1quòd vix fieri poteſt, ne in tanto tempore
aër moueatur, & in ventos transferat quod
corrumpitur. Videtur etiam omnibus peſſi
mis rebus Dei beneficio modus quidam im
poſitus. Nam nec ſerpentes multiplicari vi
dentur vltra metam quandam, nec acuti
morbi vltra quartum decimum diem perſe
uerant, nec vllum vehemens malum eſſe po
teſt diuturnum. In peſtis autem genere diu
turno ac lento, nullum eſt inuenire termi
num præfixum: vt in Gallica lue, quam con
ſtantiam quinquageſimum ab ortu ſuo an
num exceſſiſſe. Et quanquam ſit hic mor
bus Indis Endemius, nobis tamen contagio
peſtifer eſt. Scripſimus autem de hoc multos
libros.
aër moueatur, & in ventos transferat quod
corrumpitur. Videtur etiam omnibus peſſi
mis rebus Dei beneficio modus quidam im
poſitus. Nam nec ſerpentes multiplicari vi
dentur vltra metam quandam, nec acuti
morbi vltra quartum decimum diem perſe
uerant, nec vllum vehemens malum eſſe po
teſt diuturnum. In peſtis autem genere diu
turno ac lento, nullum eſt inuenire termi
num præfixum: vt in Gallica lue, quam con
ſtantiam quinquageſimum ab ortu ſuo an
num exceſſiſſe. Et quanquam ſit hic mor
bus Indis Endemius, nobis tamen contagio
peſtifer eſt. Scripſimus autem de hoc multos
libros.
Genera peſtis ex aëre, veneni habent ra
tionem. Venena etenim quædam natura, vt
quæ naſcuntur, & anguium peſſimi: quædam
putredine, è quorum numero peſtis ipſa eſt,
& quæ arte conficiuntur, cocta olim, nunc
ſublimata vocantur. Acerrima & maximè
præſentanea à natura fiunt, illa artem vnde
qua que ſuperante: ſed tamen rara, frequen
tiſſima ab arte, quum in malis excogitandis
longè deterius humanum genus ſit quam na
tura. Ergo rarò exemplo, non turpe illa duxit
ſibi in his ab hominibus ſuperari, modò ta
men magnitudinis rei palma apud illam ma
neat. In Nubia tamen referunt (hæc Marma
rica à Ptolemæo appellatur) eſſe venenum,
cuius pondus triticei grani vnius, illicò ho
minem occidit: decem autem homines in quar
ta horæ parte. Tanta vis lethalis, venditur in
ſingulas vncias centenis aureis. Tantundem
impenditur pro vectigalibus quanti emitur.
Iurat emptor non vſurum eo in prouincia,
quaſi homines aliarum regionum ſi quis oc
cidat, non ſit veneficus, vel minus ſit homines
occidere, quam peiorare. Periurium timebit, qui
veneficio vſurus eſt? Hæc calamitaſne maior,
an ſtultitia mortalium? Deterior in mora con
ditio quam in celeritate: hæc enim vitam
aufert, illa ſpem & fructum omnem vitæ.
