11179
M. VITRVVII DE
ARCHITECTVRA
LIBER TERTIVS.
1110ARCHITECTVRA
LIBER TERTIVS.
DElphicvs Apollo, Socratem omnium ſapientiſsimum.
Tres eſſe Architecturæ
partes ostenſum eſt ſupra, inter quas præcipuum locum tenebat ædificatio, cuius una ratio
publicis, altera priuatis operibus accommodari dictum eſt. Publicorum operum diſtribu-
tiones tripartitas eſſe declarauimus, Defenſionis , Religionis, & Opportunitatis. Abſolu-
ta eſt ea, quæ defenſionem ſpectabat; ſuperſunt reliquæ, ac ea primum, quæ religioni dica-
ta est, in qua tantum præ cæteris rebus præſtare debet Architecti uis, ingenium, natura,
induſtria, & ſolertia, quantum res diuinæ humanis. Vbi enim quæſo commenſus, ordinatio, decor, eurythmia,
diſtributio , diſpoſitio magis ſpectabitur, quàm in ſacris ædibus? vbi manus , ubi mentem nobilius exercebi-
mus, quàm in numinum cultu? in qua re animum diuinitatis participem fatigare melius erit, quàm in diui-
nis rebus? Egregium ſanè munus aggredimur, quod ( ut omnibus datum est perſequi ) ita proſpiciendum eſt,
2220 quà recte Vitruuius optarit hominum pectora feneſtrata eſſe, ut intus quicquid eſſet boni, vel mali foris con
ſpiceretur. Cederet enim uirtuti, & ſcientiæ fortuna, & gratia, petulantiæ modeſtia. Cederet ueritati aſſen-
tatio. Arbitror ego ſuauem, & uerum Architecturæ guſtum Vitruuium habuiſſe, cum hæc diceret. Nam mi-
ro ardere deſiderio uidetur, ut uirtutis pulchritudo oculis cerneretur. Quare accedebat Socratis ſententiæ,
uiri vel Apollinis testimonio ſapientiſſimi, qui occultos animi ſenſus per pectus uideri poſſe optabat. Cæterum
obſeruatione dignum puto, quod ſingulis uoluminibus præpoſita proœmia ſint a Vitruuio; nam cum proœ-
mijs ſæpe magis animum adhibeamus ( recentes enim, nec fatigati expectamus quid proponendum ſit ) memo-
randa, & obſeruanda maxime in proœmijs præcepta traduntur. quod & in ſuperioribus prædiximus aduerten-
dum. Optat igitur Vitruuius, poſtquam aliud naturæ placuit, monetq́, vt curemus, studeamusq́ artis præ-
stantia, quod occultum eſt in nobis palam educere. Artis igitur uis in ratione poſita es̃t. ratio in re, quæ ſi-
3330 gnificat, quæ item ratiocinatio, forma, habitusq́; nominatur. Vniuerſa uero Architecturæ forma ſex illis re-
bus conſtat, de quibus primo libro cap. 3. diſſeruimus, quod ſi quis melius introſpicere cupiat , quæratq́; di-
lucidius, & expeditius ea a nobis tradi, is primum ſe a proœmio expediat , dein mecum ueritatem ſtudioſe per-
quirat, legatq́ quæ ſummis laboribus, & cogitationibus comparaui , quod ſi in ijs ſe ſe iuuari ſentiat, quæ
ſummopere conquirenda ſunt, Deo primum gratias agat, mox principijs meis innixus quær at ulteriorem pro-
fectum, ex paruis enim, paucisq́; magna, & multa conſequi facile cognoſcet.
