1ventis, imbribus quam quæ cæmento & la
pidibus conſtat: à ventis ob grauitatem tuta
eſt: ab ignibus magis dureſcit: ab aquis, quòd
non recipiat, tuta eſt. Pinguem ac prætenuem
& denſam eam eſſe oportet, atque ob id
etiam raram. Quædam etiam frigore tenuior
redditur, vt Goſſelaria, quæ cùm in fruſtis ſit,
frigore fit minutiſſima. Arena verò trium eſt
generum, fluuiatilis, marina, & foſſitia. Sed
& in hac ſubtilitas non paruum diſcrimen af
fert: quæ enim tenuiſſima fuerit, cæmenta fa
cit ad æterna murorum fundamenta, modò
pura ſit tam parua ſubtilitate vita ſtructuris
multis ſeculis aut adiicitur, aut perit: melior
tamen fluuiatilis, ſit nulla arte iuuetur, quod
ſalſedine careat, & purior ſit foſſitia. Sunt &
terrarum diſcrimina ab vſibus vt communis,
quæ probatur ab agricolis, à figulis argilla, à
lignariis fabris rubrica, fullonibus cimolia,
pictoribus cærulea, Lemnia medicis, argen
taria fabris argentariis. Hæc omnia aquis &
calore variantur & perficiuntur. Vnde nihil
melius eſt quàm terras habere irriguas, nam in
omne frugum, arborum, & herbarum genus
luxuriant.
pidibus conſtat: à ventis ob grauitatem tuta
eſt: ab ignibus magis dureſcit: ab aquis, quòd
non recipiat, tuta eſt. Pinguem ac prætenuem
& denſam eam eſſe oportet, atque ob id
etiam raram. Quædam etiam frigore tenuior
redditur, vt Goſſelaria, quæ cùm in fruſtis ſit,
frigore fit minutiſſima. Arena verò trium eſt
generum, fluuiatilis, marina, & foſſitia. Sed
& in hac ſubtilitas non paruum diſcrimen af
fert: quæ enim tenuiſſima fuerit, cæmenta fa
cit ad æterna murorum fundamenta, modò
pura ſit tam parua ſubtilitate vita ſtructuris
multis ſeculis aut adiicitur, aut perit: melior
tamen fluuiatilis, ſit nulla arte iuuetur, quod
ſalſedine careat, & purior ſit foſſitia. Sunt &
terrarum diſcrimina ab vſibus vt communis,
quæ probatur ab agricolis, à figulis argilla, à
lignariis fabris rubrica, fullonibus cimolia,
pictoribus cærulea, Lemnia medicis, argen
taria fabris argentariis. Hæc omnia aquis &
calore variantur & perficiuntur. Vnde nihil
melius eſt quàm terras habere irriguas, nam in
omne frugum, arborum, & herbarum genus
luxuriant.
Sed quomodo terræ aquis ſupereminere
poſſint rectè dubitatum eſt. Dixêre nonnulli,
quoniam Deo id placuit. Hi magis vitupe
rant, quòd rationem inuenire nequiuerit,
quam Deum laudent, quod abſque ratione po
tuerit. Qui dicunt hoc animalium cauſa fa
ctum eſſe, finem quidem docent cur factum
ſit: ſed ad aſſequendum finem aliis opus eſt
cauſis, quas illi minimè docent. Sunt qui di
cant à ſideribus ipſam ſuſtineri: primum hoc
violentum eſt: deinde ſydera fixa & immobi
lia fuiſſe oportuit, atque (quod maius eſt è re
gione oppoſita, vt quædam ſub arctico Euro
pam, alia ſub auſtro Braſiliam, quæ Europæ
opponitur, ſuſtinerent. Si duo ſtatuas centra,
alterum aquæ, alterum terræ: primum, alte
rum aliud erit à mundi centro: duóque gra
uitatis media, nec poterunt ex oppoſiti re
gionibus partes terræ prominere, cùm tamen
promineant, vt Braſilia & Europa: nec erunt
Antipodes. Qui volunt terram ab aëre ſuſti
neri in ſpeciebus concluſo, violenter vtrum
que ſtatuat, & terram in ſublimi aëre ſuſten
tatam, & aërem vi in ſpecubus retentum:
oportet etiam ingentes eſſe ſpecus, qui Aſiam,
Africam, & Europam, Braſiliam, tótque in
ſulas ſuſtinerent, & ſi rectè conſiderant, tota
terra ſpecus vnus erit, mirúmque nec mini
mo hiatu patêre tantum molem, vt ſi pateat,
orbis corruat vniuerſus: nec in illum pulſo
aëre tantam aquarum molem deſcendere. Ari
ſtoteles in Meteoris cenſet, ob polum, quod
altior ibi ſit terra, aquam non admittere. Sed
non ſic terra rotunda foret, nec ſub æquino
ctiali terra, nec altitudo illa comparationem
haberet ad differentiam loci terræ & aquæ.
