1cætera quantum potuit largitus eſt.
Cùm igi
tur materia fragilis eſſet ac rudis, multis in
diguit auxiliis. Caliditate quidem opus erat,
vt tenuis eſſet ac motibus ſufficeret: tenuita
te ad ingenium, ſoliditate ad vitæ longitu
dinem, temperie ad morum ſuauitatem &
moderationem. Quis non videt hæc fermè
duobus modis repugnare? Sed tamen omnia
præſtabat abſolutiſſima compoſitio. Ne eua
deret abſolutiſſima, tamen multa ac penè
infinita obſtabant. Itaque contigit vt pro
fortibus plerique temerarij, timidi pro mo
deratis, auari pro parcis, prodigi pro libera
libus crudeles pro ſeueris, libidinoſi pro iu
cundis, denique inſani, vecordes, & vt vno
verbo dicam, multi improbi euaderent. Sicut
verò in animi dotibus ita etiam corporis
contigit: nam manci, debiles, morboſi, turpes
fœdi, imbelles, breuis vitæ plerique naſcun
tur. Nec tamen propter hos illoſve, ſed per
fectiſſimos, ac totam ſpeciem humani gene
ris, quæ omnia illi conceſſa bona continet,
homo creatus eſt. Itaque vt non arbores ip
ſas colimus ob fructibus exeſos, putridos im
maturos, ac decidentes ſpontè vitio aliquo:
ita neque naturæ curæ ſumus ob improbos,
ſed velut fructus ob fructus perfectos, arbor
ita ob optimos. Reliquit igitur veſtigia
quædam ſuæ priſtinæ cœleſtis materiæ in
his inferioribus, cùm hanc mortalem in ini
tio ab illa ſecreuiſſet. Neque accuſandus,
quod non reliquerit optima propter mala,
aut quòd quæ naturæ mortali repugnarent,
non condonarit nobis. Omnia igitur, anima
quadam muniuit, & qua meliore potuit vi
uentia, ſententiáque, demum etiam intelli
gentia creando. Hominem itaque omnibus
donauit. Inde in his certo ordine ab imper
fectiſſimis, provt materia quæque ſuppedi
tabat, tranſiuit ad perfectiſſima. Initium igi
tur fuit à metallicis tanquam abortiuis par
tibus, pòſt metallis, lapidibus, plantis, mari
nis, ſpongiis, vrticiſque atque conchyliis,
vermes, formicæ, culices: piſces, aues, lepo
res, canes, elephanti, cercopitheci, tandem
homo creatus eſt.
tur materia fragilis eſſet ac rudis, multis in
diguit auxiliis. Caliditate quidem opus erat,
vt tenuis eſſet ac motibus ſufficeret: tenuita
te ad ingenium, ſoliditate ad vitæ longitu
dinem, temperie ad morum ſuauitatem &
moderationem. Quis non videt hæc fermè
duobus modis repugnare? Sed tamen omnia
præſtabat abſolutiſſima compoſitio. Ne eua
deret abſolutiſſima, tamen multa ac penè
infinita obſtabant. Itaque contigit vt pro
fortibus plerique temerarij, timidi pro mo
deratis, auari pro parcis, prodigi pro libera
libus crudeles pro ſeueris, libidinoſi pro iu
cundis, denique inſani, vecordes, & vt vno
verbo dicam, multi improbi euaderent. Sicut
verò in animi dotibus ita etiam corporis
contigit: nam manci, debiles, morboſi, turpes
fœdi, imbelles, breuis vitæ plerique naſcun
tur. Nec tamen propter hos illoſve, ſed per
fectiſſimos, ac totam ſpeciem humani gene
ris, quæ omnia illi conceſſa bona continet,
homo creatus eſt. Itaque vt non arbores ip
ſas colimus ob fructibus exeſos, putridos im
maturos, ac decidentes ſpontè vitio aliquo:
ita neque naturæ curæ ſumus ob improbos,
ſed velut fructus ob fructus perfectos, arbor
ita ob optimos. Reliquit igitur veſtigia
quædam ſuæ priſtinæ cœleſtis materiæ in
his inferioribus, cùm hanc mortalem in ini
tio ab illa ſecreuiſſet. Neque accuſandus,
quod non reliquerit optima propter mala,
aut quòd quæ naturæ mortali repugnarent,
non condonarit nobis. Omnia igitur, anima
quadam muniuit, & qua meliore potuit vi
uentia, ſententiáque, demum etiam intelli
gentia creando. Hominem itaque omnibus
donauit. Inde in his certo ordine ab imper
fectiſſimis, provt materia quæque ſuppedi
tabat, tranſiuit ad perfectiſſima. Initium igi
tur fuit à metallicis tanquam abortiuis par
tibus, pòſt metallis, lapidibus, plantis, mari
nis, ſpongiis, vrticiſque atque conchyliis,
vermes, formicæ, culices: piſces, aues, lepo
res, canes, elephanti, cercopitheci, tandem
homo creatus eſt.
