1gnorum ignem noctu ſolo ſplendore, ſed abſque
calore refert. Eiuſdem fermè generis ignis ve
ri eſt Helenæ ſidus circa malum nauis, quod
cadens etiam ænea vaſa colliquat, certus
ſubmerſionis nuncius. Nam ſolùm in gra
uibus accidit tempeſtatibus, nec niſi craſſiſ
ſimo ſpiritu & magna ventorum vi vapor
ille cogi poteſt in naui, & ardere ſimul vn
de etiam imminentem nunciat perniciem.
Velut è diuerſo Caſtoris olim ac Pollucis,
nunc Petri & Nicolai diuorum numina, ſeu
potiùs lumina gemina. Nonnunquam in Ocea
no terna, imò ibi frequentius quàm gemina,
ob maioremc concuſſionem. Vocant tunc ea,
Diui Nicolai, Helenæ, & Claræ, ſignificato
deducto à claritate, ab antiqua ſuperſtitione
ſideris Helenæ, & quòd Nicolaus ex qua
dam hiſtoria nauigantibus præeſſe credatur.
In mediterraneo autem mari ſolùm gemi
na, & plerunque in rudentibus, ex vnoque
in alterum, velut aues cum quodam ſono
ſalientia, finem tempeſtatis, nec non ſe
curitatem oſtendunt. Sunt enim vapores
rudentibus hærentes, qui ſucceſſu temporis,
igne ex altero in alterum tranſeunte, ſpe
ciem cerei accenſi præbent. Indicant autem
ſalutem, quòd parui ſint, quòd minimè len
ti, in vnum enim coiſſent, quodque breui
abſumantur ſinguli: quanquam falſa ima
gine ſaliendi, qui plures ſunt, plerun
que duos referant, cùm ſucceſſu multi
continuò ſpeciem vnius diuturnioris effi
ciant.
calore refert. Eiuſdem fermè generis ignis ve
ri eſt Helenæ ſidus circa malum nauis, quod
cadens etiam ænea vaſa colliquat, certus
ſubmerſionis nuncius. Nam ſolùm in gra
uibus accidit tempeſtatibus, nec niſi craſſiſ
ſimo ſpiritu & magna ventorum vi vapor
ille cogi poteſt in naui, & ardere ſimul vn
de etiam imminentem nunciat perniciem.
Velut è diuerſo Caſtoris olim ac Pollucis,
nunc Petri & Nicolai diuorum numina, ſeu
potiùs lumina gemina. Nonnunquam in Ocea
no terna, imò ibi frequentius quàm gemina,
ob maioremc concuſſionem. Vocant tunc ea,
Diui Nicolai, Helenæ, & Claræ, ſignificato
deducto à claritate, ab antiqua ſuperſtitione
ſideris Helenæ, & quòd Nicolaus ex qua
dam hiſtoria nauigantibus præeſſe credatur.
In mediterraneo autem mari ſolùm gemi
na, & plerunque in rudentibus, ex vnoque
in alterum, velut aues cum quodam ſono
ſalientia, finem tempeſtatis, nec non ſe
curitatem oſtendunt. Sunt enim vapores
rudentibus hærentes, qui ſucceſſu temporis,
igne ex altero in alterum tranſeunte, ſpe
ciem cerei accenſi præbent. Indicant autem
ſalutem, quòd parui ſint, quòd minimè len
ti, in vnum enim coiſſent, quodque breui
abſumantur ſinguli: quanquam falſa ima
gine ſaliendi, qui plures ſunt, plerun
que duos referant, cùm ſucceſſu multi
continuò ſpeciem vnius diuturnioris effi
ciant.
Ignis inno
xius plan
tis.
xius plan
tis.
Helenæ ſidus
quòd ſub
merſionem
nauium
nunciat.
quòd ſub
merſionem
nauium
nunciat.
Folium mo
tus quomo
do.
tus quomo
do.
