet, quòd ſi ita nouit phyſicus primum motorem, & eius accurata notitia pertinet ad alterum
                <lb/>
              philoſophum; videbitur eſſe ſubalternus, quod tamen anteà confutatum eſt: etenim non poterit
                <lb/>
              explicare quid ſit illud principium, nec afferre propter quid ſimpliciter, ſed
                <expan abbr="oſtẽdet">oſtendet</expan>
              tantum quòd
                <lb/>
              ſit; cur ita ſit, ab altero arceſſet, atqui vbi hic gradus intercedebat; ſubalternationis ratio poneba­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s>Ad hoc dicam primum motorem quoque primum, quà primus eſt motor, à phyſico noſci
                <lb/>
              quid ſit, quantum fert eius ingenium, quod propter ſimplicitatem definitioni non eſt obnoxium:
                <lb/>
              deinde tum reſpondebo affinitatem eſſe ſubalternationis, vbi in genere conueniant ſubalterna &
                <lb/>
              ſubalternans: at cùm ſublimior ſpeculatio primi motoris ſit alterius generis; cùm hæc ſpectet ſub­
                <lb/>
              ſtantiam naturalem; illa verò ſubſtantiam ſimpliciter (etenim genus in ſcientiis à ratione formali
                <lb/>
              ducitur quę omnino diuerſa eſt in phyſica & prima philoſophia) non igitur erit phyſica ſubalter­
                <lb/>
              na. </s>
              <s>Tertiò defendimus primum motorem ſe habere vt finem; at quę conſiderat finem, non habet
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg637"/>
                <lb/>
              rationem ſubalternantis, ſed architectonicæ. </s>
              <s>Quapropter eſt gemina facultas, quæ in motoris pri­
                <lb/>
              mi notitia vertitur; & ſingulæ in ſuo genere perfectæ. </s>
              <s>Tranſeo nunc ad alterum caput, quo de no­
                <lb/>
              titia materiæ diſceptandum eſt, quo phyſicæ conceditur: nam multa contrà ſuccurrunt; ſiquidem
                <lb/>
              plena cuiuſque rei cognitio tunc habetur; cùm omnes cauſſæ noſcuntur ex quibus res illa pendet.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sed materia cauſſas omnes infert; ab omnibus pendet. </s>
              <s>Igitur materia cauſſarum omnium
                <expan abbr="notitiã">notitiam</expan>
                <lb/>
              flagitat. </s>
              <s>Atqui non omnes cauſſæ cognoſcuntur à phyſico. </s>
              <s>Neque igitur phyſicus plenè cogno­
                <lb/>
              ſcet materiam. </s>
              <s>Nanque materia formæ gratia eſt & finis;
                <expan abbr="eademq́">eademque</expan>
              . </s>
              <s>finem: ſine efficientis opera
                <expan abbr="">non</expan>
                <lb/>
              conſequitur. </s>
              <s>Præterea materia, vt nobis placet, eſt poteſtas. </s>
              <s>ea verò ſine actu cognoſci
                <expan abbr="">non</expan>
              poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg638"/>
                <lb/>
              Cæterùm neque actus neque poteſtas à phyſico, vel auctore Ariſtotele abſolutè cognoſcuntur.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg639"/>
                <lb/>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Ergo neque materia. </s>
              <s>Confirmo etiam, quia formæ ſciri debet magis quàm materia. </s>
              <s>Sed forma
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg640"/>
                <lb/>
              non cognoſcitur à phyſico perfectè; multò minus igitur materia. </s>
              <s>Vrgebit nos item Auicenna te­
                <lb/>
              ſte Auerroë. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              Quando cognitio cuiuſque rei tùm exiſtit, cum eius cauſſæ cognoſcuntur à primis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg641"/>
                <lb/>
              vſque ad vltimas. </s>
              <s>At materia prima non poteſt à phyſico noſci. </s>
              <s>Neque item vltima & proxima.
                <lb/>
              </s>
              <s>quia omnes artifices mentionem faciunt de materia proxima, non de remota & prima, vt medi­
                <lb/>
              cus de materia proxima nerui, quæ fortè ſunt elementa. </s>
              <s>Verùm phyſicus eſt artifex particularis:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg642"/>
                <lb/>
              neque enim ſpectat ens ſimpliciter, ſed aliqua conditione reſtrictum, vt puta mobilitate. </s>
              <s>Neque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg643"/>
                <lb/>
              igitur phyſicus ſpectabit materiam primam. </s>
              <s>Tùm etiam; quòd ſi eam tractaret phyſicus, &
                <expan abbr="demõ-ſtrare">demon­
                  <lb/>
                ſtrare</expan>
              poſſet. </s>
              <s>non demonſtrat autem, quia principium eſt. </s>
              <s>Nos item in confirmationem adimus.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg644"/>
                <lb/>
              Prima philoſophia materiam cognoſcit. </s>
              <s>Sed prima philoſophia eſt maximè ſcientia, quippe quæ
                <lb/>
              ſciat ex maximè primis. </s>
              <s>Ergo & ipſa magis ſcit quàm phyſica. </s>
              <s>Sic materiæ tractatio non erit prę­
                <lb/>
              cipua philoſophi naturalis. </s>
              <s>Sed quantum ſpectat ad Auicennæ decretum; falſum prorſus exiſti­
                <lb/>
              mo phyſicum materiæ primæ cognitionem detrectare. </s>
              <s>Tùm quòd artifex, etſi materiam
                <expan abbr="cõmu-niſsimam">commu­
                  <lb/>
                niſsimam</expan>
              non ſpectat; quia certas formas ſibi propoſitas habet, vt ſtatuarum ſtatuarius; at nihilo­
                <lb/>
              minus
                <expan abbr="cõſiderat">conſiderat</expan>
              materiam communem omnibus ſuis formis, vt marmor, aut æs. </s>
              <s>Itaque cùm phi­
                <lb/>
              loſophus naturalis conſideret omnes formas naturales, etiam conſiderare cogetur materiam
                <expan abbr="cõ-munem">con­
                  <lb/>
                munem</expan>
              omnibus illis formis, hæc verò eſt materia prima; quandoquidem etiam ipſa primas ele­
                <lb/>
              mentorum formas accipiat. </s>
              <s>Accedit eodem, quòd ſi phyſicus de motu differit, etiam principia
                <lb/>
              motus omnia veſtigare debet in quibus cum materia prima reponatur, efficit item, vt materia pri­
                <lb/>
              ma ſit à phyſico noſcenda. </s>
              <s>Quamobrem non id puto nunc in controuerſiam eſſe reuocandum; </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>