Cardano, Girolamo
,
De subtilitate
,
1663
Text
Text Image
Image
XML
Thumbnail overview
Document information
None
Concordance
Figures
Thumbnails
page
|<
<
of 403
>
>|
<
archimedes
>
<
text
>
<
body
>
<
chap
>
<
p
type
="
main
">
<
s
id
="
s.000100
">
<
pb
pagenum
="
359
"
xlink:href
="
016/01/008.jpg
"/>
ne, aut ſtipula multus cinis fieri poſſit, ex
<
lb
/>
multa verò quercu paucus nunquam cinis
<
lb
/>
euadet. </
s
>
<
s
id
="
s.000101
">Itaque aliquid in generatione om
<
lb
/>
ni commune manet, quod materiam pri
<
lb
/>
mam dicimus aut hylen. </
s
>
<
s
id
="
s.000102
">Cùm enim aliquid
<
lb
/>
generatur ex alio, ſi forma perit (aliter enim
<
lb
/>
eſſet idem ac non eſſet) manente aliquo ma
<
lb
/>
teriam illud eſſe, neceſſe eſt. </
s
>
<
s
id
="
s.000103
">Oſtendit idem
<
lb
/>
corruptio, cùm nihil prorſus dum corrum
<
lb
/>
pitur, pereat. </
s
>
<
s
id
="
s.000104
">Nam malum putreſcit, & in
<
lb
/>
vermes tranſit: & ligna dum vruntur, in
<
lb
/>
cineres: & aquam in vapores calore ignis,
<
lb
/>
aut ſolis, vel fumum permutatur. </
s
>
<
s
id
="
s.000105
">Eſt au
<
lb
/>
tem vapor & fumus aliquid: nam & homi
<
lb
/>
nem ſuffocat, & ſi colligatur, denuò tran
<
lb
/>
ſit in guttas aquæ. </
s
>
<
s
id
="
s.000106
">Manifeſtum eſt igitur
<
lb
/>
aliquid eſſe in rerum natura ſub forma lati
<
lb
/>
tans, quod nec per generationem fit, nec
<
lb
/>
corruptione ipſa interit: atque hoc ipſum
<
lb
/>
vt primum quoddam, & quod multis ſub
<
lb
/>
iicitur formis, materiam primam vocare
<
lb
/>
ſolemus ingenitam, & nunquam interitu
<
lb
/>
ram. </
s
>
<
s
id
="
s.000107
">Manet autem atque eſt: quod enim
<
lb
/>
manet eſt. </
s
>
<
s
id
="
s.000108
">Materia igitur actu eſt talis, qua
<
lb
/>
lem deſcripſimus: verùm formis compara
<
lb
/>
ta, potentia eſt: illas enim ſuſcipere poteſt.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.000109
">Ad formam igitur comparata materia, po
<
lb
/>
tentia eſt, in ſeipſa verò actu. </
s
>
<
s
id
="
s.000110
">Quemadmo
<
lb
/>
dum fœtus cùm nondum perfectus eſt, in
<
lb
/>
fans potentia eſt, ſed talis, qualis fœtus actu
<
lb
/>
eſt: eſt enim hoc quidem ſic delineatum com
<
lb
/>
miſtum, ac tale quale videtur. </
s
>
<
s
id
="
s.000111
">Cùm autem
<
lb
/>
ad formam infantis comparatur, potentia
<
lb
/>
eſſe dicitur: nam ſi actu eſſet, eſſet infans
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg7
"/>
<
lb
/>
iam, non autem fœtus. </
s
>
<
s
id
="
s.000112
">Materia igitur pri
<
lb
/>
ma actu eſt, atque ( vt ita dicam ) imminu
<
lb
/>
to: ad formas comparata, potentia eſt: nam
<
lb
/>
niſi potentia ad illas eſſet, eas nunquam
<
lb
/>
ſuſciperet: neque enim ex lapide homo fit,
<
lb
/>
quia lapis ad hominis formam ſuſcipiendam
<
lb
/>
potentiam non habet. </
s
>
<
s
id
="
s.000113
">Complexa verò à for
<
lb
/>
ma, cui tunc ſubiacet, actum conſequitur
<
lb
/>
perfectiorem, non tamen perfectum: actus
<
lb
/>
enim perfectus eſt, qui potentia omninò
<
lb
/>
caret. </
s
>
<
s
id
="
s.000114
">Dicemus igitur ficus materiam per
<
lb
/>
ſe conſideratam actu eſſe, ſed tenui admo
<
lb
/>
dum: vt verò ad alienas formas compara
<
lb
/>
tur, potentia quidem ad illas: vt autem pro
<
lb
/>
priè ficus formæ ſubiacet, actu conſiſtere.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.000115
">Sed nec materia prima omnibus eſt ſpoliata
<
lb
/>
rebus: cùm enim
<
emph
type
="
italics
"/>
(
<
emph.end
type
="
italics
"/>
vt dixi ) neque ex pugil
<
lb
/>
lo paleæ, ferri pugillus ob materiæ paucita
<
lb
/>
tem, nec rurſus ex ferri pugillo, paleæ pu
<
lb
/>
gillus ob illius redundantiam, ſequitur
<
lb
/>
vt materia prima quantitatem quandam
<
lb
/>
retineat, quam indefinitam vocamus. </
s
>
<
s
id
="
s.000116
">Nam
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg8
"/>
<
lb
/>
que non ſibi certos deſcribit limites, cùm
<
lb
/>
modò ſub forma maius complendo ſpa
<
lb
/>
tium, modò minùs latitet. </
s
>
<
s
id
="
s.000117
">Nam ſi ex terra
<
lb
/>
ignis fiat, ampliorem occupat locum: qua
<
lb
/>
re materia illa prior, quæ minori ſubiicie
<
lb
/>
batur quantitati, mutatione formæ maio
<
lb
/>
rem locum impleuit. </
s
>
<
s
id
="
s.000118
">Circumſcriptos tamen
<
lb
/>
habet limites magnitudinis ac paruitatis,
<
lb
/>
intra quos ceu quidam Proteus infinitos ma
<
lb
/>
gnitudinis tèrminos ſubit. </
s
>
<
s
id
="
s.000119
">Quúmque hæc
<
lb
/>
quantitatis certa determinatio illi actu in
<
lb
/>
hæreat, quid mirum eſt ipſam materiam pri
<
lb
/>
mam, propter quam magnitudo ipſa eſt
<
lb
/>
conſtituta, actu eſſe, ac ſubſiſtere? </
s
>
<
s
id
="
s.000120
">obſcu
<
lb
/>
riùs hæc quidem ab aliis dicta ſunt, non ſo
<
lb
/>
lùm ob rei ipſius ſubtilitatem, ſed quòd ple
<
lb
/>
rique dum quæ non perfectè aſſequebantur,
<
lb
/>
ſcribere vellent, ſermonibus non tantùm
<
lb
/>
obſcurius, ſed etiam ambiguis tractationem
<
lb
/>
ipſam inuoluunt. </
s
>
<
s
id
="
s.000121
">Porrò ad materiæ ſcien
<
lb
/>
tiam, imò eſſentiam ſequitur, vt cùm for
<
lb
/>
mas ipſas aduenientes impedimus, prior re
<
lb
/>
maneat: atque eo modo aqua frigida in ſan
<
lb
/>
guineis temperantiam conſeruat, bilis pro
<
lb
/>
hibendo generationem. </
s
>
<
s
id
="
s.000122
">Etenim cùm neceſ
<
lb
/>
ſe ſit materiam primam ſemper ſub aliqua
<
lb
/>
iacere forma, ſi ſubſequens impediatur ar
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg9
"/>
<
lb
/>
te, vel caſu, priorem formam manere ne
<
lb
/>
ceſſe eſt. </
s
>
<
s
id
="
s.000123
">Inde igitur tota præſeruandi me
<
lb
/>
thodus ortum habuit. </
s
>
<
s
id
="
s.000124
">Similiter & in tranſ
<
lb
/>
mutationibus par materiæ quantitas requi
<
lb
/>
renda fuit, cùm maior aut minor oportuna
<
lb
/>
eſſe non poſſit. </
s
>
<
s
id
="
s.000125
">
<
expan
abbr
="
Atq;
">Atque</
expan
>
ea ratione ex conſimili
<
lb
/>
bus conſimilia magis fiunt, quàm ex diſſimi
<
lb
/>
libus. </
s
>
<
s
id
="
s.000126
">Rurſus rari ac denſi ratio à materiæ
<
lb
/>
multitudine, aut paucitate ſumpta eſt: ve
<
lb
/>
rùm de his inferiùs dicemus. </
s
>
<
s
id
="
s.000127
">Cùm itaque
<
lb
/>
materia ab initio tota fuiſſet, impleſſétque
<
lb
/>
hoc concauum orbis, nec poſſet finiri, va
<
lb
/>
cuum eſſe non poterat: nam vacuo aucto,
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg10
"/>
<
lb
/>
materiam tolli neceſſe erat. </
s
>
<
s
id
="
s.000128
">Multa etiam
<
lb
/>
erant, quæ vacuum eſſe non poſſe demon
<
lb
/>
ſtrabant, etſi Heron in ſpiritualibus illud
<
lb
/>
eſſe oſtendere nitatur: verùm non eſt ſa
<
lb
/>
pientis omnia abſurda refellere: nec noſtri
<
lb
/>
multò minùs inſtituti, quæ ab euidentibus
<
lb
/>
rationibus poſſunt demonſtrari, obſcuriori
<
lb
/>
bus argumentis proſequi. </
s
>
<
s
id
="
s.000129
">Quòd igitur va
<
lb
/>
cuum non ſit, folles oſtendunt occluſi, qui
<
lb
/>
ſi nimium diſtendantur ac violenter fran
<
lb
/>
guntur: nam locus capacior factus, cùm
<
lb
/>
nec aëre impleri poſſit, tantam tenuitatem
<
lb
/>
non admittente, nec vacuum dari queat, ſu
<
lb
/>
pereſt tertium vt folles ipſi diſrumpantur.
<
lb
/>
</
s
>
<
s
id
="
s.000130
">Huius igitur vacui neceſſitate aqua aſcen
<
lb
/>
dit, dum per canalem ſugimus, pronáque de
<
lb
/>
ſcendit, hauriens ſitulam ex vrceolo. </
s
>
<
s
id
="
s.000131
">Hæc
<
lb
/>
autem infrà demonſtrabuntur. </
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.000132
">
<
margin.target
id
="
marg6
"/>
Materiam
<
lb
/>
primam eſſe.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.000133
">
<
margin.target
id
="
marg7
"/>
Materiam
<
lb
/>
primam
<
lb
/>
actu eſſe.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.000134
">
<
margin.target
id
="
marg8
"/>
Materiam
<
lb
/>
primam
<
lb
/>
quandam
<
lb
/>
retinere.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.000135
">
<
margin.target
id
="
marg9
"/>
Præſeruandi
<
lb
/>
methodus
<
lb
/>
vnde ortum
<
lb
/>
habuerit.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
margin
">
<
s
id
="
s.000136
">
<
margin.target
id
="
marg10
"/>
Vacuum non
<
lb
/>
eſſe.</
s
>
</
p
>
<
p
type
="
main
">
<
s
id
="
s.000137
">Hac ratione lucerna mirabilis excogitata
<
lb
/>
<
arrow.to.target
n
="
marg11
"/>
<
lb
/>
eſt, turris formâ vndequaque concluſa, ſo
<
lb
/>
lóque foramine D, contenta, per quod
<
lb
/>
oleum ipſum infunditur, donec tota implea
<
lb
/>
tur. </
s
>
<
s
id
="
s.000138
">Solida eſt ex ſtanno, cúmque conuer
<
lb
/>
titur, vt nunc iacet, oleum effundi per D,
<
lb
/>
non poteſt.</
s
>
<
s
id
="
s.000139
">Nam ſi effunderetur, quod eſt
<
lb
/>
in C, deſcenderet grauis & vacui ratione ad
<
lb
/>
D: & quod eſſet in B, ad C: & quod eſſet
<
lb
/>
in A: ad B: igitur vacuum in A, relinque
<
lb
/>
retur. </
s
>
<
s
id
="
s.000140
">Ne igitur vacuum in A, relinquatur,
<
lb
/>
<
figure
id
="
id.016.01.008.1.jpg
"
xlink:href
="
016/01/008/1.jpg
"
number
="
2
"/>
<
lb
/>
manet: quare etiam in B, oleum, & in C
<
lb
/>
& in D: nihil ergo effunditur. </
s
>
<
s
id
="
s.000141
">Sed quonam
<
lb
/>
pacto igitur dum accenſo ellychnio in F,
<
lb
/>
oleum conſumitur, per E, canalem ex ipſo
<
lb
/>
D, exire poteſt, itaque ad vacui rationem </
s
>
</
p
>
</
chap
>
</
body
>
</
text
>
</
archimedes
>