Theophraſtus refert, aconitum præparari ſoli
tum quod bimeſtri, trimeſtri, ſemeſtri, anno
ve vel etiam biennio occidat, eſſéque mortes
collectionis medicamenti temporibus com
pares. Nam à ſeniore planta protrahitur mors
diutiùs: ſerebant enim herbam, colligebántque
Vel quia collecta verno tempore, celeriùs oc
cidat quam hyeme, vt etiam de herbarum vi
ribus tum radicum conſtat. Et quantumuis me
dicamenti tempus protraheretur, mors tamen
certa atque irreparabilis, cuique ſuo tempore, quod
mirum eſt, imminebat. Simili ratione quædam
licet non vitam tollant, membrorum tamen
quorundam vitium afferunt. Fons fuit vltra
Rhenum iuxta littus maris, cuius aqua ex
cuſſit dentes omnibus, quotquot è Germani
ci exercitu ex eo biberant. Nec inuentum au
xilium, niſi herbæ Britannicæ. Et Cæſari Ta
bernæ patritio noſtro, quum diu cruciatus
ventriculi doloribus diſſectus fuiſſet poſt mor
tem, inuentus lapis in ventriculo oui magni
tudine. Venena enim quæ ad tempus occidunt,
neque cor, neque cerebrum, neque veſicam petere poſ
ſunt. Nam ſi cor petant, non tandiu differre poſ
ſunt mortem: ſi cerebrum, cùm longè abſint, non
occident, imò vix attingere poſſunt. Veſicam
non niſi acuta medicamenta lædunt: ea au
tem celeriter occidunt. Poſſunt tamen cele
riter nocere, & tandem interficere. Sed quæ
venena clam occidunt & ſerò, vt fraus la
teat, pulmones aut iecur, aut ventriculum
vexant. Ventriculum quæ vexant, dolore iu
gi & pleraque vomitu: quæ pulmones pe
tierunt tabe ac iuſſi: quæ iecur, ſanguinem
corrumpendo alia regium morbum, non
nulla hydropem, pleraque febres virulentas
generando occidunt. Aliàs ſcripſi vno pran
dio exceptos è tredecim viris in oppido
Gallarate vndecim, qui venenum biberint
omnes interiiſſe diuerſis temporibus, cum
quidam etiam Romam interim iuiſſent ac
rediiſſent. Delatum ex ea vrbe tam pul
chrum inuentum fuerat. Aliàs dicam ſigna
quædam, quibus hominem venenum, licet
non ſentiat, hauſiſſe deprehendemus: nunc
tamen potiora ſubiiciam. Ea ſunt quinque.
Primum, cùm odor fœdus in cibo ſentitur:
vel ſi non præſente re fœtida, odor quaſi
ſecum rem deferat fœtidam, fœdus ſentia
tur. Eadem ratio in horribilibus ſaporibus.
Dolores quoque abſque manifeſta cauſa vel
in ventriculo, vel iecore, vel veſicæ eroſiores
vel ſanguinis ſputa repentina, atque ſpon
tanea. Eſt etiam tabes quædam lenta ac exi
tialis ſignum hauſti veneni: & coloris totius
corporis magna mutatio, & immedicabilis.
Cæterùm non eſt hîc locus de morbis tra
ctandi, ſed ſolùm illud quòd ſubtilius eſt hac
in diſputatione docendum, quomodo ſcili
cet odore non præſente, aut ſapore, vtrunque
ſentire contingat, hócque veneni ſit indicium.
Cauſa eſt, quòd humor melancholicus tales
ſpecies loco obiecti refert: vt etiam in his,
qui à cane rabido morſi ſunt, circa viſum er
rare contingit. At venena præſertim tempo
ranea humorem hunc atrum generare ſo
lent. Subit autem dum hæc conſidero dubi
tatio non leuis, quòd cùm multa ſint ( vt dixi)
quæ mortem differre poſſunt in annos, & ta
men ſint venena, ne non aliqua ſint, quibus
vtamur pro cibis, & tamen mortem afferant,
licet adeò ſerò vt non pro venenis habeantur.
Quòd ſi talia ſint, erunt velut è fungorum ge
nerib. Quòd cùm tot ſint atque diuerſis modis
affecti, in tam diuerſis ætatibus, temperaturis
viuendi inſtitutis, artibus, virium robore, oc
caſionibus, varióque adeò exitu pereuntium, quis
poſſit animaduertere hanc noxam? Simili ra
tione olera quædam agreſtia, quæ fortuitò edi
mus: latent enim quàm multa: & quæ inficiun
tur ſalamandra ac rubetis, ac ſerpentib. Cha
mæleon herba ſuibus, lupis & murib præsens
venenum, quis nouit an hominibus ſit tem
poraneum? Nam quæ nocent, temporis ſpatio
interficere ſolent. Viſcus certè qui in illius
radice oritur, mortem hominibus affert. Quæ
cunque autem mortem præſentem afferunt, ea ſi
temperata fuerint, veneni temporanei loco
habenda ſunt. Sunt verò ex his quæ ſolo ta
ctu etiam occidant: nam canis rabidi ſpuma
ſi in locum aliquo modo vulneratum inci
dat, vel à quo ſola detracta ſit cuticula, occi
dere ſolet: & ſcilla cuti illita vexat carnes: &
cantharides manu retentæ, ſanguinis mi
ctum prouocant: quidquid mirum eſt igitur
venenum eſſe quod ſolo contactu occidat, tum
tionem. Venena etenim quædam natura, vt
quæ naſcuntur, & anguium peſſimi: quædam
putredine, è quorum numero peſtis ipſa eſt,
& quæ arte conficiuntur, cocta olim, nunc
ſublimata vocantur. Acerrima & maximè
præſentanea à natura fiunt, illa artem vnde
qua que ſuperante: ſed tamen rara, frequen
tiſſima ab arte, quum in malis excogitandis
longè deterius humanum genus ſit quam na
tura. Ergo rarò exemplo, non turpe illa duxit
ſibi in his ab hominibus ſuperari, modò ta
men magnitudinis rei palma apud illam ma
neat. In Nubia tamen referunt (hæc Marma
rica à Ptolemæo appellatur) eſſe venenum,
cuius pondus triticei grani vnius, illicò ho
minem occidit: decem autem homines in quar
ta horæ parte. Tanta vis lethalis, venditur in
ſingulas vncias centenis aureis. Tantundem
impenditur pro vectigalibus quanti emitur.
Iurat emptor non vſurum eo in prouincia,
quaſi homines aliarum regionum ſi quis oc
cidat, non ſit veneficus, vel minus ſit homines
occidere, quam peiorare. Periurium timebit, qui
veneficio vſurus eſt? Hæc calamitaſne maior,
an ſtultitia mortalium? Deterior in mora con
ditio quam in celeritate: hæc enim vitam
aufert, illa ſpem & fructum omnem vitæ.
Theophraſtus refert, aconitum præparari ſoli
tum quod bimeſtri, trimeſtri, ſemeſtri, anno
ve vel etiam biennio occidat, eſſéque mortes
collectionis medicamenti temporibus com
pares. Nam à ſeniore planta protrahitur mors
diutiùs: ſerebant enim herbam, colligebántque
Vel quia collecta verno tempore, celeriùs oc
cidat quam hyeme, vt etiam de herbarum vi
ribus tum radicum conſtat. Et quantumuis me
dicamenti tempus protraheretur, mors tamen
certa atque irreparabilis, cuique ſuo tempore, quod
mirum eſt, imminebat. Simili ratione quædam
licet non vitam tollant, membrorum tamen
quorundam vitium afferunt. Fons fuit vltra
Rhenum iuxta littus maris, cuius aqua ex
cuſſit dentes omnibus, quotquot è Germani
ci exercitu ex eo biberant. Nec inuentum au
xilium, niſi herbæ Britannicæ. Et Cæſari Ta
bernæ patritio noſtro, quum diu cruciatus
ventriculi doloribus diſſectus fuiſſet poſt mor
tem, inuentus lapis in ventriculo oui magni
tudine. Venena enim quæ ad tempus occidunt,
neque cor, neque cerebrum, neque veſicam petere poſ
ſunt. Nam ſi cor petant, non tandiu differre poſ
ſunt mortem: ſi cerebrum, cùm longè abſint, non
occident, imò vix attingere poſſunt. Veſicam
non niſi acuta medicamenta lædunt: ea au
tem celeriter occidunt. Poſſunt tamen cele
riter nocere, & tandem interficere. Sed quæ
venena clam occidunt & ſerò, vt fraus la
teat, pulmones aut iecur, aut ventriculum
vexant. Ventriculum quæ vexant, dolore iu
gi & pleraque vomitu: quæ pulmones pe
tierunt tabe ac iuſſi: quæ iecur, ſanguinem
corrumpendo alia regium morbum, non
nulla hydropem, pleraque febres virulentas
generando occidunt. Aliàs ſcripſi vno pran
dio exceptos è tredecim viris in oppido
Gallarate vndecim, qui venenum biberint
omnes interiiſſe diuerſis temporibus, cum
quidam etiam Romam interim iuiſſent ac
rediiſſent. Delatum ex ea vrbe tam pul
chrum inuentum fuerat. Aliàs dicam ſigna
quædam, quibus hominem venenum, licet
non ſentiat, hauſiſſe deprehendemus: nunc
tamen potiora ſubiiciam. Ea ſunt quinque.
Primum, cùm odor fœdus in cibo ſentitur:
vel ſi non præſente re fœtida, odor quaſi
ſecum rem deferat fœtidam, fœdus ſentia
tur. Eadem ratio in horribilibus ſaporibus.
Dolores quoque abſque manifeſta cauſa vel
in ventriculo, vel iecore, vel veſicæ eroſiores
vel ſanguinis ſputa repentina, atque ſpon
tanea. Eſt etiam tabes quædam lenta ac exi
tialis ſignum hauſti veneni: & coloris totius
corporis magna mutatio, & immedicabilis.
Cæterùm non eſt hîc locus de morbis tra
ctandi, ſed ſolùm illud quòd ſubtilius eſt hac
in diſputatione docendum, quomodo ſcili
cet odore non præſente, aut ſapore, vtrunque
ſentire contingat, hócque veneni ſit indicium.
Cauſa eſt, quòd humor melancholicus tales
ſpecies loco obiecti refert: vt etiam in his,
qui à cane rabido morſi ſunt, circa viſum er
rare contingit. At venena præſertim tempo
ranea humorem hunc atrum generare ſo
lent. Subit autem dum hæc conſidero dubi
tatio non leuis, quòd cùm multa ſint ( vt dixi)
quæ mortem differre poſſunt in annos, & ta
men ſint venena, ne non aliqua ſint, quibus
vtamur pro cibis, & tamen mortem afferant,
licet adeò ſerò vt non pro venenis habeantur.
Quòd ſi talia ſint, erunt velut è fungorum ge
nerib. Quòd cùm tot ſint atque diuerſis modis
affecti, in tam diuerſis ætatibus, temperaturis
viuendi inſtitutis, artibus, virium robore, oc
caſionibus, varióque adeò exitu pereuntium, quis
poſſit animaduertere hanc noxam? Simili ra
tione olera quædam agreſtia, quæ fortuitò edi
mus: latent enim quàm multa: & quæ inficiun
tur ſalamandra ac rubetis, ac ſerpentib. Cha
mæleon herba ſuibus, lupis & murib præsens
venenum, quis nouit an hominibus ſit tem
poraneum? Nam quæ nocent, temporis ſpatio
interficere ſolent. Viſcus certè qui in illius
radice oritur, mortem hominibus affert. Quæ
cunque autem mortem præſentem afferunt, ea ſi
temperata fuerint, veneni temporanei loco
habenda ſunt. Sunt verò ex his quæ ſolo ta
ctu etiam occidant: nam canis rabidi ſpuma
ſi in locum aliquo modo vulneratum inci
dat, vel à quo ſola detracta ſit cuticula, occi
dere ſolet: & ſcilla cuti illita vexat carnes: &
cantharides manu retentæ, ſanguinis mi
ctum prouocant: quidquid mirum eſt igitur
venenum eſſe quod ſolo contactu occidat, tum