Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.002183">
                <pb pagenum="404" xlink:href="016/01/053.jpg"/>
              ventis, imbribus quam quæ cæmento & la­
                <lb/>
              pidibus conſtat: à ventis ob grauitatem tuta
                <lb/>
              eſt: ab ignibus magis dureſcit: ab aquis, quòd
                <lb/>
              non recipiat, tuta eſt. </s>
              <s id="s.002184">Pinguem ac prætenuem
                <lb/>
              & denſam eam eſſe oportet, atque ob id
                <lb/>
              etiam raram. </s>
              <s id="s.002185">Quædam etiam frigore tenuior
                <lb/>
              redditur, vt Goſſelaria, quæ cùm in fruſtis ſit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg239"/>
                <lb/>
              frigore fit minutiſſima. </s>
              <s id="s.002186">Arena verò trium eſt
                <lb/>
              generum, fluuiatilis, marina, & foſſitia. </s>
              <s id="s.002187">Sed
                <lb/>
              & in hac ſubtilitas non paruum diſcrimen af­
                <lb/>
              fert: quæ enim tenuiſſima fuerit, cæmenta fa­
                <lb/>
              cit ad æterna murorum fundamenta, modò
                <lb/>
              pura ſit tam parua ſubtilitate vita ſtructuris
                <lb/>
              multis ſeculis aut adiicitur, aut perit: melior
                <lb/>
              tamen fluuiatilis, ſit nulla arte iuuetur, quod
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg240"/>
                <lb/>
              ſalſedine careat, & purior ſit foſſitia. </s>
              <s id="s.002188">Sunt &
                <lb/>
              terrarum diſcrimina ab vſibus vt communis,
                <lb/>
              quæ probatur ab agricolis, à figulis argilla, à
                <lb/>
              lignariis fabris rubrica, fullonibus cimolia,
                <lb/>
              pictoribus cærulea, Lemnia medicis, argen­
                <lb/>
              taria fabris argentariis. </s>
              <s id="s.002189">Hæc omnia aquis &
                <lb/>
              calore variantur & perficiuntur. </s>
              <s id="s.002190">Vnde nihil
                <lb/>
              melius eſt quàm terras habere irriguas, nam in
                <lb/>
              omne frugum, arborum, & herbarum genus
                <lb/>
              luxuriant.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg241"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002191">
                <margin.target id="marg236"/>
              Terræ ſpecie
                <lb/>
              à ſubſtantia</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002192">
                <margin.target id="marg237"/>
              Signa cogno­
                <lb/>
              ſcendæ terræ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002193">
                <margin.target id="marg238"/>
              Muri è ter­
                <lb/>
              ra.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002194">
                <margin.target id="marg239"/>
              Arenæ gene­
                <lb/>
              ra.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002195">
                <margin.target id="marg240"/>
              Terræ ſpe­
                <lb/>
              cies ab vſu.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002196">
                <margin.target id="marg241"/>
              Quomodo
                <lb/>
              terra aquis
                <lb/>
              ſuperemi­
                <lb/>
              neant,
                <expan abbr="ſeptẽ">ſeptem</expan>
                <lb/>
              opiniones.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002197">Sed quomodo terræ aquis ſupereminere
                <lb/>
              poſſint rectè dubitatum eſt. </s>
              <s id="s.002198">Dixêre nonnulli,
                <lb/>
              quoniam Deo id placuit. </s>
              <s id="s.002199">Hi magis vitupe­
                <lb/>
              rant, quòd rationem inuenire nequiuerit,
                <lb/>
              quam Deum laudent, quod abſque ratione po­
                <lb/>
              tuerit. </s>
              <s id="s.002200">Qui dicunt hoc animalium cauſa fa­
                <lb/>
              ctum eſſe, finem quidem docent cur factum
                <lb/>
              ſit: ſed ad aſſequendum finem aliis opus eſt
                <lb/>
              cauſis, quas illi minimè docent. </s>
              <s id="s.002201">Sunt qui di­
                <lb/>
              cant à ſideribus ipſam ſuſtineri: primum hoc
                <lb/>
              violentum eſt: deinde ſydera fixa & immobi­
                <lb/>
              lia fuiſſe oportuit, atque (quod maius eſt è re­
                <lb/>
              gione oppoſita, vt quædam ſub arctico Euro­
                <lb/>
              pam, alia ſub auſtro Braſiliam, quæ Europæ
                <lb/>
              opponitur, ſuſtinerent. </s>
              <s id="s.002202">Si duo ſtatuas centra,
                <lb/>
              alterum aquæ, alterum terræ: primum, alte­
                <lb/>
              rum aliud erit à mundi centro: duóque gra­
                <lb/>
              uitatis media, nec poterunt ex oppoſiti re­
                <lb/>
              gionibus partes terræ prominere, cùm tamen
                <lb/>
              promineant, vt Braſilia & Europa: nec erunt
                <lb/>
              Antipodes. </s>
              <s id="s.002203">Qui volunt terram ab aëre ſuſti­
                <lb/>
              neri in ſpeciebus concluſo, violenter vtrum­
                <lb/>
              que ſtatuat, & terram in ſublimi aëre ſuſten­
                <lb/>
              tatam, & aërem vi in ſpecubus retentum:
                <lb/>
              oportet etiam ingentes eſſe ſpecus, qui
                <expan abbr="Aſiã">Aſiam</expan>
              ,
                <lb/>
              Africam, & Europam, Braſiliam, tótque in­
                <lb/>
              ſulas ſuſtinerent, & ſi rectè conſiderant, tota
                <lb/>
              terra ſpecus vnus erit, mirúmque nec mini­
                <lb/>
              mo hiatu patêre tantum molem, vt ſi pateat,
                <lb/>
              orbis corruat vniuerſus: nec in illum pulſo
                <lb/>
              aëre tantam aquarum molem deſcendere. </s>
              <s id="s.002204">Ari­
                <lb/>
              ſtoteles in Meteoris cenſet, ob polum, quod
                <lb/>
              altior ibi ſit terra, aquam non admittere. </s>
              <s id="s.002205">Sed
                <lb/>
              non ſic terra rotunda foret, nec ſub æquino­
                <lb/>
              ctiali terra, nec altitudo illa comparationem
                <lb/>
              haberet ad differentiam loci terræ & aquæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002206">Finge, enim quod haud verum eſſe poteſt, ter­
                <lb/>
              ram M. milibus paſſuum altiorem eſſe, ſi lo­
                <lb/>
              cus aquæ circa terram ſit, iſque pro magnitu­
                <lb/>
              dinis ratione terra altior bis mille paſſibus
                <lb/>
              adhuc ſub arctico ipſo, terra erit ſub aquis
                <lb/>
              M. millibus paſſ. </s>
              <s id="s.002207">multóque magis vbique lo­
                <lb/>
              corum aliorum. </s>
              <s id="s.002208">Putet me plus ob viri auto­
                <lb/>
              ritatem illum hæc dixiſſe, quam reprehenſio­
                <lb/>
              nis, in quam veritatis amore me tractum vi
                <lb/>
              omnes intelligunt. </s>
              <s id="s.002209">Igitur hoc verum non eſt,
                <lb/>
              aquam adeò magnam eſſe, nec totius terræ
                <lb/>
              partem eſſe notatu dignam: quia tamen ob
                <lb/>
              leuitatem terræ ſuperſtat parua aqua, quicquid
                <lb/>
              eſt humile ac inæquale in terræ ſuperficie
                <lb/>
              complet. </s>
              <s id="s.002210">Hacque ratione dum tot maria fa­
                <lb/>
              cit, ampliſſimumque oceanum tot flumina,
                <lb/>
              maior terra exiſtimata eſt. </s>
              <s id="s.002211">Quòd ſi ad ambi­
                <lb/>
              tum ſolum reſpiciamus, forſan res vera eſſe
                <lb/>
              poſſet: at cùm ad profunditatem, nullam ha­
                <lb/>
              bet comparationem. </s>
              <s id="s.002212">Indicio eſt, quod nullibi
                <lb/>
              præterquam in gurgitibus aqua maris pro­
                <lb/>
              funditatem habet effatu dignam, ſed alibi paſ­
                <lb/>
              ſus 1000. aut 500. aut 200. vel 300. quæ al­
                <lb/>
              titudo ſi ad terræ magnitudinem comparetur,
                <lb/>
              eſt vt ſudoris ad hominem. </s>
              <s id="s.002213">In gurgitibus ali­
                <lb/>
              quanto profundior eſt aqua, quòd par ſit lo­
                <lb/>
              cum eum potius aqua quam leuiſſimo aëre
                <lb/>
              compleri. </s>
              <s id="s.002214">Solida igitur eſt ſubtus terra, in
                <lb/>
              parte modicum aquæ ob cauitatem infuſum
                <lb/>
              ſit: alicubi parum aëris, non multum, paucis
                <lb/>
              annis, non perpetuò, continetur. </s>
              <s id="s.002215">Quòd ſi
                <lb/>
              aqua elementum eſſet ac adeò grande, opor.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002216">teret vt etiam in terra, ſic maximam maris
                <lb/>
              partem fundo carere. </s>
              <s id="s.002217">Nam certum eſt, ſi
                <lb/>
              pro 1000. paſſ. </s>
              <s id="s.002218">1000. paſſuum millia obtine­
                <lb/>
              ret, aut duplum huius quod par eſſet magni­
                <lb/>
              tudinem, ſi tantam quantam exiſtimant ha­
                <lb/>
              beret, nullum fundi veſtigium ſuperfuturum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.002219">Quòd cùm vbique præter quam in gurgitibus
                <lb/>
              (vt dixi ) appareat: gurges autem omnis an­
                <lb/>
              guſtus ſit manifeſtum eſt aquæ elementum
                <lb/>
              non admodum magnum eſſe. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002220">Itaque tria elementa ſunt, quorum leuiſſi­
                <arrow.to.target n="marg242"/>
                <lb/>
              mum & maximum aër, proximum magnitu­
                <lb/>
              dine terra, ambo hæc per ſe neceſſaria: quo­
                <lb/>
              rum aër in ſublimi, terra in imo: minimum
                <lb/>
              ac quaſi non neceſſarium aqua in medio ho­
                <lb/>
              rum. </s>
              <s id="s.002221">Nam ſi homines ſine cibo viuere poſ­
                <lb/>
              ſent, vt gratia exempli lapides, aqua non
                <lb/>
              eſſet neceſſaria. </s>
              <s id="s.002222">Verùm quia non ſolùm vi­
                <lb/>
              uere, ſed ali ac generari, creſceréque neceſ­
                <lb/>
              ſarium fuit, aqua creata eſt. </s>
              <s id="s.002223">Cùm igitur lo­
                <lb/>
              cus aquæ capacior ſit elemento aquæ, eſt enim
                <lb/>
              quicquid humile eſt in terra, ob hoc terra
                <lb/>
              vndique extuberat continente, inſuliſque, &
                <lb/>
              hominibus ac cæteris animalibus habitatio­
                <lb/>
              nem præbet. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.002224">
                <margin.target id="marg242"/>
              Elemento­
                <lb/>
              rum magni­
                <lb/>
              tudo.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.002225">Igitur ex hoc manifeſtum eſt, quonam pa­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg243"/>
                <lb/>
              cto facilè fiant inundationes, quas diluuia
                <lb/>
              ſolent appellare. </s>
              <s id="s.002226">Nam cum aqua modica ſit
                <lb/>
              natura, atque in terræ ſuperficie conſtituta,
                <lb/>
              ſi paululum increſcat, humilia loca obruit,
                <lb/>
              ac breui etiam reuocatur, quia parua eſt etiam
                <lb/>
              cum aucta fuerit. </s>
              <s id="s.002227">At ſi tanta quanta exiſti­
                <lb/>
              mabatur foret, maximo indigeret incremen­
                <lb/>
              to ad inundationes. </s>
              <s id="s.002228">Quamobrem nunquam
                <lb/>
              accidiſſent inundationes: & ſi modò accidiſ­
                <lb/>
              ſent, vix vnquam, niſi extincto penitùs hu­
                <lb/>
              mano genere, potuiſſent reuocari: pluribuſ­
                <lb/>
              que annis, non menſibus ſub aqua terra la­
                <lb/>
              tuiſſet. </s>
              <s id="s.002229">At vt Plato recitat, non ſemel fuêre,
                <lb/>
              ſed pluries, hæ inundationes: & rurſus paucis
                <lb/>
              menſibus deſiêre. </s>
              <s id="s.002230">Pauca facta eſt igitur, vt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg244"/>
                <lb/>
              locus habitationi relinqueretur, vt ſua frigi­
                <lb/>
              ditate temperaret, non deſtrueret vitam ani­
                <lb/>
              mantium. </s>
              <s id="s.002231">Et quoniam hæc miniſtrorum ge­
                <lb/>
              neratio ſolùm in terræ ſuperficie erat neceſſa­
                <lb/>
              ria, ob id igitur vt ſuperficiem ſolam occu­
                <lb/>
              paret, in qua metalla, plantæ, animalia, piſces </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>