Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="369" xlink:href="016/01/018.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.000508">
                <margin.target id="marg39"/>
              Quomodo
                <lb/>
              pondera fa­
                <lb/>
              cile mouean­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.018.1.jpg" xlink:href="016/01/018/1.jpg" number="15"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000509">Adiecimus hoc, quia pleraque inſtrumen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg40"/>
                <lb/>
              ta hauriendis aquis idonea, hominum aut
                <lb/>
              iumentorum viribus aguntur. </s>
              <s id="s.000510">Sed etſi ipſa­
                <lb/>
              rum aquarum rapido impetu agitentur ma­
                <lb/>
              chinæ, rurſus addita manubriis pondera fa­
                <lb/>
              ciliorum efficiunt motum. </s>
              <s id="s.000511">Licet itaque ſolo
                <lb/>
              impetu aquarum defluentium, aquas ipſas in
                <lb/>
              ſuprema loca impellere, atque ægros humi­
                <lb/>
              lioribus aquis irrigare. </s>
              <s id="s.000512">Sed hoc tantùm in
                <lb/>
              his quæ decurrunt, & impetum labendo ha­
                <lb/>
              bent. </s>
              <s id="s.000513">Aptetur enim à latere vno Cteſibica,
                <lb/>
              aut Brambilica, aut alterius generis machi­
                <lb/>
              na: nam ( vt dixi ) innumeri poſſunt eſſe
                <lb/>
              modi earum, quanquam hæ omnibus aliis,
                <lb/>
              coclea excepta, ſint elegantiores: & ( vtiam
                <lb/>
              docuimus ) alternus manubrij motus rota
                <lb/>
              cum pinnis agitata perficiatur, ſic fiet vt
                <lb/>
              ſpontè aqua ſeipſam ſurſum impellat: nam­
                <lb/>
              que ars contra ſua inſtituta eam facere co­
                <lb/>
              git. </s>
              <s id="s.000514">Quod exemplum nonnullæ ciuitates quæ
                <lb/>
              editioribus à flumine locis poſitæ ſunt, ſe­
                <lb/>
              quuntur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg41"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000515">
                <margin.target id="marg40"/>
              Quomodo
                <lb/>
              aqua
                <expan abbr="ſeipsã">ſeipsam</expan>
                <lb/>
              impellat ſur­
                <lb/>
              ſum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000516">
                <margin.target id="marg41"/>
              De libra &
                <lb/>
              illius ratio­
                <lb/>
              ne.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000517">Poſt hæc videndum eſt de ponderibus
                <lb/>
              quæ in libra conſtituuntur. </s>
              <s id="s.000518">Sit igitur libra,
                <lb/>
              cuius trutina ſit appenſa in A, & finis vbi
                <lb/>
              iunguntur latera lancis B, & lanx CD, &
                <lb/>
              manifeſtum eſt quòd CD mouetur circa B,
                <lb/>
              velut centrum quoddam, quia CD non po­
                <lb/>
              teſt ſeparari ab ipſo B: & ſit angulus ABC,
                <lb/>
              & ABD rectus. </s>
              <s id="s.000519">Dico quòd pondus in C
                <lb/>
              conſtitutum erit grauius, quàm ſi lanx collo­
                <lb/>
              cetur in quocunque alio loco, vt puto quòd
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.018.2.jpg" xlink:href="016/01/018/2.jpg" number="16"/>
                <lb/>
              conſtitueretur lanx in F. </s>
              <s id="s.000520">Vt autem cognoſ­
                <lb/>
              camus quòd C ſit grauius in eo ſitu, quam
                <lb/>
              in F, neceſſarium eſt vt in æquali tempore
                <lb/>
              moueatur per maius ſpatium verſus cen­
                <lb/>
              trum. </s>
              <s id="s.000521">Videmus enim grauiora pari ratione
                <lb/>
              in reliquis, velociùs ad centrum ferri. </s>
              <s id="s.000522">Quòd
                <lb/>
              autem hoc contingat magis pondere & li­
                <lb/>
              bra in C collocata quàm in F, oſtendo dua­
                <lb/>
              bus rationibus. </s>
              <s id="s.000523">Prima, quòd ſi in aliquo
                <lb/>
              tempore moueatur ex C in E, & ſit arcus
                <lb/>
              CE æqualis FG, quod tardius deſcendet ex
                <lb/>
              F in G, quàm ex C in E, & ita erit leuiùs
                <lb/>
              in F, quàm in C. Secundò, quòd poſito
                <lb/>
              quòd in æquali ſpatio temporis moueretur
                <lb/>
              ex C in E, ex & F in G, adhuc per arcum
                <lb/>
              CE æqualem FG, magis appropinquaret
                <lb/>
              centro quàm per motum factum in arcu
                <lb/>
              FG. </s>
              <s id="s.000524">Ideò ergo duplici ratione magis gra­
                <lb/>
              uabit pondus lance poſita ad perpendicu­
                <lb/>
              lum cum trutina, quàm in quoque alio
                <lb/>
              loco. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000525">Primùm igitur ſic declaratur. </s>
              <s id="s.000526">Manife­
                <lb/>
              ſtum eſt in ſtateris, & in his, qui pondera
                <lb/>
              eleuant, quòd quantò magis pondus à tru­
                <lb/>
              tina, eò magis graue videtur: ſed pondus
                <lb/>
              in G diſtat à trutina quantitate BC lineæ,
                <lb/>
              & in F quantitate FP, ſed CB eſt maior FP,
                <lb/>
              ex decimaquinta, tertij elementorum Eu­
                <lb/>
              clidis: igitur lance poſita in C, grauius pon­
                <lb/>
              dus videbitur quàm in F, quod erat primum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000527">Ex hac etiam demonſtratione manifeſtum
                <lb/>
              eſt, libram quantò magis diſcendit verſus
                <lb/>
              C ex A, tantò grauiùs pondus reddere, & eò
                <lb/>
              velociùs moueri: at ex C verſus Q, contra­
                <lb/>
              ria ratione pondus reddi leuius, & motum
                <lb/>
              ſegniorem, quod & experimentum docet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000528">Secundum verò ſic demonſtratur. </s>
              <s id="s.000529">Quia enim
                <lb/>
              CE eſt æqualis FG, ſumatur CH æqualis
                <lb/>
              CE, eritque æqualis CH ipſi FG, quare re­
                <lb/>
              cta ſubtenſa CH, æqualis rectæ ſubtenſæ
                <lb/>
              FG. </s>
              <s id="s.000530">Igitur ex octaua primi elementorum
                <lb/>
              angulus BFG, æqualis erit angulo BCH. </s>
              <s id="s.000531">Igi­
                <lb/>
              tur ductis ad perpendiculum rectis FL &
                <lb/>
              HK, minor eſt angulus FGL. qui & ipſe
                <lb/>
              eſſet pars coæqualis BFG, ex quinta primi
                <lb/>
              elementorum, angulo KCH. </s>
              <s id="s.000532">Igitur latus
                <lb/>
              HK, maius latere FL: nam rectæ FG & HC
                <lb/>
              æquales fuerunt, & trigoni orthogonij ſeu
                <lb/>
              rectanguli: igitur BN maior OF, & ideo
                <lb/>
              BM maior OP. </s>
              <s id="s.000533">Dum igitur libra mouetur ex
                <lb/>
              C in E pondus deſcendit per BM lineam, ſeu
                <lb/>
              propinquius centro redditur quàm eſſet in
                <lb/>
              C, & dum mouetur per ſpatium arcus FG,
                <lb/>
              deſcenditque per OP, & BM, maior eſt OP.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000534">Igitur ſuppoſito etiam quod in æquali tem­
                <lb/>
              pore tranſiret ex C in K, & ex F in G, adhuc
                <lb/>
              velociùs deſcendit ex C, quam ex F. </s>
              <s id="s.000535">Igitur
                <lb/>
              grauius eſt in C, quàm in F. </s>
              <s id="s.000536">Ex hoc autem
                <lb/>
              demonſtratur quod dicit Philoſophus, quòd
                <lb/>
              ſi æqualia ſint pondera in F & R, libra ta­
                <lb/>
              men ſpontè redit ad ſitum CD, vbi trutina
                <lb/>
              ſit AB. </s>
              <s id="s.000537">Nec hoc demonſtrat Iordanus, nec
                <lb/>
              intellexit. </s>
              <s id="s.000538">Similiter cur trutina QB poſita,
                <lb/>
              atque infrà libram ipſam, velut accidit con­
                <lb/>
              uerſa libra, vt manu trutinam teneas ſuper­
                <arrow.to.target n="marg42"/>
                <lb/>
              incumbente libra pondus quod iam deſcen­
                <lb/>
              derat tractum ad R, vbi æquale aliud ad
                <lb/>
              conſtitutum in F, vel lances omninò vacuæ
                <lb/>
              ſint, non ſolùm non reuertuntur ad ſitum
                <lb/>
              CD, ſeu perpendiculi, imò magis R deſcen­
                <lb/>
              dit verſus Q & F aſcendit verſus A. vt expe­
                <lb/>
              rimento patet. </s>
              <s id="s.000539">Hoc etiam Iordanus non de­
                <lb/>
              monſtrauit. </s>
              <s id="s.000540">Ariſtoteles dicit hoc contingere,
                <lb/>
              quum trutina eſt ſupra libram, quia angu­
                <lb/>
              lus QBF metæ, maior eſt angulo QBR, Et ſi­
                <lb/>
              militer quum trutina fuerit QB, erit meta
                <lb/>
              AB, & tunc angulus RBA, maior erit angu­
                <lb/>
              lo FBA, ſed maior angulus reddit grauius
                <lb/>
              pondus: igitur dum trutina ſuperius eſt F,
                <lb/>
              erit grauius R, ideo F trahet libram verſus
                <lb/>
              C, & dum fuerit inferius R, erit grauius
                <lb/>
              quàm F, ideo trahet libram verſus
                <expan abbr="q.">que</expan>
              Quòd ſi
                <lb/>
              quis obiiciat, igitur pondus in F, erit gra­
                <lb/>
              uius quàm in C, trutina in A appenſa cuius
                <lb/>
              tamen oppoſitum iam eſt demonſtratum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000541">Reſpondemus, quòd latior angulus à meta,
                <lb/>
              facit pondus grauius, quum rectæ fuerint </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>