partes ostenſum eſt ſupra, inter quas præcipuum locum tenebat ædificatio, cuius una ratio
publicis, altera priuatis operibus accommodari dictum eſt. Publicorum operum diſtribu-
tiones tripartitas eſſe declarauimus, Defenſionis , Religionis, & Opportunitatis. Abſolu-
ta eſt ea, quæ defenſionem ſpectabat; ſuperſunt reliquæ, ac ea primum, quæ religioni dica-
ta est, in qua tantum præ cæteris rebus præſtare debet Architecti uis, ingenium, natura,
induſtria, & ſolertia, quantum res diuinæ humanis. Vbi enim quæſo commenſus, ordinatio, decor, eurythmia,
diſtributio , diſpoſitio magis ſpectabitur, quàm in ſacris ædibus? vbi manus , ubi mentem nobilius exercebi-
mus, quàm in numinum cultu? in qua re animum diuinitatis participem fatigare melius erit, quàm in diui-
nis rebus? Egregium ſanè munus aggredimur, quod ( ut omnibus datum est perſequi ) ita proſpiciendum eſt,
2220 quà recte Vitruuius optarit hominum pectora feneſtrata eſſe, ut intus quicquid eſſet boni, vel mali foris con
ſpiceretur. Cederet enim uirtuti, & ſcientiæ fortuna, & gratia, petulantiæ modeſtia. Cederet ueritati aſſen-
tatio. Arbitror ego ſuauem, & uerum Architecturæ guſtum Vitruuium habuiſſe, cum hæc diceret. Nam mi-
ro ardere deſiderio uidetur, ut uirtutis pulchritudo oculis cerneretur. Quare accedebat Socratis ſententiæ,
uiri vel Apollinis testimonio ſapientiſſimi, qui occultos animi ſenſus per pectus uideri poſſe optabat. Cæterum
obſeruatione dignum puto, quod ſingulis uoluminibus præpoſita proœmia ſint a Vitruuio; nam cum proœ-
mijs ſæpe magis animum adhibeamus ( recentes enim, nec fatigati expectamus quid proponendum ſit ) memo-
randa, & obſeruanda maxime in proœmijs præcepta traduntur. quod & in ſuperioribus prædiximus aduerten-
dum. Optat igitur Vitruuius, poſtquam aliud naturæ placuit, monetq́, vt curemus, studeamusq́ artis præ-
stantia, quod occultum eſt in nobis palam educere. Artis igitur uis in ratione poſita es̃t. ratio in re, quæ ſi-
3330 gnificat, quæ item ratiocinatio, forma, habitusq́; nominatur. Vniuerſa uero Architecturæ forma ſex illis re-
bus conſtat, de quibus primo libro cap. 3. diſſeruimus, quod ſi quis melius introſpicere cupiat , quæratq́; di-
lucidius, & expeditius ea a nobis tradi, is primum ſe a proœmio expediat , dein mecum ueritatem ſtudioſe per-
quirat, legatq́ quæ ſummis laboribus, & cogitationibus comparaui , quod ſi in ijs ſe ſe iuuari ſentiat, quæ
ſummopere conquirenda ſunt, Deo primum gratias agat, mox principijs meis innixus quær at ulteriorem pro-
fectum, ex paruis enim, paucisq́; magna, & multa conſequi facile cognoſcet.
Proœmium.
4440
DElphicvs Apollo Socratem omnium ſapientiſsimum Pythiæ reſponſis eſt profeſſus.
Is autem memoratur prudenter, doctiſsimeq́; dixiſſe , oportuiſſe hominum pectora fe-
neſtrata, & aperta eſſe, uti non occultos haberent ſenſus, ſed patentes ad conſiderandum.
Vtinam uero rerum natura ſententiam eius ſecuta , explicata , & apparentia ea conſtituiſ-
ſet. ſi enim ita fuiſſet , non ſolum laudes , aut uitia animorum ad manum aſpicerentur, ſed etiam diſci-
plinarum ſcientiæ ſub oculorum conſideratione ſubiectæ, non incertis iudicijs probarentur, ſed & do
ctis & ſcientibus authoritas egregia, & ſtabilis adderetur . Igitur quoniam hæc non ita, ſed uti natu-
ra rerum uoluit, ſunt conſtituta , non efficitur , ut poſsint homines obſcuratis ſub pectoribus inge-
nijs , ſcientias artificiorum penitus latentes, quemad modum ſint, iudicare. Ipſiautem artifices, etiam
ſi polliceantur ſuam prudentiam, ſi non pecunia ſint copioſi, ſeu uetuſtate officinarum habuerint no-
titiam, aut etiam gratia, & forenſi eloquentia non fuerint præditi, pro induſtriæ ſtudiorum authori-
5550 tates non poſſunt habere, ut eis, quod proſiteutur ſcire, id credatur. Maxime autem id animaduerte-
re poſſumus ab antiquis ſtatuariis, & pictoribus , quod ex his, qui dignitatis notas, & commendatio-
nis gratiam habuerunt, æterna memoria ad poſteritatem ſunt permanentes, uti Myron , Polycletus,
Phydias, Lyſippus, cæteriq́; , qui nobilitatem ex arte ſunt conſecuti. Namq; ut ciuitatibus magnis,
aut Regibus , aut ciuibus nobilibus opera fecerunt, ita id ſunt adepti. At qui non minore ſtudio, &
ingenio, ſolertiaq́; fuerunt, ignobilibus, & humili fortuna ciuibus non minus egregie perfecta fecerũt
opera, nullam memoriam ſunt aſſecuti , quod hi non ab induſtria , neque artis ſolertia, ſed a felicita-
te fuerunt deſerti, ut Hellas Athenienſis , Chion Corinthius, Myagrus Phocæus, Pharax Epheſius, Be-
das Byzantius, etiamq́; alij plures. Non minus item pictores , ut Ariſtomenes Thaſius , Polycles
Atramitenus, Nicomachus, cæteriq́; quos neque induſtria, neque artis ſtudium , neque ſolertia defe-
6660
Is autem memoratur prudenter, doctiſsimeq́; dixiſſe , oportuiſſe hominum pectora fe-
neſtrata, & aperta eſſe, uti non occultos haberent ſenſus, ſed patentes ad conſiderandum.
Vtinam uero rerum natura ſententiam eius ſecuta , explicata , & apparentia ea conſtituiſ-
ſet. ſi enim ita fuiſſet , non ſolum laudes , aut uitia animorum ad manum aſpicerentur, ſed etiam diſci-
plinarum ſcientiæ ſub oculorum conſideratione ſubiectæ, non incertis iudicijs probarentur, ſed & do
ctis & ſcientibus authoritas egregia, & ſtabilis adderetur . Igitur quoniam hæc non ita, ſed uti natu-
ra rerum uoluit, ſunt conſtituta , non efficitur , ut poſsint homines obſcuratis ſub pectoribus inge-
nijs , ſcientias artificiorum penitus latentes, quemad modum ſint, iudicare. Ipſiautem artifices, etiam
ſi polliceantur ſuam prudentiam, ſi non pecunia ſint copioſi, ſeu uetuſtate officinarum habuerint no-
titiam, aut etiam gratia, & forenſi eloquentia non fuerint præditi, pro induſtriæ ſtudiorum authori-
5550 tates non poſſunt habere, ut eis, quod proſiteutur ſcire, id credatur. Maxime autem id animaduerte-
re poſſumus ab antiquis ſtatuariis, & pictoribus , quod ex his, qui dignitatis notas, & commendatio-
nis gratiam habuerunt, æterna memoria ad poſteritatem ſunt permanentes, uti Myron , Polycletus,
Phydias, Lyſippus, cæteriq́; , qui nobilitatem ex arte ſunt conſecuti. Namq; ut ciuitatibus magnis,
aut Regibus , aut ciuibus nobilibus opera fecerunt, ita id ſunt adepti. At qui non minore ſtudio, &
ingenio, ſolertiaq́; fuerunt, ignobilibus, & humili fortuna ciuibus non minus egregie perfecta fecerũt
opera, nullam memoriam ſunt aſſecuti , quod hi non ab induſtria , neque artis ſolertia, ſed a felicita-
te fuerunt deſerti, ut Hellas Athenienſis , Chion Corinthius, Myagrus Phocæus, Pharax Epheſius, Be-
das Byzantius, etiamq́; alij plures. Non minus item pictores , ut Ariſtomenes Thaſius , Polycles
Atramitenus, Nicomachus, cæteriq́; quos neque induſtria, neque artis ſtudium , neque ſolertia defe-
6660
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib