1prunas abſque flamma impone: nec pene
trat oleum refugiens ignem, nec ardet char
ta, quia non poteſt ſiccari, oleo repugnan
te: ignis verò non ſine extrema ſiccitate,
nec flamma, nec motus attenuare poſſunt,
vt ignis accendatur, incaleſcit tamen ſen
ſim mutatis prunis atque ita feruet, quod
mirum videtur, adeò vt impoſiti piſces co
quantur. Sed cur filum ouo circundatum, non
ſolùm in prunis, ſed nec in flamma ardet?
quia non fit ignis, niſi calor ad ſummum
deducatur, at ſemper prohibetur ab ouo ne
ad ſummum deducatur, quia ouum comburi
non poteſt: at quod non comburitur, aliquo
modo ſemper refrigerat, quod eſt maximè
calidum. Eadem ratione linteum chryſtallo
polito ſuperpoſitum non ardet ſub pruna,
etiamſi folle ſufflaueris. Sed ſi calor in
humido generat, cur non in aqua feruente
generatio? quia calor ille aut non eſt in ſub
ſtantia aquæ, vel eſt etiam in alio quod ſic
cum eſt. Indicio eſt, quòd aqua feruens vt
ignis vrit. Quòd verò in illius ſubſtantia
non ſit, indicat, quòd igne amoto aqua
ſpontè refrigeratur. Sed calor ſi in humido
ſit, generat: vt cùm caro ſoli exponitur,
vermiculi generantur, & in fimo vermes, &
in Ægypto oua fimo contecta pullos edunt.
Fertur & olim Liuiam Auguſtam cùm ouum
fouiſſet in ſinu, alternantibus per vices an
cillis, eduxiſſe criſtatum gallum. Calor ve
rò putridus è genere eſt ignei, quia ſiccus:
ſed ſimilis eſt naturali, quia cum generatio
ne eſt. Differt ab igneo, quia motum non ha
bet manifeſtum: igneus autem habet, ideò
ex altero in alterum tranſitus. Nam igneus
moderatus putrefacit, putridus auctus vrit,
ardet, & accendit. Ob hoc putridæ febres cum
tanto ſunt æſtu. Cur igitur igneus calor in
naturalem non poſſit tranſmutari, cauſæ ſunt
manifeſtæ. Nam igneus ſiccus eſt, & humi
dior fieri nequit, qualis eſt naturalis. Igneus
etiam euocat, & ſeparat, naturalis intrò tra
hit, & miſcet. Omnis enim calor humidus
miſcet. At naturalis in putridum, & igneum
tranſire poteſt, quia humidum à calore ſic
catur. Ob hoc igitur ignis humida denigrare
ſolet, quia humidum exterius euocat, aërém
que expellit, ſicca dealbat: quia quod erat hu
midi, abſumit.
trat oleum refugiens ignem, nec ardet char
ta, quia non poteſt ſiccari, oleo repugnan
te: ignis verò non ſine extrema ſiccitate,
nec flamma, nec motus attenuare poſſunt,
vt ignis accendatur, incaleſcit tamen ſen
ſim mutatis prunis atque ita feruet, quod
mirum videtur, adeò vt impoſiti piſces co
quantur. Sed cur filum ouo circundatum, non
ſolùm in prunis, ſed nec in flamma ardet?
quia non fit ignis, niſi calor ad ſummum
deducatur, at ſemper prohibetur ab ouo ne
ad ſummum deducatur, quia ouum comburi
non poteſt: at quod non comburitur, aliquo
modo ſemper refrigerat, quod eſt maximè
calidum. Eadem ratione linteum chryſtallo
polito ſuperpoſitum non ardet ſub pruna,
etiamſi folle ſufflaueris. Sed ſi calor in
humido generat, cur non in aqua feruente
generatio? quia calor ille aut non eſt in ſub
ſtantia aquæ, vel eſt etiam in alio quod ſic
cum eſt. Indicio eſt, quòd aqua feruens vt
ignis vrit. Quòd verò in illius ſubſtantia
non ſit, indicat, quòd igne amoto aqua
ſpontè refrigeratur. Sed calor ſi in humido
ſit, generat: vt cùm caro ſoli exponitur,
vermiculi generantur, & in fimo vermes, &
in Ægypto oua fimo contecta pullos edunt.
Fertur & olim Liuiam Auguſtam cùm ouum
fouiſſet in ſinu, alternantibus per vices an
cillis, eduxiſſe criſtatum gallum. Calor ve
rò putridus è genere eſt ignei, quia ſiccus:
ſed ſimilis eſt naturali, quia cum generatio
ne eſt. Differt ab igneo, quia motum non ha
bet manifeſtum: igneus autem habet, ideò
ex altero in alterum tranſitus. Nam igneus
moderatus putrefacit, putridus auctus vrit,
ardet, & accendit. Ob hoc putridæ febres cum
tanto ſunt æſtu. Cur igitur igneus calor in
naturalem non poſſit tranſmutari, cauſæ ſunt
manifeſtæ. Nam igneus ſiccus eſt, & humi
dior fieri nequit, qualis eſt naturalis. Igneus
etiam euocat, & ſeparat, naturalis intrò tra
hit, & miſcet. Omnis enim calor humidus
miſcet. At naturalis in putridum, & igneum
tranſire poteſt, quia humidum à calore ſic
catur. Ob hoc igitur ignis humida denigrare
ſolet, quia humidum exterius euocat, aërém
que expellit, ſicca dealbat: quia quod erat hu
midi, abſumit.
Rurſus dubitabis, ſi ignis agit in aquam,
aërem generat, cur non igitur humidum pin
gue? Reſpondeo, pingue fit ob miſtionem,
ignis autem ſeparat. Separat autem propriæ
vtilitatis cauſa, quia aqueum propellit,
quod vri nequit, velut in lignis viridibus,
quæ cùm accenduntur, aquam exudant.
Depaſcitur autem pingue humidum, in
quod olim dum viueret, calor naturalis fun
datus erat. Ergo quod ardet, tenuiſſimum
& ſicciſſimum eſſe neceſſe eſt, vt palea,
aqua ardens, pyrius puluis. Sed in hoc ali
quid eſt terreum propter halinitrum, ideó
que ſtrepitum edit. Conati ſunt ob id qui
dam detracto halinitro puluerem compone
re, qui ſine ſtrepitu ſphærulam emitteret.
Quòd ſi lentè, & ſine magna vi fieri poteſt.
Atque hunc Braſauolus refert Ferrariæ Du
cem inueniſſe, ſed qui ſine impetu, ac ad
XII. fermè tantum paſſus extenderet ictum:
cum magna autem vi ( vt dixi ) penitùs eſt
impoſſibile. Detracto enim halinitro, ad
huc adeò elaborari poterit puluis pyrius, vt
ſphærulam emittat, & ſine ſtrepitu. Sed in
vniuerſum, quantùm è ftrepitu, tantùm
ex impetu detraxeris. Ergo ſubiecta mate
ria ignem variare ſolet, atque illius vires:
adeò vt ignis è carbonibus vel lignis ſoli
dioribus, vt quercu, vel lapidibus, aut in
metallis fixus, viſum non leuiter offendat,
cùm ex ſaligneis ac ſtipulis innoxiùs penè
ſit. Vt enim ſolidior eſt materia, ita ignis
denſior eſt. Omnis enim calor talis eſt,
quale alimentum. Vnde ſolidiora alimen
ta robuſtiorem calorem efficiunt. In
de ſplendor maior ac viuacior, qui ſpiritus
in oculo hebetat, & tenuiſſimum illud hu
midum, in quo videndi vis ſita eſt, ſiccat,
& conſumit. Eadem ratione, quod tamen
magis mirum eſt, metalla igne liquata è li
gnis mollibus tenaciora redduntur, & mol
liora: è validioribus autem dura, & fragi
lia, tantùm poteſt materiæ varietas. Suſcipit
& varietatem à natura propria & modo ap
plicandi. Imbecillis eſt cùm ſupponitur, vt
cùm carnes coquimus, applicatur ſub, vt ve
hementiùs agat: nam (vt diximus) ignis na
turâ ſursùm tendit. Proximus huic eſt: quem
vocant reflexum: fit cùm ſuprà & infrà ap
plicatur, vel à latere, oppoſito latere vim ig
nis reddente: hoc mollia metalla eruuntur
ex lapidibus, quibus iuncta ſunt, & argen
tum ab ære ſeparatur. Tertium genus eſt ig
nis ambientis, cùm vndique res, quam vre
re tentamus, aut colliquare, ab igne ſine
follibus circumambitur. Extremus modus
eſt, quo nullus violentior, cùm difficilli
mas materias duriſſimis lapidibus miſtas col
liquare volumus. Fit autem hoc modo: Va
ſa longitudinis cubitorum quatuor, aut ſal
tem trium, latitudinis dodrantis, craſſitu
dinis digitorum trium, in imo flexa, ac ad
cubiti figuram fermè formata, ſine fundo,
ex ſilice nigro maculis albis inſperſo fiunt:
in medio longitudinis foramen, atque in eo
canalis ad vnguem collocatus, per quem
ſpiritus follium intùs feratur: in imo fora
men, per quod liquata materia deſcendat.
Ima pars vaſis obſtruitur, eo ( vt dixi) reli
cto oſculo, argilla & carbonibus tritis ſimul
tuſis, & in formam cæmenti ac tenaciorem
redactis. Hæc ſic diſpoſita, à ſimilitudine
Manicæ metallicæ dicuntur. Implentur in
tùs materia, quam liquare propoſitum eſt,
atque carbonibus alternatim concluſus hic
ignis ſummam habet vim, cunctáque ne
ceſſe eſt, ſi non colliquantur, vri. Non vul
garis vtilitas eſt ſpiritus, qui per canalem ex
follibus intùs immittitur: hic primò, quòd
palàm eſt, ignem accendit, & flammam ſuſ
citat, ipſúmque ignem cogit vehementiùs
penetrare. Secundò, cùm frigidus ſit, conce
ptum a metallo calorem cogit, ac intrò pel
lit, atque ſic materiam in qua eſt, diſſoluit.
Tertiò ſi quid liquatum eſt, ne vratur, pro
hibet, calorémque mitigat.
aërem generat, cur non igitur humidum pin
gue? Reſpondeo, pingue fit ob miſtionem,
ignis autem ſeparat. Separat autem propriæ
vtilitatis cauſa, quia aqueum propellit,
quod vri nequit, velut in lignis viridibus,
quæ cùm accenduntur, aquam exudant.
Depaſcitur autem pingue humidum, in
quod olim dum viueret, calor naturalis fun
datus erat. Ergo quod ardet, tenuiſſimum
& ſicciſſimum eſſe neceſſe eſt, vt palea,
aqua ardens, pyrius puluis. Sed in hoc ali
quid eſt terreum propter halinitrum, ideó
que ſtrepitum edit. Conati ſunt ob id qui
dam detracto halinitro puluerem compone
re, qui ſine ſtrepitu ſphærulam emitteret.
Quòd ſi lentè, & ſine magna vi fieri poteſt.
Atque hunc Braſauolus refert Ferrariæ Du
cem inueniſſe, ſed qui ſine impetu, ac ad
XII. fermè tantum paſſus extenderet ictum:
cum magna autem vi ( vt dixi ) penitùs eſt
impoſſibile. Detracto enim halinitro, ad
huc adeò elaborari poterit puluis pyrius, vt
ſphærulam emittat, & ſine ſtrepitu. Sed in
vniuerſum, quantùm è ftrepitu, tantùm
ex impetu detraxeris. Ergo ſubiecta mate
ria ignem variare ſolet, atque illius vires:
adeò vt ignis è carbonibus vel lignis ſoli
dioribus, vt quercu, vel lapidibus, aut in
metallis fixus, viſum non leuiter offendat,
cùm ex ſaligneis ac ſtipulis innoxiùs penè
ſit. Vt enim ſolidior eſt materia, ita ignis
denſior eſt. Omnis enim calor talis eſt,
quale alimentum. Vnde ſolidiora alimen
ta robuſtiorem calorem efficiunt. In
de ſplendor maior ac viuacior, qui ſpiritus
in oculo hebetat, & tenuiſſimum illud hu
midum, in quo videndi vis ſita eſt, ſiccat,
& conſumit. Eadem ratione, quod tamen
magis mirum eſt, metalla igne liquata è li
gnis mollibus tenaciora redduntur, & mol
liora: è validioribus autem dura, & fragi
lia, tantùm poteſt materiæ varietas. Suſcipit
& varietatem à natura propria & modo ap
plicandi. Imbecillis eſt cùm ſupponitur, vt
cùm carnes coquimus, applicatur ſub, vt ve
hementiùs agat: nam (vt diximus) ignis na
turâ ſursùm tendit. Proximus huic eſt: quem
vocant reflexum: fit cùm ſuprà & infrà ap
plicatur, vel à latere, oppoſito latere vim ig
nis reddente: hoc mollia metalla eruuntur
ex lapidibus, quibus iuncta ſunt, & argen
tum ab ære ſeparatur. Tertium genus eſt ig
nis ambientis, cùm vndique res, quam vre
re tentamus, aut colliquare, ab igne ſine
follibus circumambitur. Extremus modus
eſt, quo nullus violentior, cùm difficilli
mas materias duriſſimis lapidibus miſtas col
liquare volumus. Fit autem hoc modo: Va
ſa longitudinis cubitorum quatuor, aut ſal
tem trium, latitudinis dodrantis, craſſitu
dinis digitorum trium, in imo flexa, ac ad
cubiti figuram fermè formata, ſine fundo,
ex ſilice nigro maculis albis inſperſo fiunt:
in medio longitudinis foramen, atque in eo
canalis ad vnguem collocatus, per quem
ſpiritus follium intùs feratur: in imo fora
men, per quod liquata materia deſcendat.
Ima pars vaſis obſtruitur, eo ( vt dixi) reli
cto oſculo, argilla & carbonibus tritis ſimul
tuſis, & in formam cæmenti ac tenaciorem
redactis. Hæc ſic diſpoſita, à ſimilitudine
Manicæ metallicæ dicuntur. Implentur in
tùs materia, quam liquare propoſitum eſt,
atque carbonibus alternatim concluſus hic
ignis ſummam habet vim, cunctáque ne
ceſſe eſt, ſi non colliquantur, vri. Non vul
garis vtilitas eſt ſpiritus, qui per canalem ex
follibus intùs immittitur: hic primò, quòd
palàm eſt, ignem accendit, & flammam ſuſ
citat, ipſúmque ignem cogit vehementiùs
penetrare. Secundò, cùm frigidus ſit, conce
ptum a metallo calorem cogit, ac intrò pel
lit, atque ſic materiam in qua eſt, diſſoluit.
Tertiò ſi quid liquatum eſt, ne vratur, pro
hibet, calorémque mitigat.