1dum cribratur neceſſe ſit ob manuum mo
tum ac brachiorum patere foramina, quan
tum diduci brachia valent, eaque cauſa fa
rinæ non paruam partem partem perire. Ac
cedit, quòd lineum cribrum cum ſolum tre
mat, non adeò atteritur, imò longè minus
qui dum farina ab hominibus cribratur:
nam illos concutere, vt ſolent, cribrum ve
hementer eſt neceſſarium. Facit & ad com
pendium, quòd farina exquiſitius excutitur,
vt furfur omninò purum ſit. Hæcque omnia
citra domus fœditatem, & hominum iactu
ram atque incommoda. Natura etiam in
ſtrumenti duplicem, aut triplicem farinam
diſtinguente, guod ab operariis niſi conie
ctura incerta primò, deinde etiam inſtabili,
fieri non poteſt.
tum ac brachiorum patere foramina, quan
tum diduci brachia valent, eaque cauſa fa
rinæ non paruam partem partem perire. Ac
cedit, quòd lineum cribrum cum ſolum tre
mat, non adeò atteritur, imò longè minus
qui dum farina ab hominibus cribratur:
nam illos concutere, vt ſolent, cribrum ve
hementer eſt neceſſarium. Facit & ad com
pendium, quòd farina exquiſitius excutitur,
vt furfur omninò purum ſit. Hæcque omnia
citra domus fœditatem, & hominum iactu
ram atque incommoda. Natura etiam in
ſtrumenti duplicem, aut triplicem farinam
diſtinguente, guod ab operariis niſi conie
ctura incerta primò, deinde etiam inſtabili,
fieri non poteſt.
Sed ad aëris tractationem reuertamur,
motuum omnium violentorum iam abſolu
ta narratione. Itaque aërem vſque ad cœ
lum extendi iam docuimus, purioremque
illius partem æthera vocari: ſed neque æ
ther, nec aër ob ſubſtantiæ puritatem ſenti
ri poteſt. Cauſa factum eſt hoc animantium,
nam ſi colores haberet, quæ viderentur, ta
lia apparerent. Vt enim per viridia conſpi
cilia inſpicienti omnia videntur viridia: ita
ſi aër coloris particeps eſſet omnia eiuſdem
coloris eſſe viderentur. Similiter ſi odorem
haberet, omnia eodem odore infecta vide
rentur. Similiter ſi acrem ſaporem, aut dul
cem præ ſe ferret, dulcia omnia aut acria
viderentur. Eodem modo calidus ſi quan
doque euadat, vt in æſtate, omnia vt cali
da videantur, efficit. Ea ratione nox ſonos &
ſtrepitus leuiſſimos etiam detegit: quoniam
die aër non eſt omninò expers ſoni. Ergo
omnia vt poſſet ſuſcipere, ſapores, odores,
ſonos, colores, & calidum ac frigidum, ea
que vt decet ſenſibus repræſentare, omnium
natura expers factus eſt. Qualitatibus au
tem cùm ſubiacet primis, alteram oppoſi
tam refugit: atque hoc indicium eſt eorum
quæ iam diximus, qualitates ipſas per ſeip
ſas agere. Hyeme enim aër qui efflatur cùm
calidus ſit, in rotundam cogitur figuram,
ab ipſo calore ſiquidem, non ab aëris natu
ra: etiam aër frigidus non cogitur, nec ca
lidus in calidum locum inſpiratus. Sed cur in
rotundam figuram? quòd ea cùm ſit capa
ciſſima, etiam ſit robuſtiſſima, & etiam quo
niam ſolo puncto læſuræ cauſæ ſe exponat:
ob id pugnaturi, ictumque excepturi, ac
pondus ſubituri, in rotundam figuram ſe
totos colligunt, Vibrata enim procul maio
re impetu colliduntur: at quæ extra rotun
ditatem ſunt, procul magis vibrantur: plus
enim à centro diſtant, quod hypomochlij
vice habetur. Hic intercluſus corrumpit ani
mata anima carentia conſeruat: liber autem,
quæ anima carent, corrumpit: quæ anima
ta ſunt, conſeruat. Exedit enim anima
carentia motu, ideoque perflato loco illa
corrumpit, animalium calorem repurgat
ac refrigerat. Sed recluſus dum non moue
tur, quæ à putredine abſunt illæſa conſer
uat, quia motu carens non exedit. Sed ani
malia, & quæ putreſcere poſſunt, immotus
manens, atque ideo putreſcens, corrum
pit, occidit, putrefacit. Adeò verò corrum
pitur aër concluſus ac immotus, vt cum M.
Antonini Imperatoris milites Auidij Caſ
ſij in Seleucia Babyloniæ arculam in Apol
linis templo inuentam aperuiſſent, aurum
ſperantes inuenire, aër exiens adeò com
putruerat, vt totam regionem peſte affece
rit. Inde ventis delatus in Græciam, at
que inde etiam Romam, peſtilentiam eam
excitauit, quæ humani totius generis par
tem fermè tertiam abſumpſit. Inficitur &
metallicis exhalationibus, vnde in fodina
rum puteis perpetuò flabellis agitatur: ali
ter & lumina extingueret, & eos qui in
tus ſunt ſuffocaret. Motu igitur aër pur
gatur, & ad propriam ac puram redit na
turam.
motuum omnium violentorum iam abſolu
ta narratione. Itaque aërem vſque ad cœ
lum extendi iam docuimus, purioremque
illius partem æthera vocari: ſed neque æ
ther, nec aër ob ſubſtantiæ puritatem ſenti
ri poteſt. Cauſa factum eſt hoc animantium,
nam ſi colores haberet, quæ viderentur, ta
lia apparerent. Vt enim per viridia conſpi
cilia inſpicienti omnia videntur viridia: ita
ſi aër coloris particeps eſſet omnia eiuſdem
coloris eſſe viderentur. Similiter ſi odorem
haberet, omnia eodem odore infecta vide
rentur. Similiter ſi acrem ſaporem, aut dul
cem præ ſe ferret, dulcia omnia aut acria
viderentur. Eodem modo calidus ſi quan
doque euadat, vt in æſtate, omnia vt cali
da videantur, efficit. Ea ratione nox ſonos &
ſtrepitus leuiſſimos etiam detegit: quoniam
die aër non eſt omninò expers ſoni. Ergo
omnia vt poſſet ſuſcipere, ſapores, odores,
ſonos, colores, & calidum ac frigidum, ea
que vt decet ſenſibus repræſentare, omnium
natura expers factus eſt. Qualitatibus au
tem cùm ſubiacet primis, alteram oppoſi
tam refugit: atque hoc indicium eſt eorum
quæ iam diximus, qualitates ipſas per ſeip
ſas agere. Hyeme enim aër qui efflatur cùm
calidus ſit, in rotundam cogitur figuram,
ab ipſo calore ſiquidem, non ab aëris natu
ra: etiam aër frigidus non cogitur, nec ca
lidus in calidum locum inſpiratus. Sed cur in
rotundam figuram? quòd ea cùm ſit capa
ciſſima, etiam ſit robuſtiſſima, & etiam quo
niam ſolo puncto læſuræ cauſæ ſe exponat:
ob id pugnaturi, ictumque excepturi, ac
pondus ſubituri, in rotundam figuram ſe
totos colligunt, Vibrata enim procul maio
re impetu colliduntur: at quæ extra rotun
ditatem ſunt, procul magis vibrantur: plus
enim à centro diſtant, quod hypomochlij
vice habetur. Hic intercluſus corrumpit ani
mata anima carentia conſeruat: liber autem,
quæ anima carent, corrumpit: quæ anima
ta ſunt, conſeruat. Exedit enim anima
carentia motu, ideoque perflato loco illa
corrumpit, animalium calorem repurgat
ac refrigerat. Sed recluſus dum non moue
tur, quæ à putredine abſunt illæſa conſer
uat, quia motu carens non exedit. Sed ani
malia, & quæ putreſcere poſſunt, immotus
manens, atque ideo putreſcens, corrum
pit, occidit, putrefacit. Adeò verò corrum
pitur aër concluſus ac immotus, vt cum M.
Antonini Imperatoris milites Auidij Caſ
ſij in Seleucia Babyloniæ arculam in Apol
linis templo inuentam aperuiſſent, aurum
ſperantes inuenire, aër exiens adeò com
putruerat, vt totam regionem peſte affece
rit. Inde ventis delatus in Græciam, at
que inde etiam Romam, peſtilentiam eam
excitauit, quæ humani totius generis par
tem fermè tertiam abſumpſit. Inficitur &
metallicis exhalationibus, vnde in fodina
rum puteis perpetuò flabellis agitatur: ali
ter & lumina extingueret, & eos qui in
tus ſunt ſuffocaret. Motu igitur aër pur
gatur, & ad propriam ac puram redit na
turam.
Simili ratione frumenta ſub terra reclu
ſa, aërem vitiant, indeque viciſſim ab illo
vitiantur. Et licet ſerius in Germania, ob
aëris frigiditatem, attamen & ibi poſt
aliquot annos corrumpuntur. Seruantur &
diutiùs eadem cauſa ſub terra quam ſupra.
In Gallia verò etiam in multos annos ſeptis
in medio ariſtis, & circumpoſitis denſata
congerie ſtipulis, ita vt latioris columnis
ſpeciem referant, inde ſuperinducto tugu
riolo denſite tuta manent ab animalibus aë
reque ipſo, tugurio ab aqua, geminareque
prohibentur ipſis ſtipulis annexis: omnia
enim ſemina ea parte pullulant, quæ exorta
ſunt, indicio ſunt fabæ. Sed & quædam
perflatis locis videntur tutiora, non quia
aër conſeruet, ſed quia frigidior quum
ſit, adeò non corrumpit. Pleraque enim
perflata, maximè edito loco, ſunt con
cluſis frigidiora. Fiunt & aëris corruptio
nes ob terræmotus. Reſeratus enim aër,
qui multis latuerat ſeculis, dum emergit,
peſtem magnam afferre ſolet: ob id ma
gnos terræmotus, peſtilentiæ graues ſubſe
qui ſolent. Fiunt & ob putredines, velut
poſt magnas clades, poſt inundationes, &
locuſtarum interitum. Hæ quidem peſtilen
tiæ ab aëre. Quæ autem fiunt poſt famem,
alterius ſunt generis. Mira tamen peſtis va
rietas: nam referunt autores fide non in
digni, Conſtantinopoli ( olim Byzantium
dicebatur ) peſtem obortam, qui huius erat
generis, vt qui laborarent, aut quibus mor
bus imminebat, viderentur ab alio homine
cædi: perturbatique hoc errore morieban
tur. Interim nec videbant, nec audiebant,
ſed velut attoniti, aut lymphati ſenſibus ac
mente excutiebantur. Febreque ac tuſſi cum
laborarent, calor tamen & color haud mu
tabatur. Tubercula variis in locis pro ho
minum natura apparebant. Tandem veterno
alij, alij inedia conficiebantur. Quidam etiam
ob ſitim in puteos ſe præcipitabant. Cer
tum eſt, fuiſſe genus certum abſceſſus in
cerebro, quandoquidem contagio non pro
pagaretur. Certum eſt, tot fermè eſſe modos
peſtis, quot tempora. Nulla tamen peſtis vl
tra triennium ſæuit. Cauſa multiplex eſt.
Prima, quia ſi tamdiu ſæuiat, non habet fer
mè in quos ſæuiat. Deinde, aër ipſe cùm le
uiſſimæ ( vt dictum eſt ) ſit ſubſtantiæ, vlte
riorem putredinem pati non poteſt. Oſten
ſum eſt enim ſuperius, quæ computrue
tint, non amplius eſſe putrida. Accedit,
ſa, aërem vitiant, indeque viciſſim ab illo
vitiantur. Et licet ſerius in Germania, ob
aëris frigiditatem, attamen & ibi poſt
aliquot annos corrumpuntur. Seruantur &
diutiùs eadem cauſa ſub terra quam ſupra.
In Gallia verò etiam in multos annos ſeptis
in medio ariſtis, & circumpoſitis denſata
congerie ſtipulis, ita vt latioris columnis
ſpeciem referant, inde ſuperinducto tugu
riolo denſite tuta manent ab animalibus aë
reque ipſo, tugurio ab aqua, geminareque
prohibentur ipſis ſtipulis annexis: omnia
enim ſemina ea parte pullulant, quæ exorta
ſunt, indicio ſunt fabæ. Sed & quædam
perflatis locis videntur tutiora, non quia
aër conſeruet, ſed quia frigidior quum
ſit, adeò non corrumpit. Pleraque enim
perflata, maximè edito loco, ſunt con
cluſis frigidiora. Fiunt & aëris corruptio
nes ob terræmotus. Reſeratus enim aër,
qui multis latuerat ſeculis, dum emergit,
peſtem magnam afferre ſolet: ob id ma
gnos terræmotus, peſtilentiæ graues ſubſe
qui ſolent. Fiunt & ob putredines, velut
poſt magnas clades, poſt inundationes, &
locuſtarum interitum. Hæ quidem peſtilen
tiæ ab aëre. Quæ autem fiunt poſt famem,
alterius ſunt generis. Mira tamen peſtis va
rietas: nam referunt autores fide non in
digni, Conſtantinopoli ( olim Byzantium
dicebatur ) peſtem obortam, qui huius erat
generis, vt qui laborarent, aut quibus mor
bus imminebat, viderentur ab alio homine
cædi: perturbatique hoc errore morieban
tur. Interim nec videbant, nec audiebant,
ſed velut attoniti, aut lymphati ſenſibus ac
mente excutiebantur. Febreque ac tuſſi cum
laborarent, calor tamen & color haud mu
tabatur. Tubercula variis in locis pro ho
minum natura apparebant. Tandem veterno
alij, alij inedia conficiebantur. Quidam etiam
ob ſitim in puteos ſe præcipitabant. Cer
tum eſt, fuiſſe genus certum abſceſſus in
cerebro, quandoquidem contagio non pro
pagaretur. Certum eſt, tot fermè eſſe modos
peſtis, quot tempora. Nulla tamen peſtis vl
tra triennium ſæuit. Cauſa multiplex eſt.
Prima, quia ſi tamdiu ſæuiat, non habet fer
mè in quos ſæuiat. Deinde, aër ipſe cùm le
uiſſimæ ( vt dictum eſt ) ſit ſubſtantiæ, vlte
riorem putredinem pati non poteſt. Oſten
ſum eſt enim ſuperius, quæ computrue
tint, non amplius eſſe putrida. Accedit,