Finge, enim quod haud verum eſſe poteſt, ter
ram M. milibus paſſuum altiorem eſſe, ſi lo
cus aquæ circa terram ſit, iſque pro magnitu
dinis ratione terra altior bis mille paſſibus
adhuc ſub arctico ipſo, terra erit ſub aquis
M. millibus paſſ. multóque magis vbique lo
corum aliorum. Putet me plus ob viri auto
ritatem illum hæc dixiſſe, quam reprehenſio
nis, in quam veritatis amore me tractum vi
omnes intelligunt. Igitur hoc verum non eſt,
aquam adeò magnam eſſe, nec totius terræ
partem eſſe notatu dignam: quia tamen ob
leuitatem terræ ſuperſtat parua aqua, quicquid
eſt humile ac inæquale in terræ ſuperficie
complet. Hacque ratione dum tot maria fa
cit, ampliſſimumque oceanum tot flumina,
maior terra exiſtimata eſt. Quòd ſi ad ambi
tum ſolum reſpiciamus, forſan res vera eſſe
poſſet: at cùm ad profunditatem, nullam ha
bet comparationem. Indicio eſt, quod nullibi
præterquam in gurgitibus aqua maris pro
funditatem habet effatu dignam, ſed alibi paſ
ſus 1000. aut 500. aut 200. vel 300. quæ al
titudo ſi ad terræ magnitudinem comparetur,
eſt vt ſudoris ad hominem. In gurgitibus ali
quanto profundior eſt aqua, quòd par ſit lo
cum eum potius aqua quam leuiſſimo aëre
compleri. Solida igitur eſt ſubtus terra, in
parte modicum aquæ ob cauitatem infuſum
ſit: alicubi parum aëris, non multum, paucis
annis, non perpetuò, continetur. Quòd ſi
aqua elementum eſſet ac adeò grande, opor.
teret vt etiam in terra, ſic maximam maris
partem fundo carere. Nam certum eſt, ſi
pro 1000. paſſ. 1000. paſſuum millia obtine
ret, aut duplum huius quod par eſſet magni
tudinem, ſi tantam quantam exiſtimant ha
beret, nullum fundi veſtigium ſuperfuturum.
Quòd cùm vbique præter quam in gurgitibus
(vt dixi ) appareat: gurges autem omnis an
guſtus ſit manifeſtum eſt aquæ elementum
non admodum magnum eſſe.
poſſint rectè dubitatum eſt. Dixêre nonnulli,
quoniam Deo id placuit. Hi magis vitupe
rant, quòd rationem inuenire nequiuerit,
quam Deum laudent, quod abſque ratione po
tuerit. Qui dicunt hoc animalium cauſa fa
ctum eſſe, finem quidem docent cur factum
ſit: ſed ad aſſequendum finem aliis opus eſt
cauſis, quas illi minimè docent. Sunt qui di
cant à ſideribus ipſam ſuſtineri: primum hoc
violentum eſt: deinde ſydera fixa & immobi
lia fuiſſe oportuit, atque (quod maius eſt è re
gione oppoſita, vt quædam ſub arctico Euro
pam, alia ſub auſtro Braſiliam, quæ Europæ
opponitur, ſuſtinerent. Si duo ſtatuas centra,
alterum aquæ, alterum terræ: primum, alte
rum aliud erit à mundi centro: duóque gra
uitatis media, nec poterunt ex oppoſiti re
gionibus partes terræ prominere, cùm tamen
promineant, vt Braſilia & Europa: nec erunt
Antipodes. Qui volunt terram ab aëre ſuſti
neri in ſpeciebus concluſo, violenter vtrum
que ſtatuat, & terram in ſublimi aëre ſuſten
tatam, & aërem vi in ſpecubus retentum:
oportet etiam ingentes eſſe ſpecus, qui Aſiam,
Africam, & Europam, Braſiliam, tótque in
ſulas ſuſtinerent, & ſi rectè conſiderant, tota
terra ſpecus vnus erit, mirúmque nec mini
mo hiatu patêre tantum molem, vt ſi pateat,
orbis corruat vniuerſus: nec in illum pulſo
aëre tantam aquarum molem deſcendere. Ari
ſtoteles in Meteoris cenſet, ob polum, quod
altior ibi ſit terra, aquam non admittere. Sed
non ſic terra rotunda foret, nec ſub æquino
ctiali terra, nec altitudo illa comparationem
haberet ad differentiam loci terræ & aquæ.
Finge, enim quod haud verum eſſe poteſt, ter
ram M. milibus paſſuum altiorem eſſe, ſi lo
cus aquæ circa terram ſit, iſque pro magnitu
dinis ratione terra altior bis mille paſſibus
adhuc ſub arctico ipſo, terra erit ſub aquis
M. millibus paſſ. multóque magis vbique lo
corum aliorum. Putet me plus ob viri auto
ritatem illum hæc dixiſſe, quam reprehenſio
nis, in quam veritatis amore me tractum vi
omnes intelligunt. Igitur hoc verum non eſt,
aquam adeò magnam eſſe, nec totius terræ
partem eſſe notatu dignam: quia tamen ob
leuitatem terræ ſuperſtat parua aqua, quicquid
eſt humile ac inæquale in terræ ſuperficie
complet. Hacque ratione dum tot maria fa
cit, ampliſſimumque oceanum tot flumina,
maior terra exiſtimata eſt. Quòd ſi ad ambi
tum ſolum reſpiciamus, forſan res vera eſſe
poſſet: at cùm ad profunditatem, nullam ha
bet comparationem. Indicio eſt, quod nullibi
præterquam in gurgitibus aqua maris pro
funditatem habet effatu dignam, ſed alibi paſ
ſus 1000. aut 500. aut 200. vel 300. quæ al
titudo ſi ad terræ magnitudinem comparetur,
eſt vt ſudoris ad hominem. In gurgitibus ali
quanto profundior eſt aqua, quòd par ſit lo
cum eum potius aqua quam leuiſſimo aëre
compleri. Solida igitur eſt ſubtus terra, in
parte modicum aquæ ob cauitatem infuſum
ſit: alicubi parum aëris, non multum, paucis
annis, non perpetuò, continetur. Quòd ſi
aqua elementum eſſet ac adeò grande, opor.
teret vt etiam in terra, ſic maximam maris
partem fundo carere. Nam certum eſt, ſi
pro 1000. paſſ. 1000. paſſuum millia obtine
ret, aut duplum huius quod par eſſet magni
tudinem, ſi tantam quantam exiſtimant ha
beret, nullum fundi veſtigium ſuperfuturum.
Quòd cùm vbique præter quam in gurgitibus
(vt dixi ) appareat: gurges autem omnis an
guſtus ſit manifeſtum eſt aquæ elementum
non admodum magnum eſſe.
Itaque tria elementa ſunt, quorum leuiſſi
mum & maximum aër, proximum magnitu
dine terra, ambo hæc per ſe neceſſaria: quo
rum aër in ſublimi, terra in imo: minimum
ac quaſi non neceſſarium aqua in medio ho
rum. Nam ſi homines ſine cibo viuere poſ
ſent, vt gratia exempli lapides, aqua non
eſſet neceſſaria. Verùm quia non ſolùm vi
uere, ſed ali ac generari, creſceréque neceſ
ſarium fuit, aqua creata eſt. Cùm igitur lo
cus aquæ capacior ſit elemento aquæ, eſt enim
quicquid humile eſt in terra, ob hoc terra
vndique extuberat continente, inſuliſque, &
hominibus ac cæteris animalibus habitatio
nem præbet.
mum & maximum aër, proximum magnitu
dine terra, ambo hæc per ſe neceſſaria: quo
rum aër in ſublimi, terra in imo: minimum
ac quaſi non neceſſarium aqua in medio ho
rum. Nam ſi homines ſine cibo viuere poſ
ſent, vt gratia exempli lapides, aqua non
eſſet neceſſaria. Verùm quia non ſolùm vi
uere, ſed ali ac generari, creſceréque neceſ
ſarium fuit, aqua creata eſt. Cùm igitur lo
cus aquæ capacior ſit elemento aquæ, eſt enim
quicquid humile eſt in terra, ob hoc terra
vndique extuberat continente, inſuliſque, &
hominibus ac cæteris animalibus habitatio
nem præbet.
Igitur ex hoc manifeſtum eſt, quonam pa
cto facilè fiant inundationes, quas diluuia
ſolent appellare. Nam cum aqua modica ſit
natura, atque in terræ ſuperficie conſtituta,
ſi paululum increſcat, humilia loca obruit,
ac breui etiam reuocatur, quia parua eſt etiam
cum aucta fuerit. At ſi tanta quanta exiſti
mabatur foret, maximo indigeret incremen
to ad inundationes. Quamobrem nunquam
accidiſſent inundationes: & ſi modò accidiſ
ſent, vix vnquam, niſi extincto penitùs hu
mano genere, potuiſſent reuocari: pluribuſ
que annis, non menſibus ſub aqua terra la
tuiſſet. At vt Plato recitat, non ſemel fuêre,
ſed pluries, hæ inundationes: & rurſus paucis
menſibus deſiêre. Pauca facta eſt igitur, vt
locus habitationi relinqueretur, vt ſua frigi
ditate temperaret, non deſtrueret vitam ani
mantium. Et quoniam hæc miniſtrorum ge
neratio ſolùm in terræ ſuperficie erat neceſſa
ria, ob id igitur vt ſuperficiem ſolam occu
paret, in qua metalla, plantæ, animalia, piſces
cto facilè fiant inundationes, quas diluuia
ſolent appellare. Nam cum aqua modica ſit
natura, atque in terræ ſuperficie conſtituta,
ſi paululum increſcat, humilia loca obruit,
ac breui etiam reuocatur, quia parua eſt etiam
cum aucta fuerit. At ſi tanta quanta exiſti
mabatur foret, maximo indigeret incremen
to ad inundationes. Quamobrem nunquam
accidiſſent inundationes: & ſi modò accidiſ
ſent, vix vnquam, niſi extincto penitùs hu
mano genere, potuiſſent reuocari: pluribuſ
que annis, non menſibus ſub aqua terra la
tuiſſet. At vt Plato recitat, non ſemel fuêre,
ſed pluries, hæ inundationes: & rurſus paucis
menſibus deſiêre. Pauca facta eſt igitur, vt
locus habitationi relinqueretur, vt ſua frigi
ditate temperaret, non deſtrueret vitam ani
mantium. Et quoniam hæc miniſtrorum ge
neratio ſolùm in terræ ſuperficie erat neceſſa
ria, ob id igitur vt ſuperficiem ſolam occu
paret, in qua metalla, plantæ, animalia, piſces