Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
121
121
122
122
123
123
124
124
125
125
126
126
127
127
128
128
129
129
130
130
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.005405">
                <pb pagenum="474" xlink:href="016/01/123.jpg"/>
              vt plurimum tranſeunt in calcem. </s>
              <s id="s.005406">Norim­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg778"/>
                <lb/>
              bergenſis è fodina extractus dureſcit, cum
                <lb/>
              reliqua eius genera potiùs frangantur. </s>
              <s id="s.005407">Eſt &
                <lb/>
              lapis marmori natura ſimilis, quippe quòd
                <lb/>
              ſectilis ſit, ſed coloris cinerei, & mollitiei
                <lb/>
              incredibilis, vnde ferra, non ſecus ac li­
                <lb/>
              gnum ſecatur ad opera. </s>
              <s id="s.005408">Copia eius in regio­
                <lb/>
              ne Veneta. </s>
              <s id="s.005409">Sed ob coloris obſcuritatem, &
                <lb/>
              quia nitorem non admittit ad ſilicem refer­
                <lb/>
              ri poteſt. </s>
              <s id="s.005410">Propria enim omni ſilici ſunt, ſqua­
                <lb/>
              moſum eſſe, nec leue perfectè, vt marmori
                <lb/>
              nitor, & quòd ſecari poſſit. </s>
              <s id="s.005411">Huic autem la­
                <lb/>
              pidi pars vna ex vtroque deeſt: non nitet,
                <lb/>
              ideò marmor non eſt: ſquamis caret, ideò
                <lb/>
              non eſt ſilex.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg779"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005412">
                <margin.target id="marg777"/>
              Silex & eius
                <lb/>
              differentiæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005413">
                <margin.target id="marg778"/>
              Marmor ſe­
                <lb/>
              ctile.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005414">
                <margin.target id="marg779"/>
              Saxa ſex
                <lb/>
              generum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005415">Cæterorum lapidum nomen vnum ſaxum
                <lb/>
              ſit, genera autem ſex: a proprietate vnum
                <lb/>
              vt magnetis ſumptum: à viribus, vt calamo­
                <lb/>
              chus: à colore, vt amochryſos: pictura vt
                <lb/>
              alabandicus: forma vt trochites: ignium, vel
                <lb/>
              aquarum reſiſtentiæ nobilitate, vt magneſia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005416">Igitur à primo genere incipiemus.
                <arrow.to.target n="marg780"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005417">
                <margin.target id="marg780"/>
              Magnetis
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005418">Magnes, ſeu lapis Herculeus duorum aut
                <lb/>
              trium generum eſſe videtur: nam ex eo fer­
                <lb/>
              rugineum eſt, & candidum: & quod candi­
                <lb/>
              dum, eſt diſtinctum leuibus, ac tenuibus fer­
                <lb/>
              rugineis venis, quòd tamen fermè vndequa­
                <arrow.to.target n="marg781"/>
                <lb/>
              que eſt leue. </s>
              <s id="s.005419">Ferruginei generis magnes
                <lb/>
              duas habet primò vires, nullis fermè ſecu­
                <lb/>
              lis incognitas: trahit enim ferrum, & illitum
                <lb/>
              magnete. </s>
              <s id="s.005420">ferrum aliud trahit ferum, adeò vt
                <lb/>
              quandoque contigerit magnetem
                <expan abbr="quinq;">quinque</expan>
              aut
                <lb/>
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              plures annulos perpetua ſucceſſione tra­
                <lb/>
              here Poſt ætatem
                <expan abbr="illã">illam</expan>
              vetuſtiſſimam Ariſto­
                <lb/>
              telis æuo, ſi quid Alberto credendum eſt, in­
                <lb/>
              notuit magnetis duo eſſe genera, alterum
                <lb/>
              quod ferrum ad Boream dirigit, reliquum
                <lb/>
              autem quod ad Auſtrum. </s>
              <s id="s.005421">Hoc autem modo
                <lb/>
              res ſe habet. </s>
              <s id="s.005422">Affricatur magneti ferrum te­
                <lb/>
              nue in cuſpide, inde ſuſpenditur in æquili­
                <lb/>
              brio, tum circumuoluitur ferrum ſpontè, ſi­
                <lb/>
              cut cuſpis Boream, aut Auſtrum reſpiciat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005423">Iam ergo hæc quatuor nota antiquo fuêre
                <lb/>
              tempore. </s>
              <s id="s.005424">Sed & illud cognitum eſt Alberti
                <lb/>
              ætate Magnetis eſſe genus quod vocant
                <lb/>
              Theamedem, adnatum ipſi Magneti, quòd
                <lb/>
              abigat ferrum. </s>
              <s id="s.005425">Sed & illud, quòd à ferro
                <lb/>
              etiam Magnes trahitur, quodque virtus
                <lb/>
              eius corpora penetrat, vt interpoſita tabula
                <lb/>
              etiam ferrum ad ſe alliciat. </s>
              <s id="s.005426">Ergo plurima,
                <lb/>
              vt mos eſt, iamdiu fuêre cognita, quæ non
                <lb/>
              panci noſtro tempore inuenta exiſtimauêre:
                <lb/>
              nam pyxidis nauticæ rationem cuidam Fla­
                <lb/>
              uio tribuunt, quam conſtat cognitam ſal­
                <lb/>
              tem ante Alberti Magni ætatem. </s>
              <s id="s.005427">Eius enim
                <lb/>
              ille meminit non tamen Ariſtoteli pyxidis
                <lb/>
              vſum notum fuiſſe crediderim. </s>
              <s id="s.005428">Aut quòd
                <lb/>
              fetrum ad Boream dirigat, cùm Galenus &
                <lb/>
                <expan abbr="Alexãder">Alexander</expan>
              Aphrodiſrenſis, qui nullum, naturæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg782"/>
                <lb/>
                <expan abbr="miraculũ">miraculum</expan>
              tametſi leue prętermiſerunt, harum
                <lb/>
              rerum adeò admirabilium & vtilium haud
                <lb/>
              meminerint. </s>
              <s id="s.005429">Conſtat etiam tempore Roma­
                <lb/>
              norum hæc fuiſſe ignota, tot naufragiis ob
                <lb/>
              hanc cauſam illis ſubeuntibus: vnde non
                <lb/>
              ſemel attritæ vires, dum aduerſus Pœnos
                <lb/>
              dimicant, & Octauij claſſis diſiecta ad­
                <lb/>
              uerſus Sex. </s>
              <s id="s.005430">Pompeium. </s>
              <s id="s.005431">Ergo iam vires de­
                <lb/>
              nuò ferruginei magnetis aggrediamur, in­
                <lb/>
              de rationes explicemus, initio ab experi­
                <lb/>
              mento facto. </s>
              <s id="s.005432">Magnes igitur ferrum trahit,
                <lb/>
              trahit & chalybem. </s>
              <s id="s.005433">Refert & Hieronymus
                <lb/>
              Fracaſtoreus vidiſſe quòd
                <expan abbr="argẽtum">argentum</expan>
              traheret:
                <lb/>
              generaliter autem argentum haud quaquam
                <lb/>
              trahit. </s>
              <s id="s.005434">Cauſa cur ferrum trahat eſt, quo­
                <lb/>
              niam illius eſt pabulum: nam ( vt dixi ) la­
                <lb/>
              pides viuunt: ob id etiam optimè in ſcobe
                <lb/>
              ferri ſeruatur. </s>
              <s id="s.005435">Quid mirum eſt igitur cha­
                <lb/>
              lybem, in quo maxima pars ferrum eſt,
                <lb/>
              trahi? </s>
              <s id="s.005436">Sed & ferrum ſi à magnete tangatur
                <lb/>
              priùs faciliùs trahitur: argentum verò vel
                <lb/>
              ferri aliquid continuit, vel genus erat aliud
                <lb/>
              magnetis, de quo, vt mihi incognita, ver­
                <lb/>
              ba facere non decreui. </s>
              <s id="s.005437">Attamen hoc no­
                <lb/>
              ſtris ſatisfacit principiis, argentum & re­
                <lb/>
              liqua metalla à valido lapide ſi ferri quic­
                <lb/>
              quam contineant, trahi poſſe. </s>
              <s id="s.005438">Nec ex om­
                <lb/>
              ni parte magnes trahit, ſed vbi cortice
                <lb/>
              tenui eſt, magiſque vna parte quàm alia,
                <lb/>
              ferrúmque nitidum potius quàm rubigine
                <lb/>
              obſitum: Nec, vt fabulantur, allio, cæ­
                <lb/>
              piſve impeditur, multò minus adamante:
                <lb/>
              niſi forſan adeò leuiter, vt in minimis ſo­
                <lb/>
              lùm ac debilibus depræhendatur, in reliquis
                <lb/>
              autem ſenſum effugiat. </s>
              <s id="s.005439">Ferrum verò quod
                <lb/>
              cum lapide confricatum fuerit, non ſolùm
                <lb/>
              celeriùs trahitur à magnete, ſed & aliud
                <lb/>
              ferrum facilius ad ſe trahit, quàm ipſe la­
                <lb/>
              pis. </s>
              <s id="s.005440">Videtur enim vis magnetis à ferro ro­
                <lb/>
              borari: nam in ſuperficie ferri tenuiores la­
                <lb/>
              pidis partes hærentes ferrum ad ſe alliciunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005441">Sed & ferrum magnum fruſtum magnetis
                <lb/>
              modicam partem vice verſa trahit ad ſe,
                <lb/>
              eóque magis ſi ferrum à magnete, & ma­
                <lb/>
              gnes à ferro contacta ſint. </s>
              <s id="s.005442">Hoc ideò con­
                <lb/>
              tingit, quoniam ferrum magnes, vt pa­
                <lb/>
              bulum deſiderat: qui cùm illud ad ſe tra­
                <lb/>
              here nequeat, ad ipſum mutata vice fer­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.005443">Duas habet partes ex aduerſo poſitas
                <lb/>
              hic lapis: alteram quæ iacet ad meridiem,
                <lb/>
              alteram ad Boream. </s>
              <s id="s.005444">Cùm verò eruitur, vim
                <lb/>
              eandem ſeruat, vt quemadmodum anima­
                <lb/>
              lia, ad ſitum proprium & naturalem ſpon­
                <lb/>
              tè redeant. </s>
              <s id="s.005445">Cùm verò ob grauitatem ne­
                <lb/>
              queat ſeipſum mouere, ferro affricatum
                <lb/>
              mouet illud in æquilibrio poſitum ob faci­
                <lb/>
              litatem: & etiam quoniam principium eſt
                <lb/>
              quoddam naturale. </s>
              <s id="s.005446">Nihil ſeipſum mouere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005447">Ergo cùm duæ ſint partes, ferrum quod a
                <lb/>
              Boreali tangitur, cuſpidem illam ad Bo­
                <lb/>
              ream dirigit: quòd ſi Auſtralem contigant,
                <lb/>
              ad Auſtrum etiam impellitur, non ad Bo­
                <lb/>
              ream. </s>
              <s id="s.005448">Falſum eſt igitur, vt in noſtris la­
                <lb/>
              pidibus luce clarius ſpectare licet, Hercu­
                <lb/>
              leum lapidem ferrum ſemper ad Boream
                <lb/>
              dirigere, quandoquidem pars illius ſit non
                <lb/>
              parua in ſingulis fruſtis, quæ non minus
                <lb/>
              ferrum dirigat ad Auſtrum, quàm notiſſi­
                <lb/>
              ma illa ad Boream. </s>
              <s id="s.005449">Quò fit vt ſerò videan­
                <lb/>
              tur vires eius homines animaduertiſſe. </s>
              <s id="s.005450">Sed
                <lb/>
              nec ad vnguem diriguntur partes ad Bo­
                <lb/>
              ream, Auſtrumve, ſed ſingulæ ad locum
                <lb/>
              quinque partibus cœli diſtantem. </s>
              <s id="s.005451">Quò ſit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg783"/>
                <lb/>
              vt in horologiis non eadem ſit linea ſuper
                <lb/>
              quam ferrum quieſcere debet in pyxide, &
                <lb/>
              meridie, vbi vmbræ ſignificant horas:
                <lb/>
              nam linea pyxidis, ſi horologium perfectum
                <lb/>
              ſit, paululum ad Orientem inflectitur à linea
                <lb/>
              meridiei. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>