Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000250">
                <pb pagenum="363" xlink:href="016/01/012.jpg"/>
              nimium comprimatur, aqua ſubſiſtit. </s>
              <s id="s.000251">Ea­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg22"/>
                <lb/>
              dem ratione plumbea lamina lata aquæ ſu­
                <lb/>
              pernatat: nam deſcendendo partes, quæ in
                <lb/>
              medio ſunt, non habentes, quò diffugiant,
                <lb/>
              nimium comprimerentur: vel ſi antè di­
                <lb/>
              labantur, vacuum relinqui in medio ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt: non poteſt igitur vllo pacto deſ­
                <lb/>
              cendere, niſi ad vnam partem priùs incli­
                <lb/>
              netur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000252">
                <margin.target id="marg21"/>
              Situla aqua
                <lb/>
              plena
                <expan abbr="circũ-uoluta">circun­
                  <lb/>
                uoluta</expan>
              cur
                <lb/>
              non effunda­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000253">
                <margin.target id="marg22"/>
              Plumbea, la­
                <lb/>
              mina lata ſi
                <lb/>
              æqualiter
                <lb/>
              aqua inſi­
                <lb/>
              ſtat, mergi
                <lb/>
              cur non poſ­
                <lb/>
              ſit.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000254">Quòd igitur à raritate fiant hæc, & quo­
                <lb/>
              modo, oſtenſum eſt. </s>
              <s id="s.000255">Operæpretium autem
                <lb/>
              erit, vt demonſtremus, hos motus à vacuo
                <lb/>
              nulla ratione fieri poſſe. </s>
              <s id="s.000256">Hoc autem infrà per
                <lb/>
              exquiſitas rationes declarabitur. </s>
              <s id="s.000257">Nunc autem
                <lb/>
              ſufficiat tantum declaraſſe ſenſibili quodam
                <lb/>
              experimento, quantum ad rationem inſtru­
                <lb/>
              mentorum docendam ſufficiat. </s>
              <s id="s.000258">Nam ſi fatiſ­
                <lb/>
              cant rimis machinæ, iam nullus vacui metus
                <lb/>
              eſt, & tamen trahunt, ſed tantò debilius, &
                <lb/>
              maiore difficultate, quantò hiant magis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000259">Hócque fundamento machinæ omnes con­
                <lb/>
              ſtant, quæ alioquin ab indiuiſibili quadam
                <lb/>
              ratione pendêrent, eſſétque ob id omnes ſta­
                <lb/>
              tim inutiles, vel ſaltem non diuturnæ. </s>
              <s id="s.000260">In non
                <lb/>
              exactis ergo operibus atque vetuſtis manet
                <lb/>
              etiam vſus: fruſtatio verò pro erroris magni­
                <lb/>
              tudine. </s>
              <s id="s.000261">Attractio igitur à forma fit, quæ
                <expan abbr="">dum</expan>
                <lb/>
              metuit aliam conſequi raritatem, ne pereat,
                <lb/>
              quantum poteſt, reſiſtit. </s>
              <s id="s.000262">Oſtendimur enim
                <lb/>
              ſuperiùs, mutata ſubſtantia atque denſitate,
                <lb/>
              mutari quoque formam. </s>
              <s id="s.000263">Quòd ſi metu vacui
                <lb/>
              fieret attractio, quaſi conſentiente vniuerſo,
                <lb/>
              eſſet hæc attractio infinita, ſed non eſt, ve­
                <lb/>
              rùm pro quantitate formæ, & elementi ac
                <lb/>
              inſtrumenti continentis. </s>
              <s id="s.000264">Nam canalis paruus
                <lb/>
              aquam modicam haurit, nec trahit plumbi
                <lb/>
              magnam molem. </s>
              <s id="s.000265">Indicio igitur hoc eſt, à
                <lb/>
              forma fieri
                <expan abbr="hãc">hanc</expan>
              attractionem, & pro viribus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg23"/>
                <lb/>
              eius atque magnitudine. </s>
              <s id="s.000266">Eſt & tertia conie­
                <lb/>
              ctura, quòd plana quæ non fatiſcunt,
                <expan abbr="attamẽ">attamen</expan>
                <lb/>
              diſiunguntur. </s>
              <s id="s.000267">At hoc fieri nequiret, niſi ad­
                <lb/>
              miſſo vacuo. </s>
              <s id="s.000268">Inter plana igitur quæcunque
                <lb/>
              dum clauduntur, aër intercipitur, qui vetat
                <lb/>
              plana diſiungi quoad licet. </s>
              <s id="s.000269">Sed cum (vt dixi)
                <lb/>
              pro ſui robore ſolùm impediat, maiore nixu
                <lb/>
              vincitur. </s>
              <s id="s.000270">Solùm illud obiicies, quòd à minore
                <lb/>
              aëre minùs hæc diſiunctio impediretur, at
                <lb/>
              magis tamen impeditur. </s>
              <s id="s.000271">Vt enim magis pla­
                <lb/>
              na ad vnguem coierint, eò minùs aëris inter­
                <lb/>
              cipitur, & tamen eò difficilius diuelluntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000272">Sed cauſa eſt, quia magis neceſſe eſt aërem
                <lb/>
              illum à propria forma recedere, quò magis
                <lb/>
              rareſcit. </s>
              <s id="s.000273">
                <expan abbr="Cõſequitur">Conſequitur</expan>
              enim, vt dictum eſt, alia
                <lb/>
              ſubſtantia quædam, & noua generatio, quæ
                <lb/>
              vt à priore magis recedit, eò maiore labore
                <lb/>
                <expan abbr="cõficitur">conficitur</expan>
              . </s>
              <s id="s.000274">At dices: Aëre rarefacto, quid aliud
                <lb/>
              poteſt generari quàm ignis? </s>
              <s id="s.000275">Ignis autem ca­
                <lb/>
              lidiſſimus: at inter plana nulla eſt manifeſta
                <lb/>
              caliditas, imò frigus. </s>
              <s id="s.000276">Sed non eſt ignis ſeu
                <lb/>
              æther calidus: hoc enim inferiùs declarabi­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.000277">Quod enim humidum eſt, ſi attenuetur,
                <lb/>
              non in ignem, ſed in ætheris tranſit natu­
                <lb/>
              ram: aër autem humidus, & æther minimè
                <lb/>
              calidus eſt. </s>
              <s id="s.000278">Confeſtim verò alio in ingredien­
                <lb/>
              te aëre, fit mixtio. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000279">
                <margin.target id="marg23"/>
              Plana iun­
                <lb/>
              cta quomodo
                <lb/>
              diſiungi poſ­
                <lb/>
              ſint.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000280">Hæc ſatis ſint de his motibus duobus prio­
                <lb/>
              ribus, tum quiete, quæ ab eis fit, exempla,
                <lb/>
              cùm hîc non ſit præſentis inſtituti de ma­
                <lb/>
              chinis loqui, ſed in duodecimo libro de
                <expan abbr="Rerũ">Rerum</expan>
                <lb/>
              varietate. </s>
              <s id="s.000281">His ad vnguem tot exempla ex­
                <lb/>
              plicaſſe ſufficiat, quot etiam modos: ſex enim
                <lb/>
              modis ſena ſufficiunt exempla. </s>
              <s id="s.000282">Ergo grauia
                <lb/>
              deorſum moueri, leuia ſursùm, palàm eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000283">Sed ſuperaddunt quidam ne hoc contenti,
                <lb/>
              leuia grauibus velle ſupereſſe, vnde etiam
                <lb/>
              aër ſi ſub aqua exiſtat, quamvis in propria
                <lb/>
              regione, ſuperiùs tamen emergere nititur: vt
                <lb/>
              in vrceis manifeſtum eſt, cum ſemipleni ver­
                <lb/>
              tuntur: & in veſica aëre plena, quæ aquæ im­
                <lb/>
              merſa eſt. </s>
              <s id="s.000284">Sed non eſt hic motus alius à pri­
                <lb/>
              mo: nam aqua ipſa cum ſit in ſublimi, cona­
                <lb/>
              tur, deſcendere, & ad illius deſcenſum aër ne
                <lb/>
              nimium conſtringatur, aſcendit. </s>
              <s id="s.000285">Sed in ve­
                <lb/>
              ſica, quæ in flumine eſt, cum aër ſit in loco
                <lb/>
              aquæ, aſcendere nititur: igitur ſufficiet vna
                <lb/>
              ratio motus in elementis ad locum ſunum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000286">Quòd autem aqua veſicam impellat ſursùm,
                <lb/>
              non aër aſcendat, patet, quoniam veſica ſub
                <lb/>
              terra poſita non aſcendit. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000287">Quod verò dubitatione magis dignum eſt,
                <lb/>
              id eſt: Quomodo aqua tantùm aſcendat,
                <lb/>
              quantùm deſcendere poteſt, dum à motu ra­
                <lb/>
              ritatis adiuuatur: id ipſum plenius exemplo
                <lb/>
              patebit.
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.012.1.jpg" xlink:href="016/01/012/1.jpg" number="6"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg24"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000288">
                <margin.target id="marg24"/>
              Quomodo
                <lb/>
              aqua
                <expan abbr="tantũ">tantum</expan>
                <lb/>
              aſcendat,
                <lb/>
              quantum
                <lb/>
              poteſt deſ­
                <lb/>
              cendere.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000289">Vas ſit aqua plenum, cuius ſupremum E,
                <lb/>
              imum F, in quo canalis A B C. </s>
              <s id="s.000290">Sit autem
                <lb/>
              CD, linea æqualiter à finitore diſtans, ſecun­
                <lb/>
              dùm quem libella ducitur. </s>
              <s id="s.000291">Impleatur autem
                <lb/>
              canalis ABC, aqua, & emittetur aqua per
                <lb/>
              C, dico, quòd exhauriet quicquid eſt aquæ
                <lb/>
              ſupra C D, lineam: nihil autem eius quod
                <lb/>
              eſt infra C D, lineam, ſed canalis plenus
                <lb/>
              pendebit, & vas vſque ad CD, aqua plenum
                <lb/>
              conſpicietur. </s>
              <s id="s.000292">Hoc itaque ſic eſſe, declarat
                <lb/>
              exemplum. </s>
              <s id="s.000293">Forſan quis dicat, hæc ad aquæ
                <lb/>
              tractationem debuiſſe transferri: ſed non
                <lb/>
              oportuit, quandoquidem ſeu aqua, ſeu vino,
                <lb/>
              oleo, lactéve vas plenum fuerit, nihil inter­
                <lb/>
              ſit. </s>
              <s id="s.000294">Itaque huius experimenti potiùs ratio
                <lb/>
              reddenda eſt. </s>
              <s id="s.000295">Aqua igitur quæ ſupra C D,
                <lb/>
              eſt, quum tanta ad vnguem ſit, quæ aſcendit,
                <lb/>
              quanta eſt illa, quæ ex C, effunditur, ſeu ca­
                <lb/>
              nalis latior ſit in C, quàm in A, ſeu arctior,
                <lb/>
              quia ſemper totus canalis ad vnguem ple­
                <lb/>
              nus eſt, leuior eſt aqua, quæ effunditur
                <lb/>
              per C. </s>
              <s id="s.000296">Quòd verò leuior ſit aqua in parte
                <lb/>
              ſupra C D, quàm in C, cauſa eſt, quia
                <lb/>
              aqua ſupra C D, deſcendere appetit, vt ſit
                <lb/>
              inferior illa, quæ eſt in C, igitur compri­
                <lb/>
              mit aquam, & in canalem impellit. </s>
              <s id="s.000297">Quæ
                <lb/>
              autem eſt infra C D, non appetit eſſe in C,
                <lb/>
              altiùs eſt loco eius, ideo non vult aſcende­
                <lb/>
              re. </s>
              <s id="s.000298">Sed aqua, quæ effluit ex C, non præ­
                <lb/>
              bet conſiderandi cauſam, cùm tamen ſit hu­
                <lb/>
              milior ipſa aqua, quæ in vaſe continetur:
                <lb/>
              quia attractio illa non fit, niſi continuita­
                <lb/>
              tis ratione: continuitas pendet ex ratione ra­
                <lb/>
              ritatis, quæ nulla eſſe poteſt, aqua iam
                <lb/>
              egrediente os canalis C. </s>
              <s id="s.000299">Denique tota hæc
                <lb/>
              contemplatio abſoluitur hoc argumento, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>