Quæres, cui tandem vſui muſca?
vt de
vno viliſſimo atque inſolentiſſimo dicam
animali. Reſpondeo, animal ipſum vt ſpecie
ipſa manet, & per ſe ſolum, & ad ornatum
mundi eſſe, & omnia ſibi neceſſaria, non ſo
lùm ad vitam, ſed ad beatam vitam ſortitum
eſſe: facta eſt propter ſe, non vt homini eſſet
infeſta: neque enim omnis muſca hominibus
infeſta, ſed quædam manent perpetuò in ne
moribus: & in quibuſdam regionibus non
ſunt, vt apud Lapones, in India etiam occi
dentali paucæ. Ergo generale bonum, pauco
rum incommodo præponi debuit. Diuina igi
tur ſapientia in vnoquoque fecit optimum
quod ex tali materia poterat excogitari. Et
leporum multæ ſunt infelices, non tamen
omnes: quædam enim nunquam hominem
viderunt, aut cœnem, nec perſecutionem paſ
ſæ ſunt. Simile eſt de ſpecie, ac ipſis animali
bus, velut de homine atque partibus ſuis.
Quis tam amens eſt, qui nolit potius mem
bra aliqua amittere, quàm perire? Ita anima
lia membra ſunt ſpeciei, quæ longè melius
eſt perire, manente incolumi ſpecie, quàm
ſpeciem ipſam, aut deleri, aut non eſſe vn
quam conſtitutam. Cùm tamen & illud lon
gè melius ſit in ſpecie, quòd tam benè in
pauciſſimis animalibus ſeruatur, ſicut in plu
rimis, nec vlla penitus operatio. Animali ſi
membrum pereat, perit & operatio, reddi
turque animal claudum, aut cæcum, & tamen
præſtat viuere, quanquam etiam moriturum
quantò magis ſpeciem quæ nullis manca eſt
operationibus, nec deformis, æternitatémque
conſecuta eſt, tametſi in pauciſſimis anima
libus poſita ſit. Igitur homo vt omnia com
moda aſſequeretur, ex vltimo refractis ele
mentis genitus eſt: nam primò elementis
veſcuntur plantæ, plantis animalia, animali
bus homo. Ob id igitur carniuora omnia non
veſcentibus carne, inter piſces quadrupedia,
& aues ſunt ſagaciora, duabus cauſis: prima
quòd cibum habeant fugacem, nam inueni
re oportet, inde aſſequi, cùm reliquis inue
niſſe ſufficiat. Altera, quòd iam cibus ipſe ex
elementis retuſis ſit, ſcilicet caro. Ob id etiam
neque vlla caro eſt calidiſſima, vt in ſemini
bus plantarum, ac partibus earum frequen
ter licet conſpicere. Itaque homo, qui etiam
carnibus veſcitur, tum maximè volatilium,
potuit eſſe ſimul tenuiſſimæ, ac denſiſſimæ,
calidiſſimæ atque temperatiſſimæ naturæ.
Quatenus enim aëris & caloris plurimum
habet, elementáque in eo frigida terra, &
aqua maximè à propria natura receſſerunt:
ita calidiſſimus eſt: vt verò nihil eſt amplius
excoctum, quàm eſſe debuit, terrenóque ele
mento pauciſſimo, & puriſſimo conſtat, ma
ximè temperatus. Ob id homo cùm conſu
mitur, terræ puræ vix vncias quinque, aut
ſex relinquit.
vno viliſſimo atque inſolentiſſimo dicam
animali. Reſpondeo, animal ipſum vt ſpecie
ipſa manet, & per ſe ſolum, & ad ornatum
mundi eſſe, & omnia ſibi neceſſaria, non ſo
lùm ad vitam, ſed ad beatam vitam ſortitum
eſſe: facta eſt propter ſe, non vt homini eſſet
infeſta: neque enim omnis muſca hominibus
infeſta, ſed quædam manent perpetuò in ne
moribus: & in quibuſdam regionibus non
ſunt, vt apud Lapones, in India etiam occi
dentali paucæ. Ergo generale bonum, pauco
rum incommodo præponi debuit. Diuina igi
tur ſapientia in vnoquoque fecit optimum
quod ex tali materia poterat excogitari. Et
leporum multæ ſunt infelices, non tamen
omnes: quædam enim nunquam hominem
viderunt, aut cœnem, nec perſecutionem paſ
ſæ ſunt. Simile eſt de ſpecie, ac ipſis animali
bus, velut de homine atque partibus ſuis.
Quis tam amens eſt, qui nolit potius mem
bra aliqua amittere, quàm perire? Ita anima
lia membra ſunt ſpeciei, quæ longè melius
eſt perire, manente incolumi ſpecie, quàm
ſpeciem ipſam, aut deleri, aut non eſſe vn
quam conſtitutam. Cùm tamen & illud lon
gè melius ſit in ſpecie, quòd tam benè in
pauciſſimis animalibus ſeruatur, ſicut in plu
rimis, nec vlla penitus operatio. Animali ſi
membrum pereat, perit & operatio, reddi
turque animal claudum, aut cæcum, & tamen
præſtat viuere, quanquam etiam moriturum
quantò magis ſpeciem quæ nullis manca eſt
operationibus, nec deformis, æternitatémque
conſecuta eſt, tametſi in pauciſſimis anima
libus poſita ſit. Igitur homo vt omnia com
moda aſſequeretur, ex vltimo refractis ele
mentis genitus eſt: nam primò elementis
veſcuntur plantæ, plantis animalia, animali
bus homo. Ob id igitur carniuora omnia non
veſcentibus carne, inter piſces quadrupedia,
& aues ſunt ſagaciora, duabus cauſis: prima
quòd cibum habeant fugacem, nam inueni
re oportet, inde aſſequi, cùm reliquis inue
niſſe ſufficiat. Altera, quòd iam cibus ipſe ex
elementis retuſis ſit, ſcilicet caro. Ob id etiam
neque vlla caro eſt calidiſſima, vt in ſemini
bus plantarum, ac partibus earum frequen
ter licet conſpicere. Itaque homo, qui etiam
carnibus veſcitur, tum maximè volatilium,
potuit eſſe ſimul tenuiſſimæ, ac denſiſſimæ,
calidiſſimæ atque temperatiſſimæ naturæ.
Quatenus enim aëris & caloris plurimum
habet, elementáque in eo frigida terra, &
aqua maximè à propria natura receſſerunt:
ita calidiſſimus eſt: vt verò nihil eſt amplius
excoctum, quàm eſſe debuit, terrenóque ele
mento pauciſſimo, & puriſſimo conſtat, ma
ximè temperatus. Ob id homo cùm conſu
mitur, terræ puræ vix vncias quinque, aut
ſex relinquit.
Cur carniuo
ra omnia ſa
gaciora reli
quis.
Cur nulla
caro calidiſ
ſima vt plan
tæ.
Homo quo
modo cali
diſſimus, ac
temperatiſſi
mus eſſe po
tuit.
ra omnia ſa
gaciora reli
quis.
Cur nulla
caro calidiſ
ſima vt plan
tæ.
Homo quo
modo cali
diſſimus, ac
temperatiſſi
mus eſſe po
tuit.
Atque hæc fidem facere videntur, quòd
homo ſit animal, hucuſque etiam ſic eſſe
creditum eſt. Sed homo non plus eſt animal
quàm animal planta. Si enim animal quam
uis nutriatur & viuat, plantæ nomen non
meretur, nec omninò planta eſt, quia animam
qua ſentit, habet præter plantam: homo cum
præter animal mentem habeat, deſinit eſſe
animal: nam alterum genus animæ eſt quod
ſentit, ac intelligit, vt teſtatur Ariſtoteles Si
enim forma alia à forma fuerit, alterum ſub
altero collocari non poteſt. Sentit enim ho
mo profectò vt animal viuens, non tamen
homo animal, vt neque animal planta. Si
enim homo animal eſt, id eſt, cuius forma
vltima eſt, ſenſus effectrix anima, manife
ſtum erit & eadem ratione eſſe etiam plan
tam: at hoc nemo admittit, nemo credit. Et
qua ratione in homine ſenſus continetur,
eadem prorſus in animali viuens. Nec tamen
animal eſt, quod ſolum viuit, id eſt, planta,
vt nec homo animal. Denique ſi homo ani
mal eſt, vel ratione vtens, vel carens? Non
equidem carens, eſſet enim bellua: eſt igitur
vtens ratione. Vti itaque ratione differentia
quædam eſt animalium, velut & bouis, aut
leporis propria differentia. Quæ igitur ſentit
anima, vt poteſt non vti ratione, poteſt etiam
vti: intellectus igitur in ea collocatur. Perſ
picuum enim eſt, differentiam quamlibet in
eo eſſe poſſe, cuius eſt differentia? Senſus
homo ſit animal, hucuſque etiam ſic eſſe
creditum eſt. Sed homo non plus eſt animal
quàm animal planta. Si enim animal quam
uis nutriatur & viuat, plantæ nomen non
meretur, nec omninò planta eſt, quia animam
qua ſentit, habet præter plantam: homo cum
præter animal mentem habeat, deſinit eſſe
animal: nam alterum genus animæ eſt quod
ſentit, ac intelligit, vt teſtatur Ariſtoteles Si
enim forma alia à forma fuerit, alterum ſub
altero collocari non poteſt. Sentit enim ho
mo profectò vt animal viuens, non tamen
homo animal, vt neque animal planta. Si
enim homo animal eſt, id eſt, cuius forma
vltima eſt, ſenſus effectrix anima, manife
ſtum erit & eadem ratione eſſe etiam plan
tam: at hoc nemo admittit, nemo credit. Et
qua ratione in homine ſenſus continetur,
eadem prorſus in animali viuens. Nec tamen
animal eſt, quod ſolum viuit, id eſt, planta,
vt nec homo animal. Denique ſi homo ani
mal eſt, vel ratione vtens, vel carens? Non
equidem carens, eſſet enim bellua: eſt igitur
vtens ratione. Vti itaque ratione differentia
quædam eſt animalium, velut & bouis, aut
leporis propria differentia. Quæ igitur ſentit
anima, vt poteſt non vti ratione, poteſt etiam
vti: intellectus igitur in ea collocatur. Perſ
picuum enim eſt, differentiam quamlibet in
eo eſſe poſſe, cuius eſt differentia? Senſus
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib