Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002129">
                <pb pagenum="403" xlink:href="016/01/052.jpg"/>
              deremus. </s>
              <s id="s.002130">Terra toto ſtabilis eſt, rotunda at­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg228"/>
                <lb/>
              que in medio mundi: hæc autem à Mathe­
                <lb/>
              maticis demonſtrantur. </s>
              <s id="s.002131">Nec enim plus tota
                <lb/>
              terra loco moueri poteſt, quam cœlum quieſ­
                <lb/>
              cere: nec montes terræ rotunditatem vllo mo­
                <lb/>
              do vitiant. </s>
              <s id="s.002132">Nam nullus mons, etſi multa ſcri­
                <lb/>
              ptores fabulentur, totius dimentientis terræ
                <lb/>
              milleſimam partem altitudine ſua obtinet. </s>
              <s id="s.002133">Sic
                <lb/>
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              Mathematici terræ totius
                <expan abbr="ambitũ">ambitum</expan>
              ac di­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg229"/>
                <lb/>
                <expan abbr="metientẽ">metientem</expan>
                <expan abbr="inuenerũt">inuenerunt</expan>
              . </s>
              <s id="s.002134">Vel enim per Lunæ
                <expan abbr="defe-ctushorarũ">defe­
                  <lb/>
                ctus horarum</expan>
              diſtantiam in eodem circulo æqui­
                <lb/>
              noctiali æquidiſtanti
                <expan abbr="cognouerũt">cognouerunt</expan>
              : qua habita
                <lb/>
              terreno itinere differentiam locorum ſunt aſ­
                <lb/>
              ſecuti: eam per horas 24. vnius diei multi­
                <lb/>
              plicando, & per horas diſtantiæ defectus lu­
                <lb/>
              naris diuidendo, ambitum circuli illius inue­
                <lb/>
              nerunt: inde demonſtratione Geometrica am­
                <lb/>
              bitum æquinoctij circuli, maximíque ac to­
                <lb/>
              tius terræ, quem per ſeptem multiplicando,
                <lb/>
              & per 22. diuidendo, dimetientem terræ ſa­
                <lb/>
              tis exquiſita ratione ſunt conſecuti. </s>
              <s id="s.002135">Vel pro­
                <lb/>
              cedendo ab auſtro rectà ad boream, altitudi­
                <lb/>
              nem poli vna parte auxerunt. </s>
              <s id="s.002136">Metiti autem
                <lb/>
              viam 2000. paſſ. </s>
              <s id="s.002137">87. ac 500. inuenêre Italica.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002138">His enim nunc diſtantias locorum metimur,
                <lb/>
              non paſſibus Ptolomæi. </s>
              <s id="s.002139">Ergo ducti 87000.
                <lb/>
              paſſuum & 500. per partes cœli 360. nam in
                <lb/>
              totidem diuiditur, paſſ. </s>
              <s id="s.002140">1000. habebimus
                <lb/>
              31000. & 500. inſuper. </s>
              <s id="s.002141">Terræ totius ambi­
                <lb/>
              tum hunc ſi per ſeptem multiplicamus, &
                <lb/>
              per 22. diuiſerimus, erit terræ dimetientis
                <lb/>
              paſſ. </s>
              <s id="s.002142">MXMXXII. </s>
              <s id="s.002143">Sed in his velle ad amuſ­
                <lb/>
              ſim certam quærere ſubductis 22. eſſe 1000.
                <lb/>
              paſſ. </s>
              <s id="s.002144">decies mille. </s>
              <s id="s.002145">At qui nauigant multis er­
                <lb/>
              roribus acti, ſinuoſumque non rectum agen­
                <lb/>
              tes iter etiam ſpontè, tum incerto ventorum
                <lb/>
              impetu decepti, multò maiorem ambitum
                <lb/>
              terræ ſcripſerunt. </s>
              <s id="s.002146">Sed hæc ratio vt veriſſima
                <lb/>
              eſt, ita etiam maximè certo conſentit experi­
                <lb/>
              mento: iuuitque multum. </s>
              <s id="s.002147">Hiſpanos, qui cum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg230"/>
                <lb/>
              tam diuturnum iter ac longum terræ magni­
                <lb/>
              tudini repugnare intelligerent, diligenti ra­
                <lb/>
              tione metiri errorem, illud fermè ad tertiam
                <lb/>
              partem tum ſpatij, tum temporis contra­
                <lb/>
              xêre.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg231"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002148">
                <margin.target id="marg228"/>
              Terræ toti
                <lb/>
              quæ propria.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002149">
                <margin.target id="marg229"/>
              Terræ totius
                <lb/>
              ambitus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002150">
                <margin.target id="marg230"/>
              Scire verita­
                <lb/>
              tem quan­
                <lb/>
              tum proſit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002151">
                <margin.target id="marg231"/>
              Terrarum
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002152">Atque hæc ſunt ſubtilitatis beneficia. </s>
              <s id="s.002153">Ipſa
                <lb/>
              verò terra non vnius generis eſſe videtur
                <lb/>
              quamobrem Ariſtoteles rectè in duo diuiſit:
                <lb/>
              primò
                <foreign lang="grc">ὀρυκτά κὶ μεταλλ εντὰ</foreign>
              , id eſt, foſſilem
                <lb/>
              ac tranſmutabilem. </s>
              <s id="s.002154">Foſſilis eadem manet, &
                <lb/>
              verè terra eſt. </s>
              <s id="s.002155">Tranſmutabilis ſpecie ſolum
                <lb/>
              & viſu: nam ea in metalla, vel ſuccos, aut
                <lb/>
              alia eiuſcemodi tranſit: de hac ſuo loco dice­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.002156">Veræ autem terræ ſpecies duæ: altera
                <lb/>
              quidem ſyncera: pullo colori hæc eſt, aut ei
                <lb/>
              proximo: altera quam non eſt ſyncera, nec
                <lb/>
              tamen quicquam continet meta licum, alte­
                <arrow.to.target n="marg232"/>
                <lb/>
              rius eſt coloris. </s>
              <s id="s.002157">Omnis enim terra quæ alie­
                <lb/>
              no colore prædita eſt, exhalatione permutata
                <lb/>
              fuit, iuxta Ariſtotelis ſententiam. </s>
              <s id="s.002158">At Theo­
                <lb/>
              phraſtus putat caloris varietatem eſſe. </s>
              <s id="s.002159">Sed
                <lb/>
              vtrumque verum eſt: nam modò ſub ea me­
                <lb/>
              tallica inueniuntur, & hæc exhalatione tin­
                <lb/>
              gitur: modò nihil, & hæc à ſolo calore: Ve­
                <lb/>
              rum quæ ab exhalatione tingitur, quaſi ſplen­
                <lb/>
              det: quæ ſolo calore, non ſplendet, & calo­
                <lb/>
              rem habet obſcurum, aut ferreum, aut ni­
                <lb/>
              grum. </s>
              <s id="s.002160">Terræ etenim colores totidem ſunt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg233"/>
                <lb/>
              quot colorum genera:
                <foreign lang="grc">ὠχρὰ</foreign>
              quæ candida eſt:
                <lb/>
              alia lutea, vt argillæ quoddam genus à Lati­
                <lb/>
              nis Sil vocatum: viridis vt chryſocolla, ru­
                <lb/>
              bea vt ſandaracha, cærulea vt
                <foreign lang="grc">κύανος</foreign>
              : nigra vt
                <lb/>
              pnigitis, quæ metalli nihil continet: & quan­
                <lb/>
              quam alia exemplo metallicorum declaratæ
                <lb/>
              ſint, non tamen de his intelligimus, quando­
                <lb/>
              quidem ſynceræ à metallis inueniantur, quæ
                <lb/>
              hos colores exquiſitiſſimè referunt. </s>
              <s id="s.002161">Sunt &
                <lb/>
              terræ croceæ ( vt dixi ) & pullæ, & quæ tin­
                <lb/>
              guntur, vt Erethria æri confricata, fit viola­
                <lb/>
              cea. </s>
              <s id="s.002162">Strato Lampſacenus albam terram cine­
                <lb/>
              ris argumento exiſtimabat. </s>
              <s id="s.002163">Sunt qui Ariſto­
                <lb/>
              teli tribuant, quòd terram nullius eſſe coloris
                <lb/>
              exiſtimauerit. </s>
              <s id="s.002164">Nos hîc doctrinam tradimus
                <lb/>
              quæ ſenſuum confirmatur teſtimonio, has nu­
                <lb/>
              gas nihil curantes: atque ideo pullam dixi­
                <lb/>
              mus, quòd ſyncera plerunque talis ſit: & quæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg234"/>
                <lb/>
              talis eſt, plerunque etiam ſit optima. </s>
              <s id="s.002165">Optima
                <lb/>
              igitur terra non ſemper vnius eſt coloris,
                <lb/>
              quanquam ( vt dixi) pulla ſit plerunque: ve­
                <lb/>
              rùm & quædam nigra optima eſt, argilloſa
                <lb/>
              quaſi & quæ nulla labe corrupta. </s>
              <s id="s.002166">Labes ſunt,
                <lb/>
              arida, ſcabra, exeſa, caneſcens, pumicoſa, fi­
                <lb/>
              ſtuloſa. </s>
              <s id="s.002167">Sterilis eſt & in qua herbæ nudis ſpi­
                <lb/>
              nis longis & acutis, aut geniſtæ, aut erica
                <lb/>
              naſcuntur: hæc autem ſi quid aliud improbi­
                <lb/>
              tatis ſoli certum eſt indicium. </s>
              <s id="s.002168">Nec ſolùm hæc
                <lb/>
              ſed cùm frequens eſt genus vnum herbæ quod
                <lb/>
              in pratis non vides, ſed tantum locis incultis
                <lb/>
              & aridis. </s>
              <s id="s.002169">Quæ igitur tenuiſſima eſt, argillo­
                <lb/>
              ſa, mollis, aquas optimè ſuſcipiens, ac colo­
                <lb/>
              res reddens, quæ vitiis caret, quæ cum ſic­
                <lb/>
              catur, imbréque inſpergitur, odorem emittit
                <lb/>
              ſuauiſſimum, ea optima arboribus ac frugi­
                <lb/>
              bus erit. </s>
              <s id="s.002170">Sed cur hæc terra bene olet poſt lon­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg235"/>
                <lb/>
              gas ſiccitates imbre madefacta tenui? </s>
              <s id="s.002171">Id pror­
                <lb/>
              ſus accidit, quoniam per ſiccitates humor
                <lb/>
              modicus qui in terra continetur, à moderato
                <lb/>
              calore ac naturali concoquitur, inde imbre
                <lb/>
              ſuperueniente miſcetur aquæ atque exhalat,
                <lb/>
              atque ideo fragrat optimè, quòd etiam opti­
                <lb/>
              mè concoctum eſt: igitur odoris ſuauitas
                <lb/>
              temperati caloris, atque ideo feracitatis ma­
                <lb/>
              ximæ indicium eſt. </s>
              <s id="s.002172">Licet & ab opere ipſo fa­
                <lb/>
              cilè coniectari: nam cùm in ea herbæ atque
                <lb/>
              arbores luxuriant, maximè quæ pingue ſolum
                <lb/>
              expoſcunt, certum ſoli bonitatis argumentum
                <lb/>
              habes. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002173">
                <margin.target id="marg232"/>
              Cauſæ varie­
                <lb/>
              tatis calo­
                <lb/>
              rum terræ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002174">
                <margin.target id="marg233"/>
              Terræ colo­
                <lb/>
              res.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002175">
                <margin.target id="marg234"/>
              Terra opti­
                <lb/>
              ma.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002176">
                <margin.target id="marg235"/>
              Cur terræ
                <lb/>
              optima im­
                <lb/>
              bre conſperſa
                <lb/>
              bene olet.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002177">At terræ ex ſubſtantia triplex eſt genus,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg236"/>
                <lb/>
              craſſum, & vocatur arena: tenue, & eſt ar­
                <lb/>
              gillaceum: & mediocre, quòd commune eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002178">En iam vides etiam in ipſis terris ſubtilitatis
                <lb/>
              præſtantiam: nam vt arena ſterilis eſt, ita
                <lb/>
              etiam omni fermè operi figulino inepta: at
                <lb/>
              argilla & fœcunda plantis, & figulis aptiſſi­
                <lb/>
              ma eſt. </s>
              <s id="s.002179">Argilloſa etenim quæcunque trifo­
                <lb/>
              lium fert optima, quæ gramen, proxima pro
                <lb/>
              paſcuis. </s>
              <s id="s.002180">Quæ rutam caprariam, frugefera eſt:
                <lb/>
              quæ vitem bene alit, optima eſt omnibus ar­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg237"/>
                <lb/>
              boribus tametſi olea vitem refugiat. </s>
              <s id="s.002181">Cùm
                <lb/>
              igitur terra alia frugibus alia paſcuis, alia ar­
                <lb/>
              boribus maximè apta ſit, vnumquodque ge­
                <lb/>
              nus à proprio ſigno cognoſces. </s>
              <s id="s.002182">Verum in lo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg238"/>
                <lb/>
              cis vbi medica prouenit, nullum eſt pro paſ­
                <lb/>
              cuis certius ſignum illius herbæ copia. </s>
              <s id="s.002183">Ex ar­
                <lb/>
              gillaceo etiam genere fuit terra illa candida,
                <lb/>
              quam Taſconium olim vocabant, ex qua in
                <lb/>
              montium iugis ſpeculas faciebant in Hiſpa­
                <lb/>
              nia, & nunc ( vt Georgius Agricola medicus,
                <lb/>
              vir inſignis refert) apud Coruerium Saxoniæ
                <lb/>
              oppidum turris: nam ea ſecurios eſt ignibus, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>