1delatus, poſt ſe cogitur calidos vapores re
linquere: & ipſe etiam ſolus vi impetus in
greditur cutis oſcula: atque ob hæc duo im
pensè refrigerat, quorum neutrum accidit, ſi
toto ore exſuffles, ac lentè. Quòd ſi vel cele
riter patenti ore, vel conſtricto, ac propè ad
mota manu, excalefacies quidem parùm,
aut vix refrigerabis. Excalefacit etiam ſpiri
tus qualiſcunque, etiam ſi vi impellatur, con
cluſam manum: quia vapor calidus eſt, nec
poteſt exhalare. Calidus quidem vapor, quia
ab ore erit, non poteſt exhalare manu con
cluſa: ſed motu in patenti loco refrigeratur,
& ad propriam redit naturam. Aër enim qui
auſtralibus ventis ad nos defertur, tametſi
calidus ſit, ob vapores eſt talis: vnde in iu
gis montium ſemper refrigerat. Indicio ſunt
grandines, quæ & media æſtate, & ab au
ſtro, & non altiùs montium cacuminibus de
cidunt. Grando enim frigidiſſima eſt. Sed vt
ſeruaretur aër, atque peregrinam omnem
qualitatem exueret, perpetuò moueri neceſ
ſe fuit. Indicio eſt autem aërem ſemper mo
ueri, quòd in anguſtis locis aura ſemper ſpi
rat. Cùm enim altiùs ſemper moueatur, at
que aſſiduè agitetur, inferiùs hic leuiter ſem
per flat: qui cùm è rima exitum habuerit,
coacto toto impetu propter loci anguſtiam
vehementer imprimit, exemplo aquarum in
fluminibus magnis, quæ cùm vix fluere vi
deantur, per anguſta loca, aut vocatas con
chas deductæ, conatu magno ac ſtrepitu,
tùm fragore immenſo coguntur erumpere.
Motus enim, & cætera, quæ ſubſtantiis con
tinuis adueniunt, in vnum cogunt: vbi etiam
ampla moles in exiguam aliquam partem
concluditur. Inde ex hoc crypto porticus fri
gidiſſimas conſtruere docemur, plures atque
anguſtas receſſus in illas dirigendo. Et in
Ægypto aër nimio æſtu ferueat, excogitata
ratio turrium altiſſimarum, in quibus anfra
ctus anguſtiores è ſummo vertice obliqui
aërem deducunt frigidiſſimum: quia à locis
exceptus purioribus frigidior eſt, & ob ſpa
tij longitudinem fertur magno impetu, at
que ideò frigidiſſimus euadit, & vehemen
tiùs imprimit. Externus verò calor à muri
craſſitudine arcetur. Et loci obliquitas ra
dios ſolis impedit, admiſſa luce, ne ingre
diantur. His quatuor conſiliis in calidiſſima
quacunque regione amœniſſimos receptus
atque ſaluberrimos fabricare licet: ſunt
enim ſalubres, quia perflati. At dices: Vide
mus in turrium cacuminibus poſitis flabel
lis ex tenuiſſimis, leuiſſimiſque laminis me
tallicis volubilibus, ventos ſolùm eas moue
re, aliter autem quieſcunt: non igitur ſem
per aër mouetur. Cùm enim ſcire cupimus
vnde ſpirent venti, flabelli aciem ad quam
partem reſpiciat atque confideat inſpici
mus, ventumque ex aduerſa regione flare
cognoſcimus. Quòd ſi in pluribus locis acies
conſideat flabelli, totidem flant venti ex ad
uerſis regionibus quot fuerint loci, in qui
bus conſiderint: vt ſi ad Boream reſpiciat
flabellum, ex auſtro ventus flat: ſi ad Orien
tem, ex Occidente: ſi modò ad Boream, mò
dò ad Orientem, vterque ventus ſpirat. Ea
demque ratio, & in aliis, & in pluribus ob
ſeruanda. Vnde Tritonem illum Vitruuia
num collocare docemur. Verùm cùm venti
non ſpirant, aër ad partem vnam leuiter
tendit, inclinaturque eò perpetuò flabel
lum: ob id non agitatur, & tamen ſemper
ſpirat. Eſt autem cùm γαλήνη viget, aëris
motus ex Oriente, tendunt enim flabella ad
Occidentem: atque hic motus naturalis eſt
aëris. Aër igitur frigidiſſimus eſt, ac ſemper
mouetur. Factus eſt etiam natura tenuiſſi
mus. Ergo aër tenuiſſimus eſt etiam, vt ictus
omnes exciperet. Nam in terra ob ſolidita
tem motus non fiunt, niſi obſcuri: in aqua
verò etiam lenti: ſolus aër ictibus excipien
dis aptiſſimus, & ob ipſam tenuitatem eſſe
videtur. Sunt autem motus ſimplices alij
præter tres ſuperiùs dictos, quatuor. Cœle
ſtis, qui maximè eſt naturalis & alius rurſus
naturalis, qui à quadam obedientia rerum
fit, vt aquæ ob Lunam, & ferri ad Hercu
leum lapidem: & voluntarius, qui animali
bus conuenit: quartus ex his eſt violentus,
de quo nunc ſermonem habere propoſitum
eſt: nam de aliis ſuo loco dicemus. Vniuerſi
igitur motus ſimplices ſeptem ſunt, compo
ſiti verò ex his fiunt. Itaque cùm hæc pro
poſitio à Philoſopho accepta eſſet, quòd ni
hil mouetur abſque motore, & quòd illud,
quod mouetur motu violento, non habet
principium in ſe: quia motus eius eſt purè
violentus, quare principium eſt extrà, ſequi
tur vt violenter mota ab aliquo extra mo
tam rem moueantur. Hoc autem non po
teſt eſſe niſi aër, igitur mota violenter ab
aëre mouentur. Et quia cadebat dubitatio
eadem in aëre, propter vnam propoſitionem,
quæ eſt vera: quod omne corpus mouens
mouetur, & ideò ſi aër mouet lapidem pro
iectum, mouetur: igitur ab aliquo mouetur
aër: & ideò hæremus ſicut de lapide. Dicunt
quòd aër cùm ſit leuis, à ſua forma mouetur:
& ideò iuxta hanc ſententiam quatuor ortæ
ſunt opiniones, quas nullus expoſitorum in
tellexit, & maximè Ariſtotelis ( quem adeò
iactant ) opinionem. Prima igitur eſt, quòd
motum, vtpote lapis A, moueatur vi acqui
ſita à proiiciente: ſicut cùm calefactum ab
igne, calefacit poſtmodum caliditate acqui
ſita alia, & ipſum calidum diu manet: ita
motum recipit vim illam à mouente, per
quam fertur, donec quieſcat. Senſibilis eſt
hęc opinio, quæ Antiquorum eſt argumento
ab Ariſtotele adducto reiecta. Sed & quòd
ab aëre moueatur inditio eſſe poteſt, quòd
non tangens fulmen, arbores tamen etiam
proſternit. Secunda Platonis fuit, quòd O
motum, gratia exempli, à mouente tranſ
fertur vſque ad B: inde cum relinquitur à
mouente, aër interim qui erat in loco mobi
lis, id eſt, in A, implet locum inter A & B, &
ita tangit A mobile cum motu, & hoc modo
ſemper implet locum, quem A mobile deſe
rit, cum eo impetu cum quo Aiam mouetur:
hoc enim neceſſe eſt ob raritatis motum, ſeu
ne detur vacuum. Sic igitur Plato poteſt ar
gumentari: Moto à quocunque impetu aër
ſubſequitur, eodem impotu implendo lo
cum, & tangit A motum, igitur mouebit A
ipſe aër eodem impetu, quo priùs motum
continuum faciendo: vocatque hunc modum
antiperiſtaſin, id eſt, locorum ſucceſſione
linquere: & ipſe etiam ſolus vi impetus in
greditur cutis oſcula: atque ob hæc duo im
pensè refrigerat, quorum neutrum accidit, ſi
toto ore exſuffles, ac lentè. Quòd ſi vel cele
riter patenti ore, vel conſtricto, ac propè ad
mota manu, excalefacies quidem parùm,
aut vix refrigerabis. Excalefacit etiam ſpiri
tus qualiſcunque, etiam ſi vi impellatur, con
cluſam manum: quia vapor calidus eſt, nec
poteſt exhalare. Calidus quidem vapor, quia
ab ore erit, non poteſt exhalare manu con
cluſa: ſed motu in patenti loco refrigeratur,
& ad propriam redit naturam. Aër enim qui
auſtralibus ventis ad nos defertur, tametſi
calidus ſit, ob vapores eſt talis: vnde in iu
gis montium ſemper refrigerat. Indicio ſunt
grandines, quæ & media æſtate, & ab au
ſtro, & non altiùs montium cacuminibus de
cidunt. Grando enim frigidiſſima eſt. Sed vt
ſeruaretur aër, atque peregrinam omnem
qualitatem exueret, perpetuò moueri neceſ
ſe fuit. Indicio eſt autem aërem ſemper mo
ueri, quòd in anguſtis locis aura ſemper ſpi
rat. Cùm enim altiùs ſemper moueatur, at
que aſſiduè agitetur, inferiùs hic leuiter ſem
per flat: qui cùm è rima exitum habuerit,
coacto toto impetu propter loci anguſtiam
vehementer imprimit, exemplo aquarum in
fluminibus magnis, quæ cùm vix fluere vi
deantur, per anguſta loca, aut vocatas con
chas deductæ, conatu magno ac ſtrepitu,
tùm fragore immenſo coguntur erumpere.
Motus enim, & cætera, quæ ſubſtantiis con
tinuis adueniunt, in vnum cogunt: vbi etiam
ampla moles in exiguam aliquam partem
concluditur. Inde ex hoc crypto porticus fri
gidiſſimas conſtruere docemur, plures atque
anguſtas receſſus in illas dirigendo. Et in
Ægypto aër nimio æſtu ferueat, excogitata
ratio turrium altiſſimarum, in quibus anfra
ctus anguſtiores è ſummo vertice obliqui
aërem deducunt frigidiſſimum: quia à locis
exceptus purioribus frigidior eſt, & ob ſpa
tij longitudinem fertur magno impetu, at
que ideò frigidiſſimus euadit, & vehemen
tiùs imprimit. Externus verò calor à muri
craſſitudine arcetur. Et loci obliquitas ra
dios ſolis impedit, admiſſa luce, ne ingre
diantur. His quatuor conſiliis in calidiſſima
quacunque regione amœniſſimos receptus
atque ſaluberrimos fabricare licet: ſunt
enim ſalubres, quia perflati. At dices: Vide
mus in turrium cacuminibus poſitis flabel
lis ex tenuiſſimis, leuiſſimiſque laminis me
tallicis volubilibus, ventos ſolùm eas moue
re, aliter autem quieſcunt: non igitur ſem
per aër mouetur. Cùm enim ſcire cupimus
vnde ſpirent venti, flabelli aciem ad quam
partem reſpiciat atque confideat inſpici
mus, ventumque ex aduerſa regione flare
cognoſcimus. Quòd ſi in pluribus locis acies
conſideat flabelli, totidem flant venti ex ad
uerſis regionibus quot fuerint loci, in qui
bus conſiderint: vt ſi ad Boream reſpiciat
flabellum, ex auſtro ventus flat: ſi ad Orien
tem, ex Occidente: ſi modò ad Boream, mò
dò ad Orientem, vterque ventus ſpirat. Ea
demque ratio, & in aliis, & in pluribus ob
ſeruanda. Vnde Tritonem illum Vitruuia
num collocare docemur. Verùm cùm venti
non ſpirant, aër ad partem vnam leuiter
tendit, inclinaturque eò perpetuò flabel
lum: ob id non agitatur, & tamen ſemper
ſpirat. Eſt autem cùm γαλήνη viget, aëris
motus ex Oriente, tendunt enim flabella ad
Occidentem: atque hic motus naturalis eſt
aëris. Aër igitur frigidiſſimus eſt, ac ſemper
mouetur. Factus eſt etiam natura tenuiſſi
mus. Ergo aër tenuiſſimus eſt etiam, vt ictus
omnes exciperet. Nam in terra ob ſolidita
tem motus non fiunt, niſi obſcuri: in aqua
verò etiam lenti: ſolus aër ictibus excipien
dis aptiſſimus, & ob ipſam tenuitatem eſſe
videtur. Sunt autem motus ſimplices alij
præter tres ſuperiùs dictos, quatuor. Cœle
ſtis, qui maximè eſt naturalis & alius rurſus
naturalis, qui à quadam obedientia rerum
fit, vt aquæ ob Lunam, & ferri ad Hercu
leum lapidem: & voluntarius, qui animali
bus conuenit: quartus ex his eſt violentus,
de quo nunc ſermonem habere propoſitum
eſt: nam de aliis ſuo loco dicemus. Vniuerſi
igitur motus ſimplices ſeptem ſunt, compo
ſiti verò ex his fiunt. Itaque cùm hæc pro
poſitio à Philoſopho accepta eſſet, quòd ni
hil mouetur abſque motore, & quòd illud,
quod mouetur motu violento, non habet
principium in ſe: quia motus eius eſt purè
violentus, quare principium eſt extrà, ſequi
tur vt violenter mota ab aliquo extra mo
tam rem moueantur. Hoc autem non po
teſt eſſe niſi aër, igitur mota violenter ab
aëre mouentur. Et quia cadebat dubitatio
eadem in aëre, propter vnam propoſitionem,
quæ eſt vera: quod omne corpus mouens
mouetur, & ideò ſi aër mouet lapidem pro
iectum, mouetur: igitur ab aliquo mouetur
aër: & ideò hæremus ſicut de lapide. Dicunt
quòd aër cùm ſit leuis, à ſua forma mouetur:
& ideò iuxta hanc ſententiam quatuor ortæ
ſunt opiniones, quas nullus expoſitorum in
tellexit, & maximè Ariſtotelis ( quem adeò
iactant ) opinionem. Prima igitur eſt, quòd
motum, vtpote lapis A, moueatur vi acqui
ſita à proiiciente: ſicut cùm calefactum ab
igne, calefacit poſtmodum caliditate acqui
ſita alia, & ipſum calidum diu manet: ita
motum recipit vim illam à mouente, per
quam fertur, donec quieſcat. Senſibilis eſt
hęc opinio, quæ Antiquorum eſt argumento
ab Ariſtotele adducto reiecta. Sed & quòd
ab aëre moueatur inditio eſſe poteſt, quòd
non tangens fulmen, arbores tamen etiam
proſternit. Secunda Platonis fuit, quòd O
motum, gratia exempli, à mouente tranſ
fertur vſque ad B: inde cum relinquitur à
mouente, aër interim qui erat in loco mobi
lis, id eſt, in A, implet locum inter A & B, &
ita tangit A mobile cum motu, & hoc modo
ſemper implet locum, quem A mobile deſe
rit, cum eo impetu cum quo Aiam mouetur:
hoc enim neceſſe eſt ob raritatis motum, ſeu
ne detur vacuum. Sic igitur Plato poteſt ar
gumentari: Moto à quocunque impetu aër
ſubſequitur, eodem impotu implendo lo
cum, & tangit A motum, igitur mouebit A
ipſe aër eodem impetu, quo priùs motum
continuum faciendo: vocatque hunc modum
antiperiſtaſin, id eſt, locorum ſucceſſione
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib