Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.001038">
                <pb pagenum="381" xlink:href="016/01/030.jpg"/>
              autem plerique non ſolum dixerunt, ſed
                <lb/>
              etiam exiſtimauerunt, cùm tamen ambo ac­
                <lb/>
              cidentia ſint. </s>
              <s id="s.001039">Cauſa eſt in promptu. </s>
              <s id="s.001040">Acciden­
                <lb/>
              tia ſolemus appellare, quæ adſunt non cor­
                <lb/>
              rupto ſubiecto: talis autem videtur glacies.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001041">Nam gelu concreta aqua, lac, vinum, ſo­
                <lb/>
              luto gelu eadem conſpiciuntur. </s>
              <s id="s.001042">At igne ple­
                <lb/>
              raque corrumpuntur, & quæ manent, vt
                <lb/>
              lapides & metalla, læſa vehementer vi­
                <lb/>
              dentur, præter aurum & argentum, & pau­
                <lb/>
              culas gemmas: ob id ignem arbitrabantur
                <lb/>
              maius aliquid eſſe quàm calorem. </s>
              <s id="s.001043">Huius
                <lb/>
              tamen differentiæ cauſam ſuperius docui­
                <lb/>
              mus.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg104"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001044">
                <margin.target id="marg102"/>
              Cur ignis
                <lb/>
              ſub cineri­
                <lb/>
              bus ſeruatur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001045">
                <margin.target id="marg103"/>
              Cur ignem
                <lb/>
              magis ſub­
                <lb/>
              ſtantiam eſſe.
                <lb/>
              dicamus
                <lb/>
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              glaciem.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001046">
                <margin.target id="marg104"/>
              An aliquis
                <lb/>
              ignis non
                <lb/>
              ſplendeat.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001047">Erat & aliud dubitatione dignum: quo­
                <lb/>
              niam ignis quiddam à quocunque calore ſe­
                <lb/>
              paratum videbatur, non tamen eſt, licet co­
                <lb/>
              lorem mutet, & ſibi ſimilem facilè gignat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001048">Sed non omnis ignis ſplendet: etenim fer­
                <lb/>
              rum igneum ſulphur accendit & vrit, ex
                <lb/>
              quo patet ipſum ignis iam formam conce­
                <arrow.to.target n="marg105"/>
                <lb/>
              piſſe, nec tamen ſplendere. </s>
              <s id="s.001049">Ita diuerſa ra­
                <lb/>
              tione ignis quem ardens aqua emittit, non
                <lb/>
              ſolùm ob ſubſtantiæ raritatem, ſed quia mi­
                <lb/>
              nus calidus eſt: ob id etſi conſumatur &
                <lb/>
              ſplendeat, vix dicam illum ignem, qui lin­
                <lb/>
              teum cui inhæret, & quod aqua ipſa maduit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg106"/>
                <lb/>
              non vrat, ignem dici debere. </s>
              <s id="s.001050">Eadem ratio­
                <lb/>
              ſic ſi diutiùs diſtilletur, attenuetúrque ma­
                <lb/>
              gis, magno miraculo manus ardebit, neque
                <lb/>
              ſentiet. </s>
              <s id="s.001051">Itaque ſi quis rectè inſpiciat, poſt­
                <lb/>
              quàm calor certam metam attigit, ignis di­
                <lb/>
              ci meretur: hæc autem meta non vna eſt,
                <lb/>
              ſed quum aërem vincere poteſt. </s>
              <s id="s.001052">Quum verò
                <lb/>
              eò iam peruenerit, ſplendoris & lucis ac ro­
                <lb/>
              boris tantùm acquirit, quantum etiam ca­
                <lb/>
              lor ipſe, ipſéque ignis augetur. </s>
              <s id="s.001053">Vim verò
                <lb/>
              iuxta ſubſtantiæ, cui ineſt, denſitatem: nam
                <lb/>
              pruna calidior ob id flamma eſt, adeò vt py­
                <lb/>
              rius puluis à pruna ſtatim à flamma vix ac­
                <lb/>
              cendatur: atque id qui cauſam ignorant,
                <lb/>
              tanquam rem magnam admirantur. </s>
              <s id="s.001054">Ergo
                <lb/>
              vt ab initio dixi, ignis nihil aliud eſt, quàm
                <lb/>
              calor valde magnus cum ſiccitate iunctus:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg107"/>
                <lb/>
              nam abſque ſiccitate ignis eſſe non poteſt,
                <lb/>
              aliter aqua feruens ignis eſſe poſſet. </s>
              <s id="s.001055">Non
