Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000369">
                <pb pagenum="366" xlink:href="016/01/015.jpg"/>
              alia rota cum paxillis, vt in molendinis fieri
                <lb/>
              ſolet aut manubrio C, dentes verò in eius
                <lb/>
              exteriore ſuperficie reſpicientes cylindrum
                <lb/>
              ſeu columnam FG, erectam ad perpendicu­
                <lb/>
              lum plani F H. </s>
              <s id="s.000370">In quo plano etiam rota ſu­
                <lb/>
              perſtans fixum habet palum, cui axis infi­
                <lb/>
              gitur. </s>
              <s id="s.000371">In FG, autem columna, DE, cur­
                <lb/>
              riculum dentatum eſt. </s>
              <s id="s.000372">Itaque quum rota
                <lb/>
              A B, circumuertitur ſuper axe CK, motu
                <lb/>
              ex A, in B, ſeu A, ſurſum deorſum, F G,
                <lb/>
              cylindrus circumuertitur ex D E, verſus
                <lb/>
              K, ſeu ex dextro in ſiniſtrum, quare con­
                <lb/>
              tingit tranſlatio motus, quæ erit eò velo­
                <lb/>
              cior, quò numerus dentium A B, rotæ,
                <lb/>
              plures continebit dentes circuli D E. </s>
              <s id="s.000373">His
                <lb/>
              autem vtemur ad machinæ Auguſtanæ in­
                <lb/>
              tellectum. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000374">His modò viſis, poſtquam ſermonem de
                <lb/>
              motibus omnibus generalibus fermè abſol­
                <lb/>
              uimus, quarto exemplo in libramento aqua­
                <lb/>
              rum declarato, Heronis autem machina in
                <lb/>
              compoſitis elementorum motibus ſatisfa­
                <lb/>
              ciente, vt in vniuerſum pro decem modis
                <lb/>
              decem exempla ſubiecerim, colligere illa in
                <lb/>
              vnum breuiter operæ pretium erit. </s>
              <s id="s.000375">Quieti
                <lb/>
              ob raritatem lucernæ exemplum appoſui­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.000376">Motui à raritate fiſtulam in vaſe col­
                <lb/>
              locatam, vbi de aquæ deſcenſu egimus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000377">Quieti ob denſitatem plumbi laminam, tum
                <lb/>
              coria ſuper aquam ſparſa. </s>
              <s id="s.000378">Motui ob denſi­
                <lb/>
              tatem impulſum bellicarum machinarum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000379">Motui attractionis ob raritatem, & impul­
                <lb/>
              ſus ob denſitatem, in Cteſibica machina.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000380">Vtriuſque verò motus, tum etiam quietis
                <lb/>
              ob raritatem, Brambilica machina exem­
                <lb/>
              plum erit. </s>
              <s id="s.000381">Motus leuis elementi, nauigij re­
                <lb/>
              cuperationem: grauis verò, ſimplicis horo­
                <lb/>
              logiorum motum ſubiecimus. </s>
              <s id="s.000382">Grauis, ſed
                <lb/>
              ſæpiùs repetiti, follium alternam iactatio­
                <lb/>
              nem. </s>
              <s id="s.000383">Grauis ac leuis ſimul ad vnum finem
                <lb/>
              tendentium, Heronis machinam. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000384">Ergo ſic poterat videri tractatio hæc ab­
                <lb/>
              ſoluta: ſed non omnia ſumpſimus genera.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000385">Decem enim hæc exempla duobus conti­
                <lb/>
              nentur generibus: altero, quòd vnum tan­
                <lb/>
              tùm habet motorem, vt Heronis machina:
                <lb/>
              reliquo, quod duos, ſed diuerſos habet mo­
                <lb/>
              tores, vt Brambilica. </s>
              <s id="s.000386">Supereſt tertium ge­
                <lb/>
              nus, in quo illæ continentur machinæ, quæ
                <lb/>
              plures habent motores, ſed non diuerſos:
                <lb/>
              quod quidem videtur eſſe nobiliſſimum, quia
                <lb/>
              motui principali, ſeu
                <foreign lang="grc">αὐτοκινέτῳ</foreign>
              magis aſſi
                <lb/>
              milatur. </s>
              <s id="s.000387">Contingit is motus, quum aqua,
                <lb/>
              gratia exempli, rotam, qua aqua effunditur
                <arrow.to.target n="marg31"/>
                <lb/>
              verterit. </s>
              <s id="s.000388">Atque hoc in genere primum eſt
                <lb/>
              Archimedis inuentum Cochlea appellata,
                <lb/>
              cuius meminit Diodorus Siculus in antiqua
                <lb/>
              hiſtoria bis, dicens Ægyptum ſiccatam
                <lb/>
              beneficio cochleæ ab Archimede inuentæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000389">Quod ſi ita eſt, cùm Archimedes ſecundi
                <lb/>
              belli Punici temporibus floruerit, neſcio
                <lb/>
              quo pacto antiquo tempore bene potuerit
                <lb/>
              Ægyptus habitari. </s>
              <s id="s.000390">Vtcunque tamen res ſe
                <lb/>
              habeat, inſtrumentum id nobiliſſimum pro­
                <lb/>
              culdubio eſt, atque tali artifice haud indi­
                <lb/>
              gnum. </s>
              <s id="s.000391">Meminit huius Vitruuius in fine ſui
                <lb/>
              operis. </s>
              <s id="s.000392">Sed Galeaz de Rubeis ciuis noſter,
                <lb/>
              fabérque ferrarius, cuius infrà mentionem
                <lb/>
              facturi ſumus, cùm iam olim inuentam ip­
                <lb/>
              ſe, quaſi primus auctor exiſtimaret reperiſſe,
                <lb/>
              præ lætitia inſaniuit. </s>
              <s id="s.000393">Vidimus illum verſan­
                <lb/>
              tem truſatilem machinam, ac paulò pòſt
                <lb/>
              mente excuſſum. </s>
              <s id="s.000394">Erat autem machina
                <lb/>
              talis: </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000395">
                <margin.target id="marg31"/>
              Cochlea Ar­
                <lb/>
              chimedis.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.015.1.jpg" xlink:href="016/01/015/1.jpg" number="12"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000396">Lignum A H, ſolidum, rectum, rotun­
                <lb/>
              dum, æqualéque, ac tam longum vt incli­
                <lb/>
              natum ad ſuperficiem aquæ, infixúmque
                <lb/>
              alueo quantum opus eſt, ſupra ipſam aquam
                <lb/>
              promineat, canali ( vt vides ) metallico
                <lb/>
              ſimplici, ad cochleæ imaginem fabricato,
                <lb/>
              circumtegatur. </s>
              <s id="s.000397">Sunt qui multiplici vtantur:
                <lb/>
              tres mihi neceſſarij eſſe videntur, quique
                <lb/>
              adeò ſenſim aſcendant, vt omnia ſpatia com­
                <lb/>
              pleantur. </s>
              <s id="s.000398">Duo ora habet canalis, inferius
                <lb/>
              quidem latius, anguſtius quod ſuperius eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000399">Vocetur autem illud K. </s>
              <s id="s.000400">Demonſtrandum
                <lb/>
              eſt igitur, quòd vbi terminis A & H ti­
                <lb/>
              gnum claudatur, ita vt circumuerti poſſit,
                <lb/>
              quod motu aquæ circumuertetur. </s>
              <s id="s.000401">Secundò,
                <lb/>
              quòd vbi circumagatur aqua aſcendet, ef­
                <lb/>
              fundeturque per K. </s>
              <s id="s.000402">Nam pinnæ quæ additæ
                <lb/>
              ſunt B C D E F G, ſeu inter ſpatia alter­
                <lb/>
              utrinque, ſeu in coniunctionibus tigni cum
                <lb/>
              canali, occurrentes aquæ, neceſſariò ver­
                <lb/>
              tent illud inſtrumentum: quia augeri poſſunt
                <lb/>
              longitudine ac latitudine: pondus verò AH,
                <lb/>
              paruum eſt, & longè minus etiam factum
                <lb/>
              ob inclinationem, & axes in annulis poſi­
                <lb/>
              tos, ita vt circumagi poſſint. </s>
              <s id="s.000403">Oſtendunt id
                <lb/>
              etiam molæ in fluminibus Pado atque Tici­
                <lb/>
              no, vbi quanquam leniſſimè fluant aquæ,
                <lb/>
              hoc tamen ingenio lapides molares circum­
                <lb/>
              acti terunt, ac molunt triticum. </s>
              <s id="s.000404">Sed quòd
                <lb/>
              aqua ipſa aſcendat ex L, in K, patet: quum
                <lb/>
              enim L, eleuatur, pars quæ ſuccedit fit humi­
                <lb/>
              lior, igitur aqua deſcendet, qua aſcendente
                <lb/>
              iterum pars ſuccedens deſcendit: eadémque
                <lb/>
              ratio ſemper oſtendit
                <expan abbr="aquã">aquam</expan>
              verſus K, tendere:
                <lb/>
              hócque experimento pulcherrimè congruit,
                <lb/>
              & nos non ſemel periculum de hoc fecimus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000405">Conuerſo igitur axe ſeu tigno in fœmineis
                <lb/>
              cardinibus A, & H, in quibus intruditur,
                <lb/>
              donec aqua canalis impletus fuerit, effun­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg32"/>
                <lb/>
              deretur per K, ſuper planum ripæ. </s>
              <s id="s.000406">Ex quo
                <lb/>
              non videtur hæc ratio concludere, aqua
                <lb/>
              perpetuò deſcendit, igitur in fine erit in hu­
                <lb/>
              miliore loco, quàm in initio. </s>
              <s id="s.000407">Sed tamen non
                <lb/>
              ſemper deſcendit, verùm pars quæ deſcen­
                <lb/>
              dit maior, impellit minorem, cogitque aſ­
                <lb/>
              cendere. </s>
              <s id="s.000408">At cùm effundi cœperit, tunc tam
                <lb/>
              machina faciliùs vertetur, & aqua quaſi
                <lb/>
              ſponte effluet, propter ea, quæ de aquæ deſ­
                <lb/>
              cenſu iam demonſtrauimus. </s>
              <s id="s.000409">Sunt qui canali
                <lb/>
              tabulas affigant, nectántque omnia ſimul,
                <lb/>
              vt machina robuſtior ac firmior euadat, pa­
                <lb/>
              xillos tabulis, non tigno, ob commodita­
                <lb/>
              tem maiorem inſerentes. </s>
              <s id="s.000410">Dubitabit autem
                <lb/>
              meritò aliquis, cur aſcendente parte canalis
                <lb/>
              iuxta B, cùm tam L, quàm C, deſcendant,
                <lb/>
              aqua non non redeat in L, & rurſus effun­
                <lb/>
              datur ( nam L, humilior eſt quàm C, ) &
                <lb/>
              ex eadem parte. </s>
              <s id="s.000411">Duplex huius ratio eſt: al­
                <lb/>
              tera, quòd aqua quæ eſt in B, impellitur </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>