1ali oportebat ac generari, pauca, & in ſuper
ficie terræ facta eſt. At quia periculum non
leue erat, ne ab aëre ac Solis radiis nimium
conſumeretur, motus perpetuus illi adiun
ctus eſt: ob idque, quia non mouentur
aquæ ( vt dixi) celeriter computreſcunt, &
multum reſoluuntur. Cautum eſt etiam il
lius generationi ſub polis & immotibus
cumque terra ſub torrida nimium exurere
tur, cauit natura, vt locus ille humillimus
eſſet, atque ob id aquæ omnes fluunt verſus
meridiem. Sib & Nilus quanquam ex Lunæ
montibus oriatur iuxta Capricorni circu
lum, attamen tranſgreſſus æquinoctij circu
lum totam penetrat zonam torridam eodem
impetu in noſtrum mare delatus iuxta Ale
xandriam. Oportuit igitur ibi frigidi & hu
midi elementi maximam partem conſiſtere
vbi maior illius erat neceſſitas ob Solis ca
lorem. Simul verò cautum eſt ſecuritati in
termediorum locorum nam fluente aqua in
eandem ſemper partem, regiones ſubmergi
non poterant: quod & cauent qui agros
liberant ab inundatione, & qui paludes ſic
cant: ergo ſi non eſſet aquarum ad decli
uia lapſus, iam tota terra palus eſſet. Vt
verò decliuior eſſet locus verſus meridiem,
& paulò altior iuxta polos, calor Solis con
ſumens effecit, & frigus iuxta polos montes
altiſſimos ſeruans: iam enim docuimus
quòd calor conſumit & exedit, frigus con
ſeruat. Ob hæc altiſſima eſt, fuit, eritque
ſemper plaga iuxta polos, & in medio hu
millima. Quare ſolem non oportuit vnde
quaque circumferri, nec ad polos: nam ſi
ſingulis annis per totum orbem feratur, ne
ceſſe eſt vt terra æqualis euadat, atque ea de
cauſa vel tota ſiccetur, vel tota aquis obrua
tur. Sed cum hoc non ſufficeret ad flumi
num liberum curſum ſæpius occurrentibus
locis in via altiorum proueniſſet, hoc natu
ra ſagax aquæ dedit, vt tantùm poſſit aſ
cendere, quantum eſt quod deſcendit, vt
ſic ſuperatis montibus ac collibus in mare
tandem feratur. Ergo aqua parua eſt, atque
in ſuperficie ſita terræ. Quòd ſi tanta foret
quanta fertur, laterétque ſub terra, vel
mota perpetuum motum terræ excitaret, vel
quieſcens putreſceret. Horum neutrum cum
videamus, impoſſibile eſt aquam magnitu
dinem obtinere in comparatione ad terram
effatu dignam, lateréque in imo terræ: at nec
in ſuperficie multam fore, ſenſum docere
oſtendimus. Parua igitur ad modum eſt aqua
verum terra cum eſſet animalium ſedes, &
mundi centrum circa quod aſtra mouentur,
& omnium fundamentum, ſatis conuenien
tem aſſecuta eſt magnitudinem, quamuis
ad cœli ambitum comparata puncti vicem
obtineat. Sunt aurem aquarum genera plu
rima, ſed ſitus & magnitudinis ratione ſic
diſtinguuntur. Quæ in vnum collecta eſt,
falſa, mare vocatur: ſi dulcis, lacus: ſi non
mouetur prorſus, palus eſt. Neceſſe eſt au
tem in his limum generari. Si verò profun
da non eſt, ſtagnum. Si fluit flumen vel
fluuius, à fluendo dictus. Si ſcaturiat,
fons. Si ex pluuiis, vel niuibus colliga
tur, torrens. Torrentes autem ob id mani
feſtum eſt non ſemper fluere. Riuulus au
tem, cum exiguus decurrit. Omnium altiſ
ſima palus Alcyonia in Corinthiaco agro,
quæ cum minus tribus ſtadiis in ambitu
habeat. Nero multorum ſtadiorum funibus
iunctis fundum non potuit plumbo explora
re, adeò profundis gurgitibus continebatur.
Huic ſimilem eſſe referunt lacum inſula re
giæ Daniæ, ſeu Cimbriæ Cherſoneſi, cui
nomen eſt Bornholm: neque enim illius
imum percipit, quamuis exiguus. Gene
raliter autem in littoribus. Noruagiæ pro
fundiſſimi ſunt ſpecus, atque ideò gurgi
tes. Cum enim inter altiſſimas rupes, pa
rúmque diſtantes, atque eò magis ſi in val
le ſpecus profundi ſint, aqua permeat,
obruitque ſummè neceſſe eſt lacum eſſe an
guſtum profundiſſimo vortice. Salſa palus
Mæotica eſt, atque ob id & vaſtitatem ce
lebrata. At fluminum ſatis rectè, meo iu
dicio, cauſas & modum defluxus explica
uimus: ſed vnde oriantur, ſæpè dubitatum
eſt, tam perenni ac multiplici aquarum
decurſu. Ergo generari illas exiſtimat Phi
loſophus. Salomon ex mari per circuitum
deriuari, alij ex pluuiis ac niuibus coacer
uari, alij emergere ex fontibus ſub terra
latentibus. Non gigni in montibus, nec
ex aëre, palàm eſt omnem aquam, cùm
Tanais in Moſcouiæ campis ſcaturiat: ve
rùm cùm aqua non aſcendat, niſi deſcen
dat è montibus altioribus, illam eò deri
uari neceſſe eſt. Nec ex mari ipſo ad tan
tam altitudinem, quanta eſt montium ver
tex poteſt aſcendere: & antequam ad mon
tes perueniat, nulla eſt ratio quin vbique
erumpat: nec vnquam flumina minueren
tur, maréque ipſum non tot fluminibus
ſufficeret, verùm quandóque ſiccaretur,
cùm maxima pars aquarum Solis calore
euaneſcat: motus etiam ille ſub terra, il
lam ( vt dixi ) concuteret: neque ratio
eſt, cur ab illo monte fluat, ab alio non.
Quòd etiam tam pura reddatur ab omni
ſalſedine & amaritudine, vix eſt veriſi
mile. Nec ex niuibus ſolis, cùm è monti
bus aqua etiam fluat cùm nullis teguntur
niuibus, nulliſque imbribus madeſcunt:
generari verò tantam aquarum molem, ac
tam perennem, omninò incredibile eſt.
Quid igitur dicendum? ex omnibus his
cauſis fieri: verùm origo maxima eſt, quia
aër in aquam tranſit, pòſt etiam nix &
imbres aſſidui ad hoc non parum condu
cunt. Quàm etiam cauſam putat Herodo
tus, inundationis eius quam Nilus facit
in Ægypto. Siquidem illius ſententia ta
lis eſt, quod Nilus æſtiuo ſolſtitio intu
meſcere incipiat, & vſque ad 45. dies
ſequentes creſcat, atque Ægyptum inun
det, totidem verò fermè diebus decreſcat.
Antiquo tempore, Herodoti ſcilicet, ad 14.
cubitum incrementum maximam afferebat
vbertatem, ad octo ſterilitatem: pòſt Stra
bonis temporibus minus creſcebat, nec octo
cubitorum incrementum attulit. Sed præ
ſenti ætate, ſeu depræhenſo errore, ſeu mu
tato ritu, cùm ad 15. brachia exundat, ma
xima fit vbertas. A 15. ad 18. detrimenta
ficie terræ facta eſt. At quia periculum non
leue erat, ne ab aëre ac Solis radiis nimium
conſumeretur, motus perpetuus illi adiun
ctus eſt: ob idque, quia non mouentur
aquæ ( vt dixi) celeriter computreſcunt, &
multum reſoluuntur. Cautum eſt etiam il
lius generationi ſub polis & immotibus
cumque terra ſub torrida nimium exurere
tur, cauit natura, vt locus ille humillimus
eſſet, atque ob id aquæ omnes fluunt verſus
meridiem. Sib & Nilus quanquam ex Lunæ
montibus oriatur iuxta Capricorni circu
lum, attamen tranſgreſſus æquinoctij circu
lum totam penetrat zonam torridam eodem
impetu in noſtrum mare delatus iuxta Ale
xandriam. Oportuit igitur ibi frigidi & hu
midi elementi maximam partem conſiſtere
vbi maior illius erat neceſſitas ob Solis ca
lorem. Simul verò cautum eſt ſecuritati in
termediorum locorum nam fluente aqua in
eandem ſemper partem, regiones ſubmergi
non poterant: quod & cauent qui agros
liberant ab inundatione, & qui paludes ſic
cant: ergo ſi non eſſet aquarum ad decli
uia lapſus, iam tota terra palus eſſet. Vt
verò decliuior eſſet locus verſus meridiem,
& paulò altior iuxta polos, calor Solis con
ſumens effecit, & frigus iuxta polos montes
altiſſimos ſeruans: iam enim docuimus
quòd calor conſumit & exedit, frigus con
ſeruat. Ob hæc altiſſima eſt, fuit, eritque
ſemper plaga iuxta polos, & in medio hu
millima. Quare ſolem non oportuit vnde
quaque circumferri, nec ad polos: nam ſi
ſingulis annis per totum orbem feratur, ne
ceſſe eſt vt terra æqualis euadat, atque ea de
cauſa vel tota ſiccetur, vel tota aquis obrua
tur. Sed cum hoc non ſufficeret ad flumi
num liberum curſum ſæpius occurrentibus
locis in via altiorum proueniſſet, hoc natu
ra ſagax aquæ dedit, vt tantùm poſſit aſ
cendere, quantum eſt quod deſcendit, vt
ſic ſuperatis montibus ac collibus in mare
tandem feratur. Ergo aqua parua eſt, atque
in ſuperficie ſita terræ. Quòd ſi tanta foret
quanta fertur, laterétque ſub terra, vel
mota perpetuum motum terræ excitaret, vel
quieſcens putreſceret. Horum neutrum cum
videamus, impoſſibile eſt aquam magnitu
dinem obtinere in comparatione ad terram
effatu dignam, lateréque in imo terræ: at nec
in ſuperficie multam fore, ſenſum docere
oſtendimus. Parua igitur ad modum eſt aqua
verum terra cum eſſet animalium ſedes, &
mundi centrum circa quod aſtra mouentur,
& omnium fundamentum, ſatis conuenien
tem aſſecuta eſt magnitudinem, quamuis
ad cœli ambitum comparata puncti vicem
obtineat. Sunt aurem aquarum genera plu
rima, ſed ſitus & magnitudinis ratione ſic
diſtinguuntur. Quæ in vnum collecta eſt,
falſa, mare vocatur: ſi dulcis, lacus: ſi non
mouetur prorſus, palus eſt. Neceſſe eſt au
tem in his limum generari. Si verò profun
da non eſt, ſtagnum. Si fluit flumen vel
fluuius, à fluendo dictus. Si ſcaturiat,
fons. Si ex pluuiis, vel niuibus colliga
tur, torrens. Torrentes autem ob id mani
feſtum eſt non ſemper fluere. Riuulus au
tem, cum exiguus decurrit. Omnium altiſ
ſima palus Alcyonia in Corinthiaco agro,
quæ cum minus tribus ſtadiis in ambitu
habeat. Nero multorum ſtadiorum funibus
iunctis fundum non potuit plumbo explora
re, adeò profundis gurgitibus continebatur.
Huic ſimilem eſſe referunt lacum inſula re
giæ Daniæ, ſeu Cimbriæ Cherſoneſi, cui
nomen eſt Bornholm: neque enim illius
imum percipit, quamuis exiguus. Gene
raliter autem in littoribus. Noruagiæ pro
fundiſſimi ſunt ſpecus, atque ideò gurgi
tes. Cum enim inter altiſſimas rupes, pa
rúmque diſtantes, atque eò magis ſi in val
le ſpecus profundi ſint, aqua permeat,
obruitque ſummè neceſſe eſt lacum eſſe an
guſtum profundiſſimo vortice. Salſa palus
Mæotica eſt, atque ob id & vaſtitatem ce
lebrata. At fluminum ſatis rectè, meo iu
dicio, cauſas & modum defluxus explica
uimus: ſed vnde oriantur, ſæpè dubitatum
eſt, tam perenni ac multiplici aquarum
decurſu. Ergo generari illas exiſtimat Phi
loſophus. Salomon ex mari per circuitum
deriuari, alij ex pluuiis ac niuibus coacer
uari, alij emergere ex fontibus ſub terra
latentibus. Non gigni in montibus, nec
ex aëre, palàm eſt omnem aquam, cùm
Tanais in Moſcouiæ campis ſcaturiat: ve
rùm cùm aqua non aſcendat, niſi deſcen
dat è montibus altioribus, illam eò deri
uari neceſſe eſt. Nec ex mari ipſo ad tan
tam altitudinem, quanta eſt montium ver
tex poteſt aſcendere: & antequam ad mon
tes perueniat, nulla eſt ratio quin vbique
erumpat: nec vnquam flumina minueren
tur, maréque ipſum non tot fluminibus
ſufficeret, verùm quandóque ſiccaretur,
cùm maxima pars aquarum Solis calore
euaneſcat: motus etiam ille ſub terra, il
lam ( vt dixi ) concuteret: neque ratio
eſt, cur ab illo monte fluat, ab alio non.
Quòd etiam tam pura reddatur ab omni
ſalſedine & amaritudine, vix eſt veriſi
mile. Nec ex niuibus ſolis, cùm è monti
bus aqua etiam fluat cùm nullis teguntur
niuibus, nulliſque imbribus madeſcunt:
generari verò tantam aquarum molem, ac
tam perennem, omninò incredibile eſt.
Quid igitur dicendum? ex omnibus his
cauſis fieri: verùm origo maxima eſt, quia
aër in aquam tranſit, pòſt etiam nix &
imbres aſſidui ad hoc non parum condu
cunt. Quàm etiam cauſam putat Herodo
tus, inundationis eius quam Nilus facit
in Ægypto. Siquidem illius ſententia ta
lis eſt, quod Nilus æſtiuo ſolſtitio intu
meſcere incipiat, & vſque ad 45. dies
ſequentes creſcat, atque Ægyptum inun
det, totidem verò fermè diebus decreſcat.
Antiquo tempore, Herodoti ſcilicet, ad 14.
cubitum incrementum maximam afferebat
vbertatem, ad octo ſterilitatem: pòſt Stra
bonis temporibus minus creſcebat, nec octo
cubitorum incrementum attulit. Sed præ
ſenti ætate, ſeu depræhenſo errore, ſeu mu
tato ritu, cùm ad 15. brachia exundat, ma
xima fit vbertas. A 15. ad 18. detrimenta