Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000541">
                <pb pagenum="370" xlink:href="016/01/019.jpg"/>
              æquales: ſed vt demonſtratum eſt, pondus
                <lb/>
              in C, plus diſtat tam à meta, quàm à trutina,
                <lb/>
              quam in E, ideo ratio anguli ibi non tenet:
                <lb/>
              ſed quum comparamus pondera in F & R,
                <lb/>
              iam illa æqualiter diſtant tam à trutina,
                <lb/>
              quod à meta: ideo tunc anguli ratio ſpectan­
                <lb/>
              da eſt. </s>
              <s id="s.000542">Generalis igitur ratio hæc ſit: pon­
                <lb/>
              dera quò plus diſtant à meta ſeu linea deſ­
                <lb/>
              cenſus per rectam, aut obliquum, id eſt, per
                <lb/>
              angulum, eò ſunt grauiora. </s>
              <s id="s.000543">Sed primò rectæ
                <lb/>
              lineæ magnitudo ſpectanda eſt: vbi rectæ li­
                <lb/>
              neæ æquales ſint, tunc angulus quòd maior
                <lb/>
              erit, eò pondus reddetur grauius. </s>
              <s id="s.000544">Si igitur
                <lb/>
              BC ſinuetur verſus QC, eleuabitur, & mi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg43"/>
                <lb/>
              nus diſtabit à B puncto, ideoque reddet pon­
                <lb/>
              dera leuiora, aureuſque iuſti ponderis defi­
                <lb/>
              cere videbitur, & ex aduerſa parte poſitus
                <lb/>
              qui deficit, bonus videbitur. </s>
              <s id="s.000545">Sed vacua libe­
                <lb/>
              ra delegitur fraus, aut commutatis viciſſim
                <lb/>
              numo & indice. </s>
              <s id="s.000546">Sed cur pondera quærunt
                <lb/>
              verſus medium moueri? </s>
              <s id="s.000547">Hoc facilè diſſolui­
                <lb/>
              tur, ſi quis, quæ diximus mente teneat. </s>
              <s id="s.000548">Nam
                <lb/>
              pondus in F, dum peruenit ad C, propin­
                <lb/>
              quius redditur mundi centro ad quod natu­
                <lb/>
              ra fertur linea PB: & dum ex C in Q linea
                <lb/>
              BQ & ita intentum ponderis eſt rectà ferri
                <lb/>
              ad centrum quia vinculo prohibetur, moue­
                <lb/>
              tur eo modo, quo moueri poteſt, atque ita à
                <lb/>
              dextra, vel ſiniſtra verſus perpendiculum, &
                <lb/>
              medium. </s>
              <s id="s.000549">Sed dices, cur igitur libra vacua C,
                <lb/>
              non mouetur verſus Q? Reſpondeo, quòd
                <lb/>
              tunc D moueretur verſus A: ſed vt viſum eſt
                <lb/>
              ratione rectæ linæ poſito C in Q & D in A,
                <lb/>
              adhuc tantum eſſet amiſſum ex parte D,
                <lb/>
              quantum acquiſitum ipſi C: ſed quod eſſet
                <lb/>
              amiſſum ex parte D, eſſet magis contra na­
                <lb/>
              turam quam illud quod eſſet acquiſitum ipſi
                <lb/>
              C ſecundum naturam: igitur maius eſſet de­
                <lb/>
              trimentum quam iuuamentum. </s>
              <s id="s.000550">Quare pari­
                <lb/>
              bus ponderibus in C & D, non ſolum non
                <lb/>
              remouebuntur ab eo ſitu ſpontè, ſed vi amo­
                <lb/>
              ta redibunt. </s>
              <s id="s.000551">His rationibus conſideratis, poſ­
                <lb/>
              ſumus facere libram quæ vacua ponderibus
                <lb/>
              æqua videbitur, iuſtiſque notis ponderum
                <lb/>
              maius rerum ipſarum pondus repræſentet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000552">Sic enim vt Ariſtoteles refert, purpuram
                <lb/>
              vendentes imponebant emptoribus. </s>
              <s id="s.000553">Cuius
                <lb/>
              ratio ſic conſtat:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg44"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000554">
                <margin.target id="marg42"/>
              Cur libra
                <lb/>
              vacua redit
                <lb/>
              ſpontè ad ſi­
                <lb/>
              tum rectum,
                <lb/>
              vel ſi pon
                <lb/>
              dera æqua­
                <lb/>
              lia fuerint.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000555">
                <margin.target id="marg43"/>
              Vt aurei iu­
                <lb/>
              ſti ponderis
                <lb/>
              leuiores vi­
                <lb/>
              deantur, &
                <lb/>
              leues iuſti.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000556">Cur pondera
                <lb/>
              verſus me­
                <lb/>
              dium mo­
                <lb/>
              uentur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000557">
                <margin.target id="marg44"/>
              Modus fa­
                <lb/>
              ciendi
                <expan abbr="librã">libram</expan>
              ,
                <lb/>
              quæ pondera
                <lb/>
              rerum maio­
                <lb/>
              ra quàm
                <lb/>
              ſint oſtendat.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.019.1.jpg" xlink:href="016/01/019/1.jpg" number="17"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000558">Volenti libram quæ pro vndecim vnciis
                <lb/>
              duodecim præſeferat, virga AB ſumatur
                <lb/>
              metallica, quæ in partes viginti tres æquas
                <lb/>
              ( nam totidem conſurgunt iunctis vndecim
                <lb/>
              ac duodecim ) diuidatur. </s>
              <s id="s.000559">In fine vndecimæ
                <lb/>
              & initio duodecimæ partis figatur lingua li­
                <lb/>
              bramenti & agina. </s>
              <s id="s.000560">Conſtat igitur DC vnde­
                <lb/>
              cima parte maiorem eſſe AD: quumque CD
                <lb/>
              paulò maior ſit AD & grauior, leuiorem li­
                <lb/>
              ma vel terebratione reddemus, aut lancem
                <lb/>
              leuiorem adiiciemus ipſi C quàm A, adeò vt
                <lb/>
              dum lances vacuæ ſunt longitudinis AC, te­
                <lb/>
              nuitatis penſata ratione, trutina ſub agina
                <lb/>
              iaceat, nullam in partem libra pendente: cui
                <lb/>
              tamen cùm ex parte C pondus vnciarum
                <lb/>
              vndecim adiunxerimus, & nota duodecim
                <lb/>
              vnciarum in lance A, libra æquilibrium de­
                <lb/>
              monſtrabit. </s>
              <s id="s.000561">Quum ergo nec adulterinæ ſint
                <lb/>
              ponderum notæ, nec lancibus vacuis libra
                <lb/>
              videatur vitioſa, fraus mutatis mercibus ac
                <lb/>
              notis hinc inde, vt notæ ſunt in C, merces in
                <lb/>
              A, manifeſtè depræhenditur. </s>
              <s id="s.000562">Nam C latus
                <lb/>
              infrà deſcendet duplici cauſa, & quia maius
                <lb/>
              lanci ſuæ pondus ineſt, & quia CD, ipſa DA
                <lb/>
              longior eſt. </s>
              <s id="s.000563">Difficilior ac obſcurior eſt ſtate­
                <lb/>
              ræ ratio, de qua in Arithmeticis diximus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000564">Nunc autem quum affinis ſit huic conſide­
                <lb/>
              rationi, quantum neceſſarium eſt huic pro­
                <lb/>
              poſito, adiicere optimum erit. </s>
              <s id="s.000565">Ergo tota in
                <lb/>
              tribus conſtat, quorum primum eſt Archi­
                <lb/>
              medis in Parabolis: & eſt vbi regula ſtate­
                <lb/>
              ræ, nullius ponderis cenſeatur. </s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.019.2.jpg" xlink:href="016/01/019/2.jpg" number="18"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000566">Stantium in æquilibrio ponderum ratio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg45"/>
                <lb/>
              eſt, vt diſtantiarum à trutina mutua. </s>
              <s id="s.000567">Velut ſi
                <lb/>
              D appenſum ex lancula in C faciat æquili­
                <lb/>
              brium cum G appenſo in F, & proportio FB
                <lb/>
              ad BC ſit quadrupla, erit etiam D quadru­
                <lb/>
              plum ad G Secundum, cùm in parte breuiore
                <lb/>
              fuerit ſolùm appenſum pondus, & regula fue­
                <lb/>
              rit ponderoſa, æqualis in magnitudine &
                <lb/>
              pondere, & fiat æquilibrium, erit proportio
                <lb/>
              ponderis appenſi ad pondus totius regulæ,
                <lb/>
              vt differentiæ partium regulæ ad duplum
                <lb/>
              ponderis minoris. </s>
              <s id="s.000568">Exemplum: D pondus in
                <lb/>
              C appenſum faciat æquilibrium
                <expan abbr="">cum</expan>
              BL virga
                <lb/>
                <expan abbr="abſq;">abſque</expan>
              alio pondere, & ſic BL & BC, vt axi,
                <lb/>
              fiat æqualis BK ipſi BC, tunc dico quòd pro­
                <lb/>
              portio D ad pondus CL, eſt veluti ponderis
                <lb/>
              LK ad pondus KC. </s>
              <s id="s.000569">Sed ex hoc habetur re­
                <lb/>
              gula: cognito pondere CL & CK ha­
                <lb/>
              bendi pondus D, ducemus KL, quæ ſit 40,
                <lb/>
              gratia exempli in ſe, fit 1600, diuide per pon­
                <lb/>
              dus CK, quod ſit 16, exit 100, huic adde
                <expan abbr="põ-dus">pon­
                  <lb/>
                dus</expan>
              KL, quod eſt 40, fit
                <expan abbr="põdus">pondus</expan>
              D, 140. Et ita
                <lb/>
              poterimus ad
                <expan abbr="quancunq;">quancunque</expan>
              menſuram volueri­
                <lb/>
              mus ſcire
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
                <expan abbr="põderis">ponderis</expan>
              refert ſtatera. </s>
              <s id="s.000570">Ter­
                <lb/>
              tium habetur ex his duobus & eſt, ſi virgula
                <lb/>
              ſine pondere cenſeatur, à parte
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              quę dif­
                <lb/>
              ferentia eſt
                <expan abbr="longitudinũ">longitudinum</expan>
              ab agina, pondus æ­
                <lb/>
              quale extendatur per
                <expan abbr="totã">totam</expan>
                <expan abbr="virgã">virgam</expan>
              ,
                <expan abbr="æqualẽ">æqualem</expan>
                <expan abbr="gra-uitatẽ">gra­
                  <lb/>
                uitatem</expan>
              habebit cum
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              pondere appenſo in
                <lb/>
              puncto diſtante à librili per
                <expan abbr="medietatẽ">medietatem</expan>
              totius
                <lb/>
              virgę. </s>
              <s id="s.000571">Sit vt virga CL nullius ſit ponderis, &
                <lb/>
              ſit BC æqualis BK, & coextenſum
                <expan abbr="põdus">pondus</expan>
              æ­
                <lb/>
              qualiter, vt ſub forma tetragoni faciat
                <expan abbr="æqui-libriũ">æqui­
                  <lb/>
                librium</expan>
                <expan abbr="">cum</expan>
              D
                <expan abbr="appẽſo">appenſo</expan>
              in C, & ſumatur G
                <expan abbr="ęqui-pondiũ">ęqui­
                  <lb/>
                pondium</expan>
              ęquale
                <expan abbr="põderi">ponderi</expan>
                <expan abbr="coextẽſo">coextenſo</expan>
              , & ſit BM
                <expan abbr="di-midiũ">di­
                  <lb/>
                midium</expan>
              totius CL, dico quòd G
                <expan abbr="ſuſpensũ">ſuſpensum</expan>
              in M
                <lb/>
              faciet
                <expan abbr="æquilibriũ">æquilibrium</expan>
                <expan abbr="">cum</expan>
              D, & ita æqualiter gra­
                <lb/>
              uabit vt
                <expan abbr="coextensũ">coextensum</expan>
              toti KL. </s>
              <s id="s.000572">Sit igitur vt in M
                <lb/>
              faciat
                <expan abbr="ęquilibriũ">ęquilibrium</expan>
                <expan abbr="">cum</expan>
              D, igitur per
                <expan abbr="primã">primam</expan>
                <expan abbr="harũ">harum</expan>
                <lb/>
              proportio MB ad BC, vt D ad G.
                <expan abbr="Itẽ">Item</expan>
              quia facit </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>