Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000299">
                <pb pagenum="364" xlink:href="016/01/013.jpg"/>
              quòd aqua, quæ debet trahere aliam aquam
                <lb/>
              ſecum, oportet vt vaſe contineatur, quoniam
                <lb/>
              ſine illo conuelli nequit, ſed ab aëre iuuatur
                <lb/>
              adueniente, & vt corpus continuum ad ęqui­
                <lb/>
              librium perueniat. </s>
              <s id="s.000300">Cùm igitur humilius eſt
                <lb/>
              oſculum C, ad illud perueniet: tùm autem
                <lb/>
              ſublimius, non deſcendet: quia quæ è directo
                <lb/>
              eſt loci inferioris, vt in A, aſcendere cogetur
                <lb/>
              ad C, quod eſt in directo D. </s>
              <s id="s.000301">Si autem aqua
                <lb/>
              deſcendat primò, deinde aſcendat, vt in figu­
                <lb/>
              ra ſequente, ex A, in B, inde in E, & poſtmo­
                <arrow.to.target n="marg25"/>
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.013.1.jpg" xlink:href="016/01/013/1.jpg" number="7"/>
                <lb/>
              dum in C, & in D: tunc peruenire poterit, ſi
                <lb/>
              D, minùs diſtet à linea B C, quàm A, locus,
                <lb/>
              ex quo deſcendit. </s>
              <s id="s.000302">Sed oportet in ſingulis ſpa­
                <lb/>
              tiis certam eſſe differentiam altitudinis A, &
                <lb/>
              D. </s>
              <s id="s.000303">Quantò enim longior via fuerit, eò maior
                <lb/>
              differentia A, & D, iuxta altitudinis menſu­
                <lb/>
              ram eſſe debet. </s>
              <s id="s.000304">Hinc errores quorundam, qui
                <lb/>
              ad libramentum, quum conati eſſent aquas
                <lb/>
              deducere, maximas iacturas impenſarum ſuſ­
                <lb/>
              ceperunt. </s>
              <s id="s.000305">In ſingulis igitur millibus paſſuum,
                <lb/>
              A, altius palmo eſſe debet quàm D, vt in de­
                <lb/>
              cem millibus paſſuum decem palmis. </s>
              <s id="s.000306">Cauſa
                <lb/>
              huius eſt, aquę rotunditas euidens, quæ etiam
                <lb/>
              in vrceorum ſuperficie apparet. </s>
              <s id="s.000307">Vnde ad li­
                <lb/>
              bramentum licet A, ſit altius quàm D, non
                <lb/>
              tamen erit altius quandoque loco medio in­
                <lb/>
              ter A & D. </s>
              <s id="s.000308">Indiget etiam impetu quodam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000309">Sed hæc nunc præter intentum quaſi ſunt:
                <lb/>
              voluit tamen ob magnitudinem periculi, &
                <lb/>
              erroris frequentiam, hæc ſubieciſſe. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000310">
                <margin.target id="marg25"/>
              Ratio
                <expan abbr="ducẽ-dæ">ducen­
                  <lb/>
                dæ</expan>
              aquæ.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000311">Sed iam ad elementorum motum ſimpli­
                <lb/>
              cem veniamus exemplis explicandum. </s>
              <s id="s.000312">Igitur
                <lb/>
              grauis motus exemplum præbent ponderum
                <lb/>
              horologia, quæ ſenſim trahendo rotas ver­
                <lb/>
              tunt. </s>
              <s id="s.000313">Huiuſce autem generis infinita facilè
                <lb/>
              eſſet inuenire exempla. </s>
              <s id="s.000314">At motus leuis hoc
                <lb/>
              vnum ſubiiciatur exemplum.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg26"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000315">
                <margin.target id="marg26"/>
              Modus quo
                <lb/>
              naues demer­
                <lb/>
              ſæ gurgitibus
                <lb/>
                <expan abbr="recuperãtur">recuperantur</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000316">Cùm naues freto merguntur, quas eruere
                <lb/>
              conſilium eſt, cymbæ onuſtæ ſaxis per funes
                <lb/>
              alligantur nauigio ab vrinatoribus, ſic vt
                <lb/>
              funes quantum fieri poteſt, tendatur, inde
                <lb/>
              totidem cymbis vacuis lapides ex prioribus
                <lb/>
              detracti excipiuntur: quo fit vt alleuatæ
                <lb/>
              cymbæ nauigium paululùm ex profundo ſe­
                <lb/>
              cum trahant. </s>
              <s id="s.000317">Nam aër cymbas, quæ pondere
                <lb/>
              lapidum fermè mergebantur, cùm aquæ ſub­
                <lb/>
              eſſe nolit, in ſuperficiem aquæ attollit, vnde
                <lb/>
              nauigium fermè pro cymbæ altitudine ſupe­
                <lb/>
              riùs trahitur. </s>
              <s id="s.000318">Trahatur igitur ex A, in B, tunc
                <lb/>
              cymbæ, quæ plenæ ſunt lapidibus illi anne­
                <lb/>
              ctantur funibus, transfuſiſque lapidibus na­
                <lb/>
              uigium trahetur in C. </s>
              <s id="s.000319">Rurſus priores cym­
                <lb/>
              bæ, in quas lapides transfudiſti, nectuntur
                <lb/>
              tenſis funibus nauigio in C, trahéntque de­
                <lb/>
              ductis lapidibus ipſum in D, atque perpetua
                <lb/>
              tranſmutatione ad aquæ ſuperficiem tandem
                <lb/>
              deducetur. </s>
              <s id="s.000320">Sed dices, plurimis cymbis opus
                <lb/>
              erit ad triremem educendam. </s>
              <s id="s.000321">Verum eſt, ſed
                <lb/>
              ratio ſic conſtat: quælibet nauis aut cymba
                <lb/>
              tantùm ferre poteſt ponderis, quantum eſt
                <lb/>
              pondus aquæ, quam continere poteſt. </s>
              <s id="s.000322">Velut
                <lb/>
              ſi triremis capiat in flumine mille amphoras
                <lb/>
              aquæ, quarum pondus ſit decem millium ta­
                <lb/>
              lentorum, triremis illa in flumine decem
                <lb/>
              millia talenta feret. </s>
              <s id="s.000323">Quòd ſi eadem in mari
                <lb/>
              capiat ( vt dixi ) eaſdem mille amphoras,
                <lb/>
              quarum pondus ſit duodecim millium talen­
                <lb/>
              torum (nam aqua maris grauior eſt aqua flu­
                <lb/>
              minis ) eadem in mari duodecim millia ta­
                <lb/>
              lenta ponderis feret. </s>
              <s id="s.000324">Atque ea ratione mani­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.013.2.jpg" xlink:href="016/01/013/2.jpg" number="8"/>
                <lb/>
              feſtum eſt, cur nauigia appellare ſoleamus à
                <lb/>
              menſura, vt nauem mille, vel quingentarum
                <lb/>
              amphorarum: idem enim eſt ac ſi dicas, quæ
                <lb/>
              ferre poteſt mille aut quingenta ponderis ta­
                <lb/>
              lenta. </s>
              <s id="s.000325">Nam qualis eſt capacitas, vt dixi, nauis
                <lb/>
              ratione aquæ, tantùm eſt pondus, quod ferre
                <lb/>
              poteſt, ſcilicet quantum eſt pondus aquæ
                <lb/>
              quam capit. </s>
              <s id="s.000326">Manifeſtum eſt igitur ex hoc,
                <lb/>
              quòd diuerſa pondera eadem nauis in diuer­
                <lb/>
              ſis aquis feret, quoniam & aquarum ipſarum
                <lb/>
              diuerſa ſunt pondera. </s>
              <s id="s.000327">Iuxta verò hanc ratio­
                <lb/>
              nem liquet ponderis magnitudinem eſſe pro
                <lb/>
              ratione impellentis aquæ. </s>
              <s id="s.000328">Nam ſi ( vt gratia
                <lb/>
              exempli dicam) cymba viginti amphoras ſu­
                <lb/>
              ſtinet, hoc eſt, quia aër incluſus ab aquæ am­
                <lb/>
              phoris viginti ſuperiùs impellitur, vt aqua
                <lb/>
              illa ſcilicet, quæ in naui contineretur, locum
                <lb/>
              ſuum recipiat. </s>
              <s id="s.000329">Bellè igitur conuenit hoc ex­
                <lb/>
              perimentum cum ratione, quæ ſuperiùs dicta
                <lb/>
              eſt, ſcilicet veſicam aëre plenam ab aqua ſur­
                <lb/>
              sùm pelli, quòd veſica aquæ locum occupet:
                <lb/>
              quare pondus pro magnitudine aquæ, quam
                <lb/>
              veſica continere poteſt, in aëre ſuſtinebit: id
                <lb/>
              eſt, ita veſicæ pondere ſuperimpoſito, vt ip­
                <lb/>
              ſum pondus totum in aëre ſit, non in aqua.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000330">Verùm pondus, quod in aqua eſt ( vt ad na­
                <arrow.to.target n="marg27"/>
                <lb/>
              uigium eruendum rurſus veniam ) tantò le­
                <lb/>
              uius redditur, quantò aqua ipſa grauior ex­
                <lb/>
              titerit: vnde paucioribus cymbis opus erit,
                <lb/>
              quàm quæ pondus demerſi nauigij ferre poſ­
                <lb/>
              ſent. </s>
              <s id="s.000331">Duplici verò ratione nauigia ex gra­
                <lb/>
              uioribus aquis faciliùs extrahuntur, quàm </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>