Diximus hucuſque de igne, folliumque
interim vtilitatem adiunximus: par verò
videtur vt etiam motus rationem adiicia
mus: ſiquidem, vt diximus, nihil egregium
fit ab igne qui follibus non iuuetur. Du
plures illos eſſe oportet, ſeu duo ſint, ſeu
quatuor, ſeu plures, vt opera nunquam in
termittatur. Horum motus alternis vicibus
variatur, ac miſtus planè eſt, ex violento,
quo aperiuntur, & aërem trahunt: & na
turali, quo ſpontè decidentes conceptum
iam aërem exprimunt. Manifeſtum eſt au
tem, quòd quò celerius expreſſerint, eò
acrius ignem impellere: ob hoc ponderi
bus ea onerant. Sed quia quæ grauia ſunt
non facilè nec celeriter attolluntur, ideò
magnis rotis & magno aquarum impetu
machina illorum voluenda eſt. His igitur
cauſis manifeſtum eſt, non poſſe glaciem,
etſi frigidiſſima ſit, tantùm lædere frigidita
te, quantum ignis calore. Nam vt ignis mo
tu omnia penetrat, introituque prius diſſi
pat ipſa, quàm vrat, ſic glacies quiete qua
dam conſtat & craſſa ſubſtantia, quibus fit,
ne omninò poſſit penetrare quicquam.
Quòd enim glacies non minus frigida ſit
quàm calidus ignis, oſtendit experimen
tum. Nam ſi ligno aut lateri ardenti, glaciei
tantundem imponas, non celeriùs glacies
diſſoluetur, quàm extinguatur ex toto ignis.
Nam vt ignis motu & tenuitate magis pe
netrat, ac facilius corrumpit & depaſcitur
quàm glacies: indicioque eſt, introitum &
ſubtilitatem horum effectuum mirabilium
eſſe cauſas, quòd quæ penetrabilia non ſunt,
vt aurum & adamas, ab igni non abſumun
tur neque vtuntur, nec omninò verè ignea
dici poſſunt: ita glacies denſitate ſua &
quiete magis reſiſtit, & diutius permanet.
Vt enim ignis ſemper fit, ſic glacies eadem
manet, & multis annis quandoque durat in
gelidis ſub Vrſa montibus, ſicut & nix. Ergo
glacies ac ignis penitus contraria ſunt. Ignis
enim calidiſſimus, tenuiſſimus, celerrimi mo
tus, ac qui facilè omnia inuadat, & momen
to maneat ſolùm: at glacies frigidiſſima,
denſiſſima, quieta omninò, lenti progreſſus,
& maximè diuturna.
interim vtilitatem adiunximus: par verò
videtur vt etiam motus rationem adiicia
mus: ſiquidem, vt diximus, nihil egregium
fit ab igne qui follibus non iuuetur. Du
plures illos eſſe oportet, ſeu duo ſint, ſeu
quatuor, ſeu plures, vt opera nunquam in
termittatur. Horum motus alternis vicibus
variatur, ac miſtus planè eſt, ex violento,
quo aperiuntur, & aërem trahunt: & na
turali, quo ſpontè decidentes conceptum
iam aërem exprimunt. Manifeſtum eſt au
tem, quòd quò celerius expreſſerint, eò
acrius ignem impellere: ob hoc ponderi
bus ea onerant. Sed quia quæ grauia ſunt
non facilè nec celeriter attolluntur, ideò
magnis rotis & magno aquarum impetu
machina illorum voluenda eſt. His igitur
cauſis manifeſtum eſt, non poſſe glaciem,
etſi frigidiſſima ſit, tantùm lædere frigidita
te, quantum ignis calore. Nam vt ignis mo
tu omnia penetrat, introituque prius diſſi
pat ipſa, quàm vrat, ſic glacies quiete qua
dam conſtat & craſſa ſubſtantia, quibus fit,
ne omninò poſſit penetrare quicquam.
Quòd enim glacies non minus frigida ſit
quàm calidus ignis, oſtendit experimen
tum. Nam ſi ligno aut lateri ardenti, glaciei
tantundem imponas, non celeriùs glacies
diſſoluetur, quàm extinguatur ex toto ignis.
Nam vt ignis motu & tenuitate magis pe
netrat, ac facilius corrumpit & depaſcitur
quàm glacies: indicioque eſt, introitum &
ſubtilitatem horum effectuum mirabilium
eſſe cauſas, quòd quæ penetrabilia non ſunt,
vt aurum & adamas, ab igni non abſumun
tur neque vtuntur, nec omninò verè ignea
dici poſſunt: ita glacies denſitate ſua &
quiete magis reſiſtit, & diutius permanet.
Vt enim ignis ſemper fit, ſic glacies eadem
manet, & multis annis quandoque durat in
gelidis ſub Vrſa montibus, ſicut & nix. Ergo
glacies ac ignis penitus contraria ſunt. Ignis
enim calidiſſimus, tenuiſſimus, celerrimi mo
tus, ac qui facilè omnia inuadat, & momen
to maneat ſolùm: at glacies frigidiſſima,
denſiſſima, quieta omninò, lenti progreſſus,
& maximè diuturna.
Ignis cur
magis calore
lædat, quàm
glacies fri
gore.
magis calore
lædat, quàm
glacies fri
gore.
Ignis &
glacies pe
nitùs con
traria.
glacies pe
nitùs con
traria.
Ergo magnæ quæſtionis iam ſolutio ex
his emergit, ſcilicet, an ignis hic noſter ſub
ſtantia ſit, an accidens. Si enim ſubſtantia
foret, videbatur durum, quonam pacto in
candenti ferro duæ eſſent ſimul ſubſtantiæ
mutuò penetrabiles, ignea atque ferrea: tum
verò ſi altera diſſoluatur, vtpote ferrea ſub
ſtantia, dum ignem concipit, fiet corruptio,
dum extinguitur ignis generatio fieri dice
tur, quod perabſurdum eſt. Si verò aerem
ſolùm qui intus eſt ardere latere ardente di
cas, non diſſolueretur ſubſtantia ligni in
cineres, nec ferrum deterius adeò euaderet:
igitur humidum proprium ferri, dum later
ferreus accenſus eſt, ardet. Quòd ſi omni
nò ignis accidens eſt, quomodo ſubſtan
tiam immutat lignorum in cinerem, ac fer
rum omniaque fermè abſumit? Itaque ( vt
dixi ) hic ignis nihil aliud eſt, quàm ſum
ma caliditas cum ſiccitate iuncta. Nec ſub
ſtantia dici poteſt, niſi vt glacies, ſi pro re,
quę gelu concreta eſt intelligatur, ita ignis pro
re ipſa quæ ardet. Ignis igitur accidens om
nino eſt, atque caliditas cum ſiccitate ſum
ma, inhæretque ſubſtantiæ ſemper quemad
modum reliqua accidentia: non igitur ele
mentum eſſe poteſt, quod & ſuperius de
monſtrauimus. Nam naturæ principium ca
ſu quodam conſtaret, ac pabulo incerto cir
cumferri oporteret, imò eadem ratione gla
cies aliud eſſet elementum. Quòd ſi elemen
tum aliud eſt ignis, ſiquidem æqualiter cali
dus eſt ac hic, aut magis, igitur & ille pa
bulò indigebit, quoniam paſci neceſſe erit:
vnde igitur tantæ moli pabulum? Si verò
minus calidus eſt, ceſſat ratio ob quam ſta
tuebatur elementum. Siquidem ob hoc ele
mentum ignis poſitus fuit, quòd eſſet ſub
ſtantia calidiſſima quædam ac ſicciſſima,
vtranque habens harum qualitatum, vel al
teram ſaltem perfectam: at non habebit,
cùm iam conſtet hunc ignem illo eſſo longè
calidiorem, ſicciorem, ardentiorem, ac ma
gis penetrabilem.
his emergit, ſcilicet, an ignis hic noſter ſub
ſtantia ſit, an accidens. Si enim ſubſtantia
foret, videbatur durum, quonam pacto in
candenti ferro duæ eſſent ſimul ſubſtantiæ
mutuò penetrabiles, ignea atque ferrea: tum
verò ſi altera diſſoluatur, vtpote ferrea ſub
ſtantia, dum ignem concipit, fiet corruptio,
dum extinguitur ignis generatio fieri dice
tur, quod perabſurdum eſt. Si verò aerem
ſolùm qui intus eſt ardere latere ardente di
cas, non diſſolueretur ſubſtantia ligni in
cineres, nec ferrum deterius adeò euaderet:
igitur humidum proprium ferri, dum later
ferreus accenſus eſt, ardet. Quòd ſi omni
nò ignis accidens eſt, quomodo ſubſtan
tiam immutat lignorum in cinerem, ac fer
rum omniaque fermè abſumit? Itaque ( vt
dixi ) hic ignis nihil aliud eſt, quàm ſum
ma caliditas cum ſiccitate iuncta. Nec ſub
ſtantia dici poteſt, niſi vt glacies, ſi pro re,
quę gelu concreta eſt intelligatur, ita ignis pro
re ipſa quæ ardet. Ignis igitur accidens om
nino eſt, atque caliditas cum ſiccitate ſum
ma, inhæretque ſubſtantiæ ſemper quemad
modum reliqua accidentia: non igitur ele
mentum eſſe poteſt, quod & ſuperius de
monſtrauimus. Nam naturæ principium ca
ſu quodam conſtaret, ac pabulo incerto cir
cumferri oporteret, imò eadem ratione gla
cies aliud eſſet elementum. Quòd ſi elemen
tum aliud eſt ignis, ſiquidem æqualiter cali
dus eſt ac hic, aut magis, igitur & ille pa
bulò indigebit, quoniam paſci neceſſe erit:
vnde igitur tantæ moli pabulum? Si verò
minus calidus eſt, ceſſat ratio ob quam ſta
tuebatur elementum. Siquidem ob hoc ele
mentum ignis poſitus fuit, quòd eſſet ſub
ſtantia calidiſſima quædam ac ſicciſſima,
vtranque habens harum qualitatum, vel al
teram ſaltem perfectam: at non habebit,
cùm iam conſtet hunc ignem illo eſſo longè
calidiorem, ſicciorem, ardentiorem, ac ma
gis penetrabilem.
Ignis quid
ſit.
ſit.
Sed & alterius dubitationis clara ſolutio
emergit, an ſcilicet ignis igne calidior ſit?
Conſtat autem, quòd non ob ſolam mate
riam ignis calidior euadit, vt qui in ferro
eſt, eo qui in palea, & qui in quercus lignis,
eo qui in ſalíginis, ſed velut in glacie quæ
dam vix coacta eſt, alia dura, alia prædura,
ita ignis quidam vix eſt ignis, vt cùm cande
re ferrum incipit: alius candidor, alius ſplen
didiſſimus. Cùm enim accidens ſit, augeri ac
minui poteſt. Itaque ignis igne validior
euadit ſex modis. Natura, vt diximus:
ardentior enim celerius exurit ac ma
gis. Materia, vt qui in ferro ſedem ha
bet, eo qui in ſtipulis. Motu, nam magis
emergit, an ſcilicet ignis igne calidior ſit?
Conſtat autem, quòd non ob ſolam mate
riam ignis calidior euadit, vt qui in ferro
eſt, eo qui in palea, & qui in quercus lignis,
eo qui in ſalíginis, ſed velut in glacie quæ
dam vix coacta eſt, alia dura, alia prædura,
ita ignis quidam vix eſt ignis, vt cùm cande
re ferrum incipit: alius candidor, alius ſplen
didiſſimus. Cùm enim accidens ſit, augeri ac
minui poteſt. Itaque ignis igne validior
euadit ſex modis. Natura, vt diximus:
ardentior enim celerius exurit ac ma
gis. Materia, vt qui in ferro ſedem ha
bet, eo qui in ſtipulis. Motu, nam magis