                <lb/>
              minus igitur ignis eſſentia à ſiccitate ipſa
                <lb/>
              pendet, quàm à calore. </s>
              <s id="s.001056">Hac igitur de cau­
                <lb/>
              ſa faces è quocunque ligno facere edocti
                <lb/>
              ſumus: ſed ſi ex denſiore ac ſolidiore, diu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg108"/>
                <lb/>
              turniores. </s>
              <s id="s.001057">Stolonem querneum, cubi craſ­
                <lb/>
              ſitudine à vertice ad imum diuides in pluri­
                <lb/>
              ma fruſta, velut duodecim, aut ſexdecim,
                <lb/>
              pluráve, ita vt imum integrum maneat, in­
                <lb/>
              de ſiccetur in furno duobus, tribúſve die­
                <lb/>
              bus: excluſo itaque humido aqueo quum
                <lb/>
              remaneat quod pingue eſt, ardet vt tœda:
                <lb/>
              & ſi longitudine hominem æquat, durat
                <lb/>
              alacris flamma per horæ ac dimidiæ ſpatium
                <lb/>
              lumine ſplendidiſſimo. </s>
              <s id="s.001058">Ergo, vt iam dixi,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg109"/>
                <lb/>
              tam frigidis ignis extinguitur, quàm humi­
                <lb/>
              dis obruitur: ab humidis quidem duabus cau­
                <lb/>
              ſis, tum vt contrariis, tum quòd reſpirare ac
                <lb/>
              moueri illum prohibeant: à frigidis autem,
                <lb/>
              ſolùm vt contrariis. </s>
              <s id="s.001059">Ab aqua igitur, triplici
                <lb/>
              ratione extinguitur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg110"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001060">
                <margin.target id="marg105"/>
              Aqua
                <expan abbr="ardẽs">ardens</expan>
                <lb/>
              vritur illæſo
                <lb/>
              linteo quòd
                <lb/>
              ea madet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001061">
                <margin.target id="marg106"/>
              Manus vt
                <lb/>
              ardeat ho­
                <lb/>
              mine non
                <lb/>
              ſentiente.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001062">
                <margin.target id="marg107"/>
              Ignis ratio
                <lb/>
              non minus
                <lb/>
              conſtat ſic­
                <lb/>
              citate quam
                <lb/>
              calore.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001063">
                <margin.target id="marg108"/>
              Faces quo­
                <lb/>
              modo è quo­
                <lb/>
              cunque ligno
                <lb/>
              fiant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001064">
                <margin.target id="marg109"/>
              Ignis ab
                <lb/>
              aqua triplici
                <lb/>
              ratione ex­
                <lb/>
              tinguitur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.001065">
                <margin.target id="marg110"/>
              Modi quibus
                <lb/>
              ignis genera­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.001066">Nunc tandem ſupereſt, vt cauſas gene­
                <lb/>
              rationis illius oſtendamus, neque leuem
                <lb/>
              habent in ſe obſcuritatem. </s>
              <s id="s.001067">Igitur primò,
                <lb/>
              quot modis fiat conſideremus. </s>
              <s id="s.001068">Fit autem
                <lb/>
              propagatione, antiſpaſi percuſſione, fri­
                <lb/>
              ctione, putredine, coïtione. </s>
              <s id="s.001069">Nam qui vel
                <lb/>
              ſpeculis concauis, vel ſphærulis perſpicuis
                <lb/>
              generantur, ad coïtionem manifeſtè perti­
                <lb/>
              net. </s>
              <s id="s.001070">Sed coïtionis obſcura ratio non eſt, nam­
                <lb/>
              que ſi denis viris nummos denos diſtri­
                <lb/>
              buas, ſinguli habebunt nummum: ſed ſi in
                <lb/>
              quinque, binos. </s>
              <s id="s.001071">Si igitur calor qui per ma­
                <lb/>
              gnum ſpatium diſperſus eſt, in vnum con­
                <lb/>
              trahatur, quicquid magnæ illi quantitati
                <lb/>
              inerat, & modicæ illi ineſt: quamobrem
                <lb/>
              magnus calor in paruo ſpatio contentus,
                <lb/>
              magnos effectus producet, magnúſque ob
                <lb/>
              id dici merebitur, atque ob id ignis. </s>
              <s id="s.001072">Hoc
                <lb/>
              enim adeò planè expoſitum eſt, vt repetere
                <lb/>
              haud ſit neceſſarium. </s>
              <s id="s.001073">Sed qui antiſpaſi fit,
                <lb/>
              ad coïtionem reducitur. </s>
              <s id="s.001074">Non enim ob aliud
                <lb/>
              antiſpaſis accedit, quàm quòd in vnum co­
                <lb/>
              git: ergo & huius cauſa cognita eſt. </s>
              <s id="s.001075">Propa­
                <lb/>
              gatione autem oſtendimus quomodo gene­
                <lb/>
              retur ſuperius. </s>
              <s id="s.001076">Vnumquódque enim natura
                <lb/>
              conſtantium atque mortalium ſibi ſimile ge­
                <lb/>
              nerare aptum eſt, itaque nihil mirum ex ig­
                <lb/>
              ne ignem accendi: verùm frictio & percuſ­
                <lb/>
              ſio à motu initium habent: putredo autem
                <lb/>
              non ſufficit ignem accendere, ſed vel alio
                <lb/>
              calore confirmatur, aut motu, aut antiſpa­
                <lb/>
              ſi, atque coïtione. </s>
              <s id="s.001077">Itaque ſi quo modo mo­
                <arrow.to.target n="marg111"/>
                <lb/>
              tu ignis accendatur docuerimus, modos om­
                <lb/>
              nes ſimul quibus ignis accendi poſſit de­
                <lb/>
              monſtrabimus: & quòd tantùm tres verè
                <lb/>
              ſint, coïtio, propagationem motus, quan­
                <lb/>
              quam longè plures eſſe videantur. </s>
              <s id="s.001078">Oſtende­
                <lb/>
              re autem quomodo ignis à motu generetur,
                <lb/>
              non aliud eſt, quàm quomodo motus ſit
                <lb/>
              cauſa caloris demonſtrare: nam ſi motus eſt
                <lb/>
              cauſa caloris, erit & augmenti illius. </s>
              <s id="s.001079">Ignis
                <lb/>
              autem ( vt diximus ) nihil aliud eſt, quàm
                <lb/>
              color in immenſum auctus. </s>
              <s id="s.001080">Ergo quónam
                <lb/>
              pacto motus calefacit, inquirunt Ariſtote­
                <lb/>
              lici, ac multa nugantur: tandem verò ad id
                <lb/>
              redeunt, vt calor ſit effectus motus: eſtque
                <lb/>
              hoc ac ſi dicerent, Neſcimus. </s>
              <s id="s.001081">Idem enim
                <lb/>
              per idem oſtendere, certum nugacis atque
                <lb/>
              imperiti argumentum eſt. </s>
              <s id="s.001082">Quid tandem obſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg112"/>
                <lb/>
              curè & ſuo more dixerunt quidam, quòd
                <lb/>
              calor hic in aëre iam eſt, ſed per motum ad
                <lb/>
              formam illam deducitur, eſſéque hunc ca­
                <lb/>
              lorem illum qui à deſideribus prouenerit?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.001083">O egregium hominem: calida non cenſent
                <lb/>
              aſtra, inde calorem illum aſtrorum ignem
                <lb/>
              eſſe volunt. </s>
              <s id="s.001084">Quòd etſi caliditatem efficere
                <lb/>
              ſidera, quæ calida eſſe negant concedatur,
                <lb/>
              rurſus dubitatio emergit, quomodo calo­
                <lb/>
              rem illum motus augeat. </s>
              <s id="s.001085">Certum enim eſt,
                <lb/>
              conceptam caliditatem antè à ſyderibus abſ­
                <lb/>
              que motu nondum eſſe igneam. </s>
              <s id="s.001086">Alexander
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg113"/>
                <lb/>
              rectè ſentit in hoc, quòd non ex lapidibus
                <lb/>
              excutitur ignis, ſed aër qui ibi continetur,
                <lb/>
              attritu repentino vertitur in ignem. </s>
              <s id="s.001087">Sed ſi
                <lb/>
              ita eſt, cur non è ſolidiſſimis lapidibus, vt
                <lb/>
              porphyrite, ac duriſſimis magis excutitur,
                <lb/>
              quàm à mollioribus, vt chryſtallo & chal­
                <lb/>
              cedonio? </s>
              <s id="s.001088">Rurſus, cur non è duobus lapidi­
                <lb/>
              bus eiuſdem generis magis, vt chryſtallinis,
                <lb/>
              quàm è chryſtallo & chalybe ignis proue­
                <lb/>
              nit? </s>
              <s id="s.001089">Deinde, cur ( quod maximum eſt ) ſi
                <lb/>
              ſolus aër accenditur, ſcintillæ illæ magna
                <lb/>
              ex parte, ac veluti graues, lento proceſſu
                <lb/>
              deſcendunt? </s>
              <s id="s.001090">Nam purus ignis, aut non